Tiến sĩ độc học

Một lần “liều”

Say sưa với đề tài độc học và phòng nguyên quân sự nhưng những kỷ niệm đầu tiên trong cuộc đời bác sĩ quân y của Hoàng Anh Tuấn lại là những ca phẫu thuật mà anh nói vui là “liều lĩnh”.

Tháng 10-1990, chàng sĩ quan trẻ Hoàng Anh Tuấn tốt nghiệp hệ đại học Học viện Quân y, về nhận công tác làm bác sĩ điều trị ở Đại đội 24, Trung đoàn 148, Sư đoàn 316, Quân khu 2. Vừa về đơn vị được ít hôm, trong ca trực của mình, bác sĩ Hoàng Anh Tuấn đã gặp phải tình huống cấp cứu vô cùng khó xử. Một chiến sĩ của trung đoàn khi sử dụng dao sắc do không cẩn thận đã bị đứt gân gấp bàn tay. Tình thế nguy kịch, nếu chuyển bệnh nhân lên tuyến trên thì đường miền núi di chuyển khó khăn, mất thời gian và sẽ không cứu kịp. Phải mổ! Trong ba lô vừa mới tốt nghiệp Học viện Quân y của chàng sĩ quan trẻ vẫn còn mấy cuộn chỉ khâu mà anh “để dành” từ những buổi học phẫu thuật của các thầy trên giảng đường đại học. Hồi đó, Hoàng Anh Tuấn rất say sưa nghe các thầy giáo giảng về những ca phẫu thuật, anh cũng xem mổ nối gân tay qua băng, đĩa của các thầy, những ghi chép của bản thân anh về phẫu thuật vẫn còn nóng hổi trong các cuốn sổ học tập... Quyết định mổ của bác sĩ trẻ được các y tá trong Đại đội 24 chấp hành, nhưng họ cứ “mắt tròn mắt dẹt” vì sự táo bạo của anh. Ở thời điểm đầu năm 1991 đó, trong toàn quân, do điều kiện vật chất, có lẽ chưa có bệnh xá cấp trung đoàn nào dám tiến hành ca mổ. Hoàng Anh Tuấn đã đứng suốt 7 tiếng đồng hồ để thực hiện ca mổ “liều lĩnh” ấy.

Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn xử lý các số liệu về thực vật độc trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc.

Và rồi 5 năm sau, Hoàng Anh Tuấn có một vị khách bất ngờ. Một chàng thượng úy trẻ măng xuất hiện ở cửa phòng anh, đưa tay làm động tác chào rất đẹp và mời anh dự đám cưới. Đó chính là người chiến sĩ được anh “cứu” bàn tay trong ca mổ năm nào, sau đó đi học, trở thành một sĩ quan giỏi. Bàn tay đã từng được phẫu thuật của chàng sĩ quan trẻ đã liền sẹo, nhìn gần như không có vết cắt.

Hoàng Anh Tuấn tâm sự: “Hồi đó, những bác sĩ trẻ mới ra đơn vị nhận công tác như tôi có chút “liều”, nhưng là “liều” trong những tình huống cấp cứu không thể khác. Hơn nữa, những quyết định táo bạo đều có cơ sở nhất định của nó”. Cũng thời gian đó, Hoàng Anh Tuấn còn một lần “liều” mổ thoát vị bẹn cho một chiến sĩ người dân tộc thiểu số. Chiến sĩ này bị bệnh, nhưng do thói quen từ hồi ở nhà nên tự ra chữa thầy lang ở ngoài, đến khi rất nặng mới đến bệnh xá trung đoàn. Sau khi khỏe mạnh, gia đình người chiến sĩ ấy lên thăm con đã không tin là “bác sĩ đơn vị” lại tài hơn rất nhiều so với các thầy lang nổi tiếng trong vùng...

Là bác sĩ "mát tay" với những ca trung phẫu ở Bệnh xá Sư đoàn 316, nhưng khi được đơn vị cho đi làm nghiên cứu sinh ở Học viện Quân y, Hoàng Anh Tuấn lại đam mê và gắn bó rất sâu với đề tài độc học. Cơ duyên dẫn anh đến với con đường này bắt đầu từ nỗi sợ... rắn. Sợ rắn nhưng trong một cuộc diễn tập tổng hợp cuối năm cùng đơn vị, Hoàng Anh Tuấn lại hành quân đêm qua nhiều khu vực rừng núi của các tỉnh Tây Bắc với rất nhiều cảnh báo về nguy cơ bị rắn cắn. Thế là, để dẹp tan nỗi sợ, Hoàng Anh Tuấn hướng nghiên cứu của mình về các loài rắn độc và cách xử lý. Từ những tìm hiểu bước đầu, anh lại hướng sang nghiên cứu về các loại chất độc quân sự. Lúc bấy giờ, nghiên cứu về chất độc quân sự thiếu thốn tài liệu và cũng là lĩnh vực “khô, khó, khổ” của ngành quân y, rất ít người tham gia. Nhưng cùng với thời gian, từ khi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ, được giữ lại công tác tại Học viện Quân y, gần 20 năm qua, anh đã thầm lặng chuyên sâu vào lĩnh vực này và đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận.

Đi tìm các loại thuốc chống độc đặc hiệu

Là người lặng lẽ theo dõi các công trình, đề tài nghiên cứu về chất độc của Hoàng Anh Tuấn khá lâu nhưng tôi thường phải chủ động chứ ít khi được anh thông báo. Vừa rồi, đột nhiên anh gọi điện, giọng phấn khích: “Xong rồi cậu nhé, Viện Kiểm định vắc-xin và sinh phẩm y tế (Bộ Y tế) đã kiểm định và khẳng định, dự án nghiên cứu sản xuất huyết thanh ngựa kháng nọc rắn của tớ đủ điều kiện đưa vào sản xuất, sử dụng điều trị cho người bị rắn độc cắn”.

Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn (người đứng bên trái) lấy máu ngựa để nghiên cứu sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn.

Nghe mà mừng cho anh, suốt hơn hai năm, “Tiến sĩ độc học” Hoàng Anh Tuấn đã từ chối mọi cuộc liên hoan, gặp gỡ bạn bè, suốt ngày lăn lộn ở trại ngựa để lấy máu ngựa bào chế huyết thanh kháng độc. Anh bảo, từ nỗi sợ rắn khi tham gia những cuộc diễn tập trên địa hình rừng núi, anh đi sâu tìm hiểu mới thấy đây là một khoảng trống lớn của ngành y Việt Nam. Ở một đất nước nhiệt đới như Việt Nam nhưng hiện chúng ta chưa sản xuất được thuốc đặc trị rắn cắn. Bộ đội, nhân dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn mỗi khi gặp tình huống vẫn còn dựa nhiều vào những bài thuốc dân gian, những “ông lang gia truyền” là chính.

Không chỉ tâm huyết với các đề tài nghiên cứu đánh giá độc tính của các chất độc quân sự và xây dựng các biện pháp dự phòng, điều trị nhiễm độc quân sự, tìm tòi sản xuất các loại thuốc chống độc đặc hiệu cho việc điều trị nhiễm độc các chất độc quân sự, Hoàng Anh Tuấn còn rất quan tâm đến việc điều trị nhiễm độc các chất độc có nguồn gốc từ động vật và thực vật. Điều này không chỉ có giá trị đối với chăm sóc sức khỏe bộ đội mà đặc biệt quý đối với đồng bào các vùng miền núi, biên giới. Đề tài “Nghiên cứu độc tố nấm mốc ở bánh ngô gây ngộ độc tại tỉnh Hà Giang” của anh được đánh giá là một đề tài xuất sắc. Anh đã tiến hành bắt tay nghiên cứu từ khi đọc được tin trên báo chí về một số đồng bào thiểu số bị thiệt mạng khi ăn bánh ngô có nấm mốc. Đến nay, nhiều địa phương khác như Cao Bằng, Bắc Kạn, Vĩnh Phúc đã và đang mời anh chủ trì nghiên cứu các giải pháp cấp cứu, điều trị ngộ độc do các loại nấm độc thường gặp gây ra trên địa bàn.

Năm 2018 tới đây sẽ là một năm rất bận rộn của “Tiến sĩ độc học”. Dự án nghiên cứu, sản xuất thuốc chống độc đặc hiệu các loại chất độc quân sự và các biện pháp tiêu độc, tẩy xạ khi có chiến tranh, sự cố hóa học hoặc hạt nhân do anh làm chủ nhiệm đã được xây dựng thành chương trình, được Nhà nước chấp nhận đầu tư. Hoàng Anh Tuấn sẽ có thời gian khoảng 2 năm để “cháy” hết mình với dự án khoa học lớn này. Ngoài ra, cùng với hoạt động giảng dạy, nhiều học viên sau đại học do anh hướng dẫn cũng đề xuất rất nhiều đề tài, hướng nghiên cứu sát với thực tiễn. Tính đến nay, Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn đã xuất bản 2 cuốn sách, làm chủ nhiệm hoặc tham gia 21 chương trình, đề tài nghiên cứu khoa học, công bố  46 bài báo... Từ thực tế ở các địa phương, anh còn đang ấp ủ một dự án lớn là “xây dựng bản đồ kỹ thuật số các loại thực vật độc trên địa bàn miền núi Việt Nam”. Trên thực tế, anh đã xây dựng bản đồ kỹ thuật số về các loại thực vật độc cho một số tỉnh miền núi phía Bắc, để từ đó có giải pháp dự phòng căn cơ cho nhân dân trên địa bàn. Kết quả từ các công trình trên là cơ sở để anh ấp ủ đưa đề tài của mình phổ rộng trên khắp cả nước... Tất nhiên, với những công trình, đề tài luôn vẫy gọi như vậy, Hoàng Anh Tuấn phải gác lại rất nhiều trách nhiệm riêng với gia đình và bản thân. Từ hơn chục năm nay, anh đã quen với việc “gác lại” những trách nhiệm như thế để theo đuổi đam mê cũng như “món nợ khoa học” của cuộc đời mình.

Bài và ảnh: VŨ THẮNG