Theo thống kê của Sở Công Thương Hà Nội, toàn thành phố hiện có 1.350 làng nghề, trong đó có 272 làng nghề được công nhận và 266 làng nghề thủ công mỹ nghệ truyền thống. Trong các làng nghề truyền thống, có tới 1/4 số làng có tuổi đời hơn 100 năm, mang đậm các giá trị văn hóa, lịch sử. Đây được coi là nguồn tài nguyên dồi dào để khai thác các hoạt động du lịch.
Thực tế, theo khảo sát của các doanh nghiệp lữ hành, du khách, đặc biệt là du khách nước ngoài rất có nhu cầu tham quan, tìm hiểu các làng nghề truyền thống. Bởi lẽ, đó là một cách xâm nhập sâu vào đời sống, văn hóa của người Hà Nội nói riêng, Việt Nam nói chung. Tuy nhiên, hiện nay hầu hết các công ty du lịch lữ hành mới chỉ dừng lại ở việc đưa khách đến tham quan các sản phẩm của làng nghề, rồi giới thiệu về lịch sử làng nghề, nghĩa là chỉ khai thác những giá trị “bề nổi” của làng nghề. Và hậu quả tất yếu, kết thúc mỗi chuyến du ngoạn làng nghề, khi được hỏi, đa số khách nước ngoài trả lời rằng, họ sẽ không quay lại.
Người dân làng gốm cổ truyền Bát Tràng cần chủ động tham gia hoạt động du lịch. Ảnh: Ngọc Oanh
Lý do hết sức đơn giản, thứ nhất, ở các làng nghề truyền thống tràn lan hàng Trung Quốc. Du khách lại bị bắt chẹt khi mua sản phẩm. Và điều quan trọng hơn là hoạt động du lịch làng nghề truyền thống ở Hà Nội chưa đáp ứng được sự mong mỏi của du khách. Đơn cử như tại làng nghề gốm sứ Bát Tràng, một trong ít làng nghề được thành phố quan tâm đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch tương đối đồng bộ, nên thường xuyên đón một lượng lớn khách đến tham quan mua sắm. Thế nhưng, khi khách đến đông thì cơ sở hạ tầng của làng lại không thể đáp ứng. Hơn nữa, đối với khách du lịch nước ngoài, họ rất muốn ở lại Bát Tràng qua đêm để được xem thực tế cảnh đốt lò nung gốm, nhưng cũng đành chịu vì địa phương không bố trí được chỗ ăn nghỉ.
Khi đến với làng nghề truyền thống, nhu cầu mua sắm của du khách không lớn. Điều quan trọng hơn là việc tìm hiểu không gian làng nghề truyền thống, văn hóa, lịch sử cũng như cảnh quan, thậm chí là phong tục, tập quán, ẩm thực của những người dân tại làng nghề đó.
Trong chiến lược phát triển du lịch Việt Nam, du lịch làng nghề được xếp vào vị trí ưu tiên hàng đầu. Thực tế, việc đưa làng nghề vào khai thác phát triển du lịch đã thành công ở nhiều nước trên thế giới. Để Hà Nội thành công trong phát triển du lịch làng nghề, theo các chuyên gia về du lịch, người dân ở các làng nghề cần được bồi dưỡng kiến thức về du lịch, từ việc giao tiếp đến sáng tạo các sản phẩm thủ công. Bên cạnh đó, các công ty lữ hành và các hiệp hội làng nghề địa phương cần ngồi lại với nhau cùng bàn thảo về cách giải quyết, tháo gỡ những vấn đề tồn tại để có sự bổ khuyết cho nhau. Các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương cũng cần quan tâm, tạo điều kiện phát triển hạ tầng, quy hoạch, sắp xếp hợp lý làng nghề. Một hướng đi nữa có tính thực tế cao đối với việc phát triển du lịch làng nghề là khuyến khích phát triển hình thức lưu trú homestay. Tức là khách du lịch có thể lựa chọn những nhà dân có điều kiện, thậm chí chính quyền đầu tư một số trang thiết bị thiết yếu để gia đình đó có thể đón khách lưu trú. Khách sẽ được hưởng trọn vẹn không gian của làng nghề, lại có điều kiện tìm hiểu nét văn hóa lịch sử, phong tục tập quán, nếp sống, lao động của người dân. Như vậy sẽ tạo được ấn tượng tốt trong mỗi tour du lịch làng nghề truyền thống của Hà Nội; tạo thu nhập tối đa cho người dân tại các làng nghề đó. Khuyến khích người dân chủ động tham gia vào các hoạt động du lịch, bởi chính họ mới là những người am hiểu văn hóa bản địa nhất.
Vừa qua, UBND TP Hà Nội đã tổ chức Lễ trao giải cuộc thi “Ý tưởng quy hoạch dự án đầu tư, bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống kết hợp du lịch tại làng gốm sứ Bát Tràng và làng dệt lụa Vạn Phúc”. Cuộc thi được triển khai từ tháng 3-2016 và chính thức nhận hồ sơ từ tháng 5-2016, với yêu cầu xây dựng hai làng nghề này là những điểm đến du lịch đạt tiêu chuẩn quốc tế, trở thành những làng nghề kiểu mẫu, kết hợp hiệu quả giữa phát triển kinh tế gắn với du lịch cho thành phố trong tương lai, qua đó đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của kinh tế Thủ đô. Kết quả, với dự án đầu tư bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống kết hợp du lịch tại làng nghề dệt lụa Vạn Phúc, giải nhất thuộc về Công ty Arep Ville. Đối với dự án đầu tư bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống kết hợp du lịch tại làng gốm sứ Bát Tràng, giải nhất thuộc về Liên danh Nikken Sekkei Civil Engineering Ltd và Văn phòng Tư vấn và Chuyển giao Công nghệ xây dựng (Liên danh NSC-Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội).
VŨ HOÀI