Nhớ thời quảy gánh tìm cây thuốc

Trong những ngày cả nước kỷ niệm 70 năm Ngày Bác Hồ ra “Lời kêu gọi thi đua ái quốc”, các thế hệ dược sĩ, cán bộ, nhân viên Khoa Dược, Bệnh viện Quân y 103 đón nhận tin vui Chủ tịch nước vừa ký quyết định tặng thưởng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Gặp chúng tôi, Thượng tá, Thạc sĩ Cao Tiến Hỷ, Chủ nhiệm Khoa Dược, không giấu niềm vui: “Đây thực sự là phần thưởng cao quý mà các thế hệ cán bộ, nhân viên Khoa Dược đã nhận được. Đồng thời cũng là sự ghi nhận công lao to lớn của đội ngũ dược sĩ, cán bộ, nhân viên Khoa Dược vì sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc sức khỏe quân dân, góp phần làm nên thắng lợi của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước”.

Khoa Dược (ban đầu là Tổ Dược) ra đời ngày 20-12-1950 khi Đội Điều trị 3 (tiền thân của Bệnh viện Quân y 103) thành lập tại thôn Trung Giáp, xã Anh Dũng (nay là xã Trung Giáp), huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ. Lật giở lại những trang sử vẻ vang của khoa trong 68 năm qua, chúng tôi được biết nhiều câu chuyện cảm động về tinh thần làm việc hăng say quên cả giờ giấc, bất kể ngày hay đêm của các thế hệ dược sĩ, cán bộ, nhân viên đơn vị trong những năm kháng chiến. Thời kỳ đầu mới thành lập, cơ sở vật chất thiếu thốn, tình hình thuốc thiếu nghiêm trọng, cán bộ, nhân viên đã pha chế, sản xuất tại chỗ nhiều loại thuốc kháng sinh, thuốc điều trị vết thương và các loại dịch truyền như: Sử dụng gừng, cây rẻ quạt làm viên ngậm ho; lấy búp sim, búp ổi làm thuốc trị tiêu chảy; dùng sắn dây, tinh tre, tinh nứa làm thuốc hạ sốt, sản xuất nước lọc penicilin, nước muối rửa vết thương, thuốc nhỏ mắt, nhỏ mũi, thuốc tím, thuốc đỏ sát trùng, cồn diêm sinh chữa ghẻ… Với những đóng góp to lớn trong phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ của cán bộ, nhân viên Tổ Dược và các bộ phận khác, Đội Điều trị 3 đã được Đại tướng Võ Nguyên Giáp thưởng một con bò để khao quân.

Là một trong những người gắn bó với Khoa Dược trong thời gian khá dài nên Đại tá, PGS, TS, Thầy thuốc Nhân dân Trần Thế Tăng, nguyên Chủ nhiệm Khoa Dược, nguyên Phó cục trưởng Cục Quân y, luôn có cảm xúc đặc biệt khi nhắc đến đồng đội của mình ở đơn vị này. Ông vẫn nhớ như in những ngày đầu về nhận nhiệm vụ tại khoa cách đây hơn 46 năm. Đó là năm 1972, khi đơn vị quyết tâm xây dựng Vườn thuốc Đông y làm mô hình học cụ dạy sinh viên và làm nguyên liệu sản xuất thuốc chữa trị cho thương binh, bệnh binh, ông cùng đồng đội trong khoa rất tích cực đi tìm cây thuốc. Không có xe đạp, anh chị em chủ yếu quảy quang gánh đi bộ từ làng nọ sang làng kia để hỏi người dân về những phương thuốc cổ truyền, cách chữa bệnh trong dân gian rồi đi tìm cây thuốc đưa về trồng. Đi hết các làng lại lên rừng Ba Vì, Hòa Bình, Thái Nguyên,… rồi nhờ Viện Dược liệu của Bộ Y tế giúp đỡ đưa một số cây thuốc nhập ngoại như xuyên khung, đương quy về trồng. Nhờ vậy, trong một thời gian ngắn, vườn thuốc đã có tới 300 loài cây.

Theo Đại tá Trần Thế Tăng thì phát triển Đông dược là một thế mạnh của Khoa Dược góp phần khắc phục rất nhiều khó khăn trong điều trị thương binh thời chiến tranh khi tân dược rất thiếu. Ngoài Đông dược, việc pha chế, sản xuất dung dịch tiêm truyền cũng phát triển mạnh trong thời kỳ chống Mỹ, chuyển từ pha chế thủ công sang chu trình kín bảo đảm an toàn, nâng cao năng suất và chất lượng thuốc. Người tiên phong nghiên cứu đề tài khoa học này là dược sĩ Phan Trọng Khoa (sau này là Đại tá, PGS, Thầy thuốc Ưu tú, nguyên Chủ nhiệm Khoa Dược).

Nhờ tinh thần đoàn kết, chủ động, sáng tạo, tận tâm với công việc của mọi cán bộ, nhân viên nên trong những năm chiến tranh, khi Viện Quân y 103 phân tán nhiều nơi nhưng Khoa Dược vẫn cố gắng bảo đảm đầy đủ cơ số thuốc, vật tư y tế cho các địa điểm. Có thời điểm, thương binh, bệnh binh chuyển về dồn dập ở khu vực Thanh Oai, Mẫu Lương, Hà Đông tới 500-700 người, Khoa Dược phải huy động tất cả cán bộ, nhân viên làm cả ngày, đêm sản xuất thuốc, pha chế dung dịch tiêm truyền phục vụ kịp thời công tác cấp cứu, điều trị vết thương cho bệnh nhân… Cũng trong thời kỳ ấy, các dược sĩ của khoa đã nghiên cứu, sản xuất hàng trăm loại thuốc phục vụ nhu cầu tại chỗ của viện trong điều trị thương binh, bệnh binh, trong đó một số loại thuốc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng như: Thuốc trị sốt rét, điều trị tiêu chảy, ghẻ, hắc lào, suy nhược cơ thể... Có nhiều loại thuốc bào chế từ dược liệu có tác dụng tốt như: Viên ngậm trị ho, thuốc cầm máu, thuốc bột Đơn số 12 (điều trị dạ dày, tá tràng), thuốc hoạt huyết CM2 (điều trị thiểu năng tuần hoàn não), thuốc điều trị thần kinh TK97, thuốc ngủ Rotundin chiết xuất từ cây bình vôi; thuốc điều trị bỏng và vết thương phần mềm,… 

Hiện nay, Khoa Dược là một đơn vị vững mạnh về mọi mặt trong các đơn vị của Bệnh viện Quân y 103. Từ thuở ban đầu chỉ có 3 người, đến nay, khoa có 60 cán bộ, nhân viên, trong đó nhiều cán bộ có trình độ dược sĩ đại học trở lên. Việc sản xuất dung dịch tiêm truyền và các sản phẩm Đông dược truyền thống vẫn được Khoa Dược duy trì hằng năm với số lượng rất lớn (hơn 100.000 lít dung dịch các loại, khoảng 30.000 lít cao thuốc các loại, hơn 2 triệu gói thuốc bột Đơn số 12)... Đây là đơn vị sản xuất số lượng thuốc và dung dịch tiêm truyền lớn nhất các khoa dược bệnh viện trong cả nước. Mỗi năm, Khoa Dược bảo đảm cấp hơn 5.000 loại thuốc, hóa chất xét nghiệm, vật tư y tế với số lượng lớn phục vụ khám bệnh cấp cứu, điều trị, phẫu thuật cho hàng trăm nghìn lượt thương binh, bệnh binh và người dân. Ngoài ra còn bảo đảm thuốc cho các chương trình quốc gia như: Điều trị nhiễm độc dioxin, điều trị HIV/AIDS, chương trình chống lao… Xây dựng cơ số, bảo đảm phục vụ đầy đủ thuốc, hóa chất cho 5 chương trình ghép tạng lần đầu tiên ở Việt Nam (ghép thận, gan, tim, phổi, tụy thận) do Bệnh viện Quân y 103, Học viện Quân y thực hiện và nhiều kỹ thuật mới về y học.   

“Tiếp bước và phát huy truyền thống rất đáng tự hào của các thế hệ đi trước, cán bộ, nhân viên Khoa Dược ngày nay luôn xác định được tinh thần, ý thức trách nhiệm cao, đoàn kết, chủ động, sáng tạo để thực hiện tốt mọi nhiệm vụ được giao, phấn đấu xây dựng khoa và bệnh viện ngày càng chính quy, hiện đại, đáp ứng tốt sự nghiệp chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân, xứng đáng với danh hiệu Đơn vị Anh hùng LLVT nhân dân”-Thượng tá Cao Tiến Hỷ khẳng định.