Đầu tháng 12 vừa qua, khi các đại sứ xếp hàng vào viếng cựu Tổng thống George H.W. Bush, họ hiểu rõ một quy tắc: Họ sẽ được gọi tên theo thâm niên làm ngoại giao ở Mỹ, từ cao tới thấp. Đây là “luật bất thành văn” về “phép ngoại giao”. Thế nhưng, sự việc ngày hôm đó đã khiến không ít người ngỡ ngàng, đặc biệt là đương sự-Đại sứ EU tại Mỹ David O’Sullivan. Nhà ngoại giao vốn có thâm niên trên cương vị Đại sứ EU tại Washington từ năm 2014 (thời cựu Tổng thống Barack Obama) trở thành người cuối cùng được mời vào vị trí, thay vì nằm trong số 30 nhà ngoại giao đầu tiên được gọi tên như thường lệ. Bấy giờ, phía EU mới vỡ lẽ. “Chúng tôi hiểu ra rằng có sự thay đổi về quyền ưu tiên ngoại giao, vốn được nêu trong nghi thức ngoại giao của Mỹ, đối với phái đoàn EU tại Washington và đã tiến hành thảo luận vấn đề này với các cơ quan liên quan của Mỹ”, người phát ngôn của Ủy ban châu Âu (EC) phụ trách vấn đề ngoại giao, bà Maja Kocijancic, cho hay.

Trong khi đó, đài truyền hình Deutsche Welle (DW) của Đức tiết lộ Bộ Ngoại giao Mỹ đã hạ quy chế ngoại giao của phái bộ EU tại Washington từ “quốc gia thành viên” xuống “tổ chức quốc tế” vào cuối năm 2018, có thể tầm cuối tháng 10 hoặc đầu tháng 11. “Phía EU thậm chí không biết chính xác thời điểm Mỹ hạ quy chế ngoại giao vì Washington đã nghiễm nhiên quên luôn việc thông báo”, một quan chức EU trao đổi với DW trong cuộc trả lời phỏng vấn sau khi sự việc được tiết lộ.

Là một đồng minh lâu năm, các nhà ngoại giao EU đã được trao quy chế tương đương cấp đại sứ quốc gia vào tháng 9-2016, dưới thời cựu Tổng thống Barack Obama. Việc bị hạ cấp xuống “tổ chức quốc tế” đồng nghĩa các nhà ngoại giao EU ở Washington sẽ ít có khả năng được mời tham dự những sự kiện cấp cao quan trọng và khó khăn trong việc muốn tiếp xúc với các quan chức Mỹ.

Đương nhiên, với động thái “vuốt mặt” chẳng “nể mũi” của Washington, phía EU đã tỏ rõ sự bất bình. Nhiều quan chức của khối lên tiếng chỉ trích hành động của Washington là “nghiệp dư”, tỏ rõ thái độ thù địch và mang động cơ chính trị. Tờ Sunday Express (Anh) dẫn lời Giám đốc Hội đồng đối ngoại Đức Daniela Schwarzer cho biết: Hành động hạ cấp cho thấy sự khinh thường mà Tổng thống Mỹ thể hiện đối với EU. Theo bà Daniela Schwarzer, trái ngược với chính quyền tiền nhiệm, chính quyền Tổng thống Donald Trump luôn cố gắng làm suy yếu sự thống nhất của EU. Bà Schwarzer tin rằng Tổng thống Donald Trump coi việc làm suy yếu EU là một cơ hội để tối đa hóa lợi ích ngắn hạn cho Mỹ và việc hạ cấp ngoại giao đối với phái bộ EU có thể xuất phát từ việc ông chủ Nhà Trắng đang tìm cách ngăn cản những nỗ lực củng cố vị thế toàn cầu của Brussels.

Hiện Bộ Ngoại giao Mỹ chưa có câu trả lời về việc ai đã đưa ra quyết định hạ cấp ngoại giao, nguyên nhân vì sao đưa ra quyết định, cũng như lý do Mỹ chỉ âm thầm thực hiện mà không thông báo. Cơ quan này đang tạm dừng hoạt động vì chính phủ Mỹ đóng cửa một phần nên không thể phản hồi. Tuy nhiên, theo tờ New York Times, sau khi nhận phản ứng từ chính quyền Brussels, quy chế ngoại giao của phái bộ EU tại Washington đã tạm thời được khôi phục.

Trong bối cảnh Mỹ và EU đang bước vào vòng đàm phán thương mại mới nhằm giải quyết những bất đồng liên quan tới việc Tổng thống Donald Trump dự định áp thuế 25% đối với xe nhập khẩu từ các nước châu Âu, động thái hạ quy chế ngoại giao của phái bộ EU sẽ là đòn giáng mạnh vào kỳ vọng cải thiện quan hệ giữa hai đồng minh xuyên Đại Tây Dương vốn đang trải qua giai đoạn tồi tệ nhất trong nhiều năm trở lại đây.

NGỌC HÂN