Dấu ấn "tiểu Paris" ở Viễn Đông"

Trong những thập niên cuối thế kỷ 19, các đời Thống đốc Nam kỳ lần lượt chỉ đạo xây dựng các công trình kiến trúc, cơ sở hạ tầng, tạo thành khu trung tâm hành chính ở Sài Gòn, bao gồm: Dinh thống đốc; bưu điện; tòa án; hải quân công xưởng… Cùng với đó là hệ thống đường sá, xe điện, nhà ga, sân bay, chợ, các khu dân cư cũng được hình thành. Ngày ấy là những con đường lát đá vuông góc với khoảng cách đều nhau, hai bên đường có những hàng cây thẳng tắp với ánh đèn đường chiếu sáng bằng đèn dầu trở thành nơi tản bộ của cư dân. Đến đầu thế kỷ 20, không ai còn có thể nhận ra thị tứ phong kiến của nhiều năm về trước, Sài Gòn đã mang hình hài của một thành phố phương Tây. Cũng từ đây, cái tên Sài Gòn “Hòn ngọc Viễn Đông”-“tiểu Paris” phương Đông bắt đầu xuất hiện. Tất cả những khối kiến trúc độc đáo đó làm nên một thành phố hiện đại nhưng vẫn mang nét cổ kính. Chẳng thế mà mỗi du khách đến tham quan du lịch TP Hồ Chí Minh đều đánh dấu vào lộ trình với nhà thờ Đức Bà, Bưu điện trung tâm thành phố, Dinh Thống Nhất, chợ Bến Thành… làm những điểm đến đầu tiên. Cũng bởi vậy mà những hình ảnh đó đã trở thành biểu tượng du lịch của thành phố hôm nay cũng như mai sau.

Trụ sở UBND TP Hồ Chí Minh

Những sáng cuối tuần là lúc Bưu điện trung tâm thành phố nhộn nhịp hơn bao giờ hết. Nằm cạnh nhà thờ Đức Bà nên việc đi lại của người dân và du khách tới đây rất thuận tiện. Dù ở quận, huyện nào trong thành phố, ta cũng có thể đến bưu điện trung tâm bằng xe buýt, xe máy hay taxi. Nhìn những cô học trò hớn hở, tung tăng trong tà áo dài thướt tha đang lưu lại khoảnh khắc của một thời mộng mơ mà cứ ngỡ như mình đang trở về chốn tuổi thơ. Rồi ngắm những cặp đôi yêu nhau, hay chuẩn bị thành hôn chọn Bưu điện trung tâm thành phố là nơi để chụp ảnh lưu niệm, ảnh cưới, mà thấy thành phố thân thương, đáng yêu đến nao lòng.

Tôi cũng là một người rất mê mẩn với cảnh đẹp của Bưu điện trung tâm thành phố, nhưng chưa hiểu nhiều về nó. Rất thú vị trong một buổi sáng thứ bảy, tôi đã được cụ Dương Văn Trọng, 88 tuổi, người Sài Gòn “chính hiệu” nói về sự ra đời và kiến trúc của di tích ấn tượng này. Trước đây bưu điện gọi là “Sở dây thép” Sài Gòn, được người Pháp xây dựng trong khoảng những năm 1886-1891, tại Công trường Công xã Paris (quận 1), với mục đích thiết lập hệ thống thông tin liên lạc. Đây là một kiến trúc độc đáo, mang phong cách châu Âu kết hợp với nét Á Đông, lúc đầu được xây dựng theo thiết kế bởi kiến trúc sư lừng danh Gustave Eiffel người Pháp, sau này được xây dựng lại theo thiết kế của kiến trúc sư Villedieu cùng với người trợ tá Foulhoux. Bưu điện với những đặc trưng tuyệt mỹ của tòa nhà ba tầng nửa chìm, nửa nổi. Nhìn từ phía bên ngoài là hàng cửa sổ uốn cong. Chiếc đồng hồ lớn phía trên cửa chính vào tòa nhà và lá cờ đỏ sao vàng tung bay trong gió. Trần nhà Bưu điện trung tâm thành phố hình vòm cung, tương ứng với cửa ra vào được nâng đỡ bởi hai hàng trụ và hệ thống kèo bằng sắt, nổi bật với thiết kế công phu có các đấu nối là những hoa văn đẹp. Tòa nhà Bưu điện trung tâm thành phố song hành cùng với Nhà thờ Đức Bà làm thành cụm kiến trúc tương tác, tạo nên điểm nhấn độc đáo cho thành phố không chỉ khi công trình mới hình thành, mà còn giá trị mãi đến ngày nay. Khoác lên mình chiếc áo màu sơn vàng, Bưu điện trung tâm như là nơi hứng nắng trời, rồi tỏa ra những tia sáng hào quang, làm lung linh cảnh vật và con người xung quanh. Bước chân tới đây, ta cảm thấy như cuộc sống thong dong, yên ả và chan hòa biết nhường nào.

Các thiếu nữ trước Bưu điện trung tâm TP Hồ Chí Minh

Ngược về phố đi bộ Nguyễn Huệ, tôi và nhiều du khách chẳng thể bỏ qua vóc dáng của trụ sở UBND TP Hồ Chí Minh. Nếu đứng ở sau Tượng đài Bác Hồ nhìn về phía mặt trước buổi lên đèn, nơi đây rực rỡ, trông như một lâu đài lộng lẫy giữa lòng thành phố yêu thương. Còn đứng phía mặt tiền tòa nhà ngắm nhìn Tượng đài Bác Hồ uy nghi, ta cảm giác như thấy thành phố thênh thang, rộng dài, vững bước trên đường phát triển theo cánh tay vẫy của vị Cha già dân tộc.

Được xây dựng từ năm 1898 đến 1909, do kiến trúc sư Femand Gardès thiết kế, dựa theo những lầu chuông ở miền bắc nước Pháp, đây là địa điểm làm việc của các quan chức cấp cao và diễn ra các cuộc họp của chính quyền nội đô thời thuộc địa. Sau ngày 30-4-1975 đến nay, tòa nhà trở thành nơi làm việc của UBND TP Hồ Chí Minh. Nằm ở trung tâm TP Hồ Chí Minh, ngay đầu phố đi bộ Nguyễn Huệ, tòa nhà trở thành một trong những biểu tượng riêng của Thành phố mang tên Bác kính yêu. Kiến trúc của tòa nhà mang phong cách pha trộn hai nền văn hóa Italy và Pháp thời kỳ Phục hưng. Phần chính giữa là tháp nhọn nhô cao, hai bên có hai tầng mái cân đối. Hai phía bên trái và bên phải tòa nhà thấp hơn so với các phần còn lại. Trang trí của tòa nhà ngoài các họa tiết còn có 3 bức tượng đắp nổi đặc biệt. Đó là tượng một phụ nữ và hai đứa bé đang chế ngự bầy thú dữ (ở giữa) và tượng hai phụ nữ khác trong tư thế cầm gươm (ở hai bên trái, phải). Nơi đây đã ghi dấu ấn đậm nét của một thời Sài Gòn quật khởi, đấu tranh chống lại thực dân, đế quốc, đòi độc lập, tự do và thống nhất đất nước. Điển hình là cuộc biểu tình lớn của đồng bào đòi công ăn việc làm (năm 1937), cuộc đấu tranh bãi công bãi thị (9-1-1950)… Sau ngày Tổ quốc thống nhất, trước tòa nhà trụ sở UBND TP Hồ Chí Minh cũng diễn ra nhiều buổi mít tinh mừng chiến thắng, nhất là đường hoa Nguyễn Huệ dài mấy trăm mét mỗi khi tết đến, xuân về.

Có thể nói, dấu ấn kiến trúc Pháp ở TP Hồ Chí Minh đã góp phần không nhỏ tạo nên vóc dáng, hình ảnh của thành phố anh hùng. Những công trình ấn tượng khác phải kể đến chợ Bến Thành được nhà thầu Pháp Brossard et Maupin khởi công xây dựng từ năm 1912 và đến cuối tháng 3-1914; Nhà thờ Đức Bà được xây dựng từ năm 1877-1880;  khách sạn Continental được xây dựng từ năm 1878-1880; nhà hát thành phố, một công trình tiêu biểu và tốn kém nhất ở Sài Gòn thời Pháp thuộc, do kiến trúc sư Ferret thiết kế, được xây dựng từ năm 1898-1900; Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, Bến cảng Nhà Rồng, Trường THPT Chuyên Lê Hồng Phong, Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai…  

 Từ ngày 4 đến 20-11 vừa qua, Bộ Nội vụ đã phối hợp với UBND TP Hồ Chí Minh và Tổng lãnh sự quán Pháp tổ chức Triển lãm “Dấu ấn kiến trúc Pháp ở Sài Gòn-TP Hồ Chí Minh”, nhân dịp kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt-Pháp và Thủ tướng Cộng hòa Pháp Édouard Philippe thăm chính thức Việt Nam, tại phố đi bộ Nguyễn Huệ (quận 1). Triển lãm trưng bày gần 300 tài liệu, hình ảnh quý hiếm về lịch sử hình thành, phát triển của vùng đất Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định-TP Hồ Chí Minh, đã thu hút đông đảo khách tham quan. Ông Vincent Floreani, Tổng lãnh sự Pháp tại TP Hồ Chí Minh đánh giá cao ý nghĩa văn hóa, lịch sử của việc tổ chức cuộc Triển lãm “Dấu ấn kiến trúc Pháp ở Sài Gòn-Thành phố Hồ Chí Minh”. Nó thể hiện nỗ lực hợp tác giữa Việt Nam và Pháp trong việc tích cực thúc đẩy mối quan hệ song phương giữa hai nước. Triển lãm giới thiệu sự hình thành đa dạng văn hóa của Sài Gòn-TP Hồ Chí Minh, là một tài sản vô cùng quý giá cần được các thế hệ gìn giữ, phát huy. Ông Vincent Floreani cũng chia sẻ cảm xúc về những năm tháng sống và làm việc tại TP Hồ Chí Minh không thấy xa lạ nhiều vì nơi đây vẫn mang dáng dấp những đường nét của một Paris thu nhỏ.

Nhìn lại bức tranh tổng thể về TP Hồ Chí Minh, dù có trải qua bao thăng trầm của thời gian và sự phát triển, nhưng nó vẫn còn lưu lại nhiều dấu ấn kiến trúc Pháp trong từng mái ngói, từng tòa nhà. Những dấu ấn độc đáo đó không chỉ tô điểm thêm cho vẻ đẹp của thành phố, mà còn tô đẹp thêm tình hữu nghị, hợp tác giữa hai nước Việt-Pháp ngày càng khăng khít, bền chặt, hiệu quả. Và cũng chính vì thế, dấu ấn “tiểu Paris ở phương Đông” sẽ tiếp tục mang lại cho người dân TP Hồ Chí Minh cũng như du khách những trải nghiệm tuyệt vời về một đô thị năng động, sáng tạo, đầy sức sống, trở thành “thành phố thông minh” trong một tương lai gần trên con đường hội nhập, phát triển của mình.

Bài và ảnh: LÊ CÚC