Nhân dịp kỷ niệm 35 năm thành lập Hội Nhà văn Việt Nam, thay mặt Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, tôi xin gửi tới các đồng chí lời chúc mừng nhiệt liệt. Chúc các đồng chí phát huy truyền thống tốt đẹp và những thành tích xuất sắc đã đạt được trong cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước, tiếp tục có nhiều cống hiến to lớn hơn nữa vào nền văn học trong giai đoạn mới, cùng nhân dân cả nước phấn đấu vì sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, nâng cao dân trí và đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân, bảo vệ vững chắc độc lập, tự do của Tổ quốc, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Qua báo cáo của Ban Chấp hành Hội, tôi được biết nhân dịp này, các đồng chí đã nghiêm túc kiểm điểm công tác nửa nhiệm kỳ vừa qua, rút kinh nghiệm và đề ra những công việc cần làm trong thời gian tới. Nhờ thực hiện phương châm đoàn kết, dân chủ và đổi mới, hội đã tập hợp được đông đảo các nhà văn trong và ngoài hội, tạo ra không khí cởi mở hơn trong hoạt động sáng tạo, làm được nhiều việc, đã có thêm những tác phẩm có giá trị về tư tưởng và nghệ thuật, được người đọc hoan nghênh. Đó là điều rất đáng mừng.

leftcenterrightdel
Đồng chí Đỗ Mười đọc Báo Quân đội nhân dân thứ bảy (tiền thân của Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần). Ảnh tư liệu do Ban Ảnh Báo QĐND cung cấp

Từ trước tới nay, Đảng luôn luôn quý trọng đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, trong đó nhiều người đã trải qua thử thách, được tôi luyện trong cuộc đấu tranh lâu dài của nhân dân ta, trưởng thành từ phong trào cách mạng và trong kháng chiến cũng như trong xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc ngày nay. Trong cuộc đấu tranh đó, đại bộ phận các nhà văn nước ta đã cố gắng vươn lên, phấn đấu làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, góp phần giữ gìn và phát huy những giá trị tinh thần của dân tộc, đồng thời tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa văn hóa của thế giới, làm cho văn học nước nhà qua từng giai đoạn cách mạng ngày càng phong phú, trở thành bộ phận quý báu trong kho tàng văn hóa dân tộc Việt Nam.

Đảng và Nhà nước ta ghi nhận những đóng góp của các nhà văn vào thành tựu của văn học cách mạng, ghi nhận công lao và tâm huyết của các nhà văn liệt sĩ trong kháng chiến chống Pháp như Trần Đăng, Nam Cao..., các nhà văn liệt sĩ trong chống Mỹ, cứu nước như Nguyễn Thi, Lê Anh Xuân..., các nhà văn đã quá cố như Đặng Thai Mai, Nguyễn Công Hoan... đã có công xây dựng cơ sở ban đầu của tổ chức văn học cách mạng, cũng như của các thế hệ nhà văn nối tiếp cho đến nay.

Tôi đã dự Đại hội Nhà văn lần thứ IV. Sau đại hội, nhiều đồng chí trong Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Hội đồng Bộ trưởng đã trực tiếp làm việc với các đồng chí phụ trách công tác hội, hiểu rõ những khó khăn trong lao động sáng tạo và trong đời sống hàng ngày của các nhà văn. Đồng thời tôi cũng nói rõ rằng sự nghiệp văn học của các đồng chí gắn liền với sự nghiệp cách mạng. Những khó khăn của các đồng chí cũng nằm trong những khó khăn gay gắt của đất nước hiện nay mà chúng ta phải cùng nhau ra sức khắc phục trong hành trình gian khổ để thực hiện những mục tiêu, lý tưởng theo con đường mà Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn, phấn đấu xây dựng nước ta thành một nước xã hội chủ nghĩa giàu đẹp, vững mạnh, văn minh, theo kịp bước tiến của nhân loại trong thời đại mới.

Bước sang giai đoạn mới, có nhiều vấn đề mới đang đặt ra với nền văn học, với các nhà văn nước ta. Người đọc có những yêu cầu mới, cao hơn, đa dạng và phong phú hơn. Để đáp ứng đòi hỏi của tình hình và nhu cầu của bạn đọc trong cả nước, tôi được biết các đồng chí đang thảo luận sôi nổi với nhiều ý kiến khác nhau về những vấn đề cơ bản, như chức năng, đặc thù của văn học, quan hệ giữa văn học và chính trị… từ đó mà có những ý kiến đánh giá khác nhau đối với tác phẩm văn học.

Thảo luận để làm rõ những vấn đề cơ bản, để thống nhất cách nhìn nhận và đánh giá là rất cần thiết, trong đó có những ý kiến khác nhau là điều bình thường; vì chúng ta đều biết rằng tìm ra chân lý trong văn học cũng như trong khoa học không hề đơn giản. Có khi ý kiến đúng, nhất là những ý kiến mới, không phải lúc nào cũng được ngay số đông đồng tình. Vì vậy, phải phát huy dân chủ trong thảo luận, biết lắng nghe, tôn trọng ý kiến của nhau và cả biết chờ đợi nhau thông qua tranh luận thẳng thắn, chân thành, xây dựng và qua kiểm nghiệm từ thực tiễn mà đi tới chân lý. Thái độ võ đoán, biệt phái, chủ quan, phủ định ý người khác, chỉ cho mình là đúng sẽ không thể giúp tìm ra lẽ phải.

Chúng ta hiểu rằng không có chân lý trừu tượng. Trong cuộc tranh luận về những vấn đề lý luận văn học, tôi nghĩ rằng các đồng chí sẽ khó đạt được nhất trí nếu không cùng chung một cách nhìn, một chỗ đứng. Cách nhìn đó bắt nguồn từ những nguyên lý của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, từ thực tiễn cuộc sống. Mục tiêu và cũng là chỗ đứng của chúng ta là độc lập của dân tộc, tự do, hạnh phúc của nhân dân. Trong xã hội ngày nay, không bao giờ có văn học đứng trên hoặc đứng ngoài chính trị. Nó luôn luôn xuất phát từ cách nhìn và chỗ đứng của chúng ta, tức là xuất phát từ quan điểm, lập trường cách mạng. Chính từ cách nhìn và chỗ đứng đó, chúng ta mới có cơ sở để đi tới nhất trí, để định hướng hoạt động của mình, để phát hiện những tài năng chân chính, một lòng một dạ vì sự nghiệp của đất nước, của nhân dân; cũng từ đó mà xác định giá trị đích thực của tác phẩm văn học.

Trên đây là một số ý kiến về những vấn đề chung. Bây giờ, tôi muốn nhân dịp này trao đổi với các đồng chí về một số công việc mà các đồng chí đang làm và về cách khắc phục khó khăn trong hoạt động văn học hiện nay.

Mấy năm qua, sách văn học ở ta xuất bản rất nhiều. Sách của tác giả trong nước, sách của tác giả nước ngoài. Ở đây, tôi muốn nói ngay rằng, việc dịch và in sách nước ngoài là rất cần, song nhất thiết phải có chọn lọc. Đáng tiếc là về mặt này, chúng ta đã quá lơi lỏng. Khi những tư tưởng xấu độc đã du nhập qua con đường văn học vào lòng người thì không dễ gột bỏ. Tôi đề nghị các đồng chí nâng cao hơn nữa trách nhiệm trước nhân dân, trước bạn đọc, từ việc chọn sách để dịch đến việc quản lý phát hành sách dịch của nước ngoài.

Về sách, truyện của ta, điều đáng mừng là trong quá trình tiến hành công cuộc đổi mới, văn học nước ta đã có bước phát triển rõ rệt về nhiều mặt: Số người viết, sự phong phú về đề tài, tính đa dạng trong phong cách của nhiều cây bút... Song, bên cạnh mặt tích cực, điều đáng phê phán là gần đây, một số người viết chạy theo thị hiếu thấp kém của người đọc lạc hậu, sa đà vào những chuyện tiêu cực, khêu gợi tình dục, bạo lực, lối sống sa đọa, viết quá nhiều về cái ác; trong đó một số người viết về cái ác dường như không phải để chống lại nó. Một số vin cớ phản ánh đời thường, quá say sưa viết về “thân phận đau khổ, éo le của con người” không có lối thoát, coi đó là nạn nhân tất yếu của chế độ xã hội. Thậm chí có người miêu tả cuộc kháng chiến anh hùng của nhân dân ta một cách đen tối, bi thảm qua tâm trạng riêng của mình. Viết như vậy là không phản ánh đúng bản chất của dân tộc, là hạ thấp phẩm chất anh hùng của nhân dân ta. Viết về tiêu cực cũng là một công việc của người cầm bút, để chống lại nó, để cảnh tỉnh dư luận, ngăn ngừa cái xấu. Song viết quá nhiều về điều đó thì không thể không nảy sinh câu hỏi: Phải chăng xã hội ta ngày nay chỉ toàn là chuyện xấu? Sự thật mà ai cũng biết, cái tốt trong xã hội ta, trong nhân dân ta vẫn là cơ bản. Ngay cả một số người ít thiện chí với ta cũng không thể phủ nhận cuộc chiến đấu vô cùng oanh liệt và sự dũng cảm, năng động, sáng tạo của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; những cố gắng có hiệu quả trong việc khắc phục những khó khăn nghiêm trọng của đất nước, tiến hành công cuộc đổi mới trong mấy năm qua, đạt những thành tựu bước đầu quan trọng. Vì vậy, bên cạnh việc đấu tranh kiên trì, đầy tinh thần xây dựng để đẩy lùi những tệ nạn tiêu cực, đẩy lùi cái ác, văn học phải dành phần thích đáng cổ vũ mặt tích cực của hàng triệu người lao động chân tay và trí óc, của toàn quân và toàn dân ta, đang nỗ lực phấn đấu vượt qua khó khăn trong công việc và trong đời sống hàng ngày. Văn học phải miêu tả, phản ánh tâm hồn, tính cách Việt Nam, nêu cao lòng nhân ái và giá trị đạo đức, truyền thống tốt đẹp của nhân dân ta.

Mỗi chúng ta đều tự hào là người dân Việt Nam, đất nước có nền văn hiến lâu đời, trong đó văn học là một bộ phận cốt lõi của nền văn hiến ấy. Càng mở rộng giao lưu quốc tế, càng phải giữ gìn, bảo vệ, phát huy bản sắc của mình. Bảo vệ bản sắc dân tộc chính là bảo vệ dân tộc. Nhiệm vụ đó của các nhà văn rất vẻ vang và cũng rất nặng nề.

Cũng nhân đây, tôi muốn nói về một hiện tượng đã được nêu trong báo cáo của Ban Chấp hành Hội. Đó là có một số cuốn sách viết ra chỉ nhằm mục đích xuyên tạc, bôi nhọ cá nhân, do yêu ghét, hoặc do muốn “hạ bệ” nhau. Thiên chức của nhà văn không cho phép dùng ngòi bút vào việc này, lợi dụng văn đàn để làm những điều xa lạ với hoạt động sáng tạo cao đẹp của văn học và của các nhà văn chân chính, làm thương tổn tâm hồn và tình cảm của người đọc, của nhân dân.

Nghị quyết Đại hội VII đã đề cập nhiều vấn đề về văn hóa, văn nghệ. Đương nhiên, đưa nghị quyết vào đời sống văn học là nhiệm vụ của các cơ quan chức năng của Đảng và Nhà nước. Song, tôi cho rằng trước hết, đó chính là việc của những người làm công tác văn học, của Hội Nhà văn và của các nhà văn. Thực hiện đường lối của Đảng trong văn học, nghệ thuật là chức năng của các đồng chí. Đồng thời, các đồng chí cần góp phần tham gia cụ thể hóa những nghị quyết của Đảng và kiến nghị với Đảng những biện pháp thực hiện.

Trong Đại hội Nhà văn lần thứ IV, các đồng chí đã nói về trước mắt cũng như lâu dài, Hội Nhà văn cần có trụ sở, có nhà bảo tàng, thư viện, câu lạc bộ... Những đề nghị đó đã được đáp ứng. Trong quá trình chuyển sang cơ chế thị trường, các đồng chí lại có thêm những đề nghị khác, về một hệ thống chính sách bảo đảm điều kiện tối thiểu cho các nhà văn, về kinh phí để duy trì những hoạt động bình thường của hội, về quỹ giải thưởng văn học hàng năm, về cấp vốn cho nhà xuất bản của hội để tránh bị đầu nậu chi phối, về tài trợ cho tạp chí của hội để góp phần định hướng văn học, về chi phí cho công tác đối ngoại. Tôi được biết các đồng chí trong hội đồng Bộ trưởng đã làm việc với Hội về những đề nghị trên. Có vấn đề phải tiếp tục nghiên cứu, có đề nghị đang được đáp ứng. Tôi hoan nghênh tinh thần khẩn trương đó; đồng thời, mong các đồng chí hiểu rõ hoàn cảnh kinh tế nước ta trước mắt còn rất nhiều khó khăn, từ đó mà phát huy năng động chủ quan để cùng các cơ quan chức năng tìm cách giải quyết phù hợp và có hiệu quả.

Tôi muốn nhấn mạnh một điều, những khó khăn về vật chất, về kinh phí, Đảng và Nhà nước có thể hỗ trợ các đồng chí một phần, song còn một việc quan trọng mà các đồng chí phải tự mình giải quyết, không ai có thể giúp đỡ được; và đây có lẽ là việc quan trọng nhất đối với những người làm công việc sáng tạo, với các nhà văn. Đó là làm sao để có những tác phẩm hay hơn, sâu sắc hơn, thấm nhuần lòng yêu nước và chủ nghĩa nhân văn cộng sản, với những yêu cầu thẩm mỹ khác nhau, có khả năng nâng cao trí tuệ, tâm hồn người đọc, được nhân dân đón nhận. Đó là những tác phẩm đậm đà bản sắc dân tộc, những sách dịch giới thiệu tinh hoa văn hóa của loài người, cổ vũ nhân dân phấn đấu vượt qua ghềnh thác để tiến về phía trước, vì tương lai và tiền đồ tươi sáng của dân tộc ta; xua tan sự vẩn đục trong lòng người đọc do ảnh hưởng của những mặt tiêu cực trong xã hội và những sản phẩm văn học xấu độc ở trong nước và từ bên ngoài ùa vào, vì sự quản lý lỏng lẻo vừa qua của các cơ quan văn học, nghệ thuật của ta.

Đảng mong mỏi các nhà văn nhận thức sâu sắc trách nhiệm đối với vận mệnh của dân tộc, không ngừng phấn đấu vươn lên giữ vai trò tiền phong trong lĩnh vực văn hóa, làm người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng như các đồng chí đã làm trước đây trong kháng chiến. Mong các đồng chí tiếp tục phấn đấu cho cái chân, cái thiện, cái mỹ trong văn học.

Một lần nữa, tôi xin khẳng định sự tin tưởng của Đảng đối với đội ngũ các nhà văn, đã một lòng gắn bó với dân tộc, với Đảng, nhất là từ Cách mạng Tháng Tám tới nay. Chúc các nhà văn nước ta tăng cường đoàn kết, thân ái, các thế hệ chân tình chỉ dẫn, giúp đỡ nhau, hăng say lao động sáng tạo, có nhiều tác phẩm hay, góp phần xứng đáng đưa nền văn học Việt Nam lên một bước phát triển cao hơn, đáp ứng sự tin cậy và lòng mong đợi của đồng bào cả nước.

ĐỖ MƯỜI

--------------------

(*) Đầu đề của Báo QĐND Cuối tuần