Ba tiêu chuẩn sản xuất rau an toàn

Tại Việt Nam hiện nay, có thể kể đến ba tiêu chuẩn sản xuất rau an toàn đang được áp dụng phổ biến, đó là: Tiêu chuẩn rau an toàn (RAT), tiêu chuẩn VietGAP và tiêu chuẩn rau hữu cơ. Ở các thành phố lớn, người tiêu dùng ngày càng có xu hướng tìm đến những địa chỉ, chuỗi cửa hàng bán sản phẩm sạch, an toàn theo các tiêu chuẩn nói trên như: Hệ thống siêu thị Orfarm, Bác Tôm, Biggreen Việt Nam, Đà Lạt GAP store, Organic Farm,…

Khái niệm rau an toàn (RAT) lần đầu tiên ra đời trong Quyết định tạm thời số 67/1998/QĐ-BNN-KHCN ngày 28-4-1998 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT). Theo đó, những sản phẩm rau tươi (bao gồm tất cả các loại rau ăn củ, thân, lá, hoa, quả, hạt…) có chất lượng đúng như đặc tính giống của nó, hàm lượng các hóa chất độc và mức độ nhiễm các sinh vật gây hại ở dưới mức tiêu chuẩn cho phép, bảo đảm an toàn cho người tiêu dùng và môi trường, thì được coi là rau bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm, gọi tắt là "rau an toàn". 

Rau an toàn sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP được bán trong siêu thị Unimart-Seika. 

Từ năm 1998 đến nay, đã có thêm nhiều văn bản quy định về tiêu chuẩn RAT và văn bản chính thức đang có hiệu lực là Thông tư số 59/2012/BNNPTNT ngày 9-11-2012 của Bộ NN&PTNT, quy định về quản lý sản xuất rau, quả và chè an toàn. Thông tư đã mở rộng khái niệm RAT cho ba trường hợp: Rau đạt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về điều kiện bảo đảm an toàn thực phẩm; hoặc rau được sản xuất theo quy trình được chứng nhận an toàn của các Sở NN&PTNT cấp tỉnh; rau đạt tiêu chuẩn quy trình VietGAP hoặc tương đương. Theo thông tư, một tiêu chí quan trọng để trồng RAT là cơ sở phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất RAT. Các cơ sở sản xuất rau muốn được chứng nhận tiêu chuẩn này đều phải tuân thủ nghiêm ngặt những yêu cầu về vệ sinh an toàn với 5 hạng mục: Nhân lực, đất trồng, nước tưới, thu hoạch và được cấp phép. Theo đó, nhân lực nông nghiệp phải có hiểu biết và có giám sát bởi cán bộ kỹ thuật chuyên ngành; đất trồng phải nằm trong quy hoạch, hàm lượng kim loại nặng dưới mức tối đa cho phép; nước tưới phải đạt tiêu chuẩn sinh hoạt cho người; nhà xưởng và địa điểm thu hoạch cần được vệ sinh sạch sẽ; có giấy phép đủ điều kiện sản xuất an toàn do Sở NN&PTNT cấp. 

Tiêu chuẩn thứ hai là VietGAP (là cụm từ viết tắt của Vietnamese Good Agricultural Practices, có nghĩa là: Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam) do Bộ NN&PTNT ban hành đối với từng sản phẩm, nhóm sản phẩm thủy sản, trồng trọt, chăn nuôi. VietGAP là bộ tiêu chuẩn quốc gia nhằm định hướng sản xuất an toàn về rau, quả, tạo ra sản phẩm tiêu dùng trong nước bảo đảm sức khỏe người sản xuất và môi trường, chú trọng truy nguyên nguồn gốc sản xuất. Đồng thời khuyến khích nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu ra thị trường thế giới. Ngoài việc bảo đảm 5 yêu cầu về vệ sinh an toàn như: RAT, rau sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP còn đòi hỏi truy xuất được nguồn gốc sản phẩm. Người sản xuất cũng cần phải được cấp Giấy chứng nhận quy trình VietGAP bởi một tổ chức cấp phép được Nhà nước công nhận thì sản phẩm mới được dán nhãn, lô-gô VietGAP. Quy trình kiểm tra cấp giấy chứng nhận cũng tiến hành rất chặt chẽ, nghiêm ngặt.

Tiêu chuẩn rau hữu cơ là tiêu chuẩn tư nhân được ra đời trên cơ sở dự án hợp tác giữa Trung tâm Phát triển nông nghiệp Đan Mạch-châu Á và Hội Nông dân Việt Nam năm 2004, nhằm đưa nông nghiệp hữu cơ vào Việt Nam. Nông nghiệp hữu cơ là hình thức sản xuất nông nghiệp tránh hoặc hạn chế sử dụng phần lớn các yếu tố đầu vào như: Phân bón, nông dược, chất điều tiết sự tăng trưởng cây trồng… có nguồn gốc hóa học; không sử dụng các giống cây trồng biến đổi gien hay những kỹ thuật chưa kiểm chứng mà vận dụng những nguyên lý sinh thái, đa dạng sinh học để cây trồng được cung cấp các loại dinh dưỡng phù hợp cũng như tạo ra cơ chế kiểm soát cỏ dại, sâu bệnh… Đối với rau hữu cơ, quy trình sản xuất được ra đời trên cơ sở thích ứng từ quy trình sản xuất chuẩn của Liên đoàn Nông nghiệp hữu cơ thế giới IFOAM. Bộ tiêu chuẩn quốc gia số 10-TCN602-2006 ngày 30-12-2006 do Bộ NN&PTNT ban hành là cơ sở pháp lý cho quy trình sản xuất rau hữu cơ hiện nay. 

Rau theo tiêu chuẩn hữu cơ cho phép truy xuất nguồn gốc sản phẩm đến tận điểm sản xuất và có lô-gô giống như tiêu chuẩn VietGAP. Quy trình sản xuất hữu cơ chú trọng đến 3 yếu tố chính là: Điều kiện đất trồng, điều kiện sản xuất, điều kiện đóng gói. Người lao động và cơ sở sản xuất phải áp dụng phương pháp quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm được sử dụng rộng rãi trên thế giới. Việc chứng nhận của rau hữu cơ cũng khác với RAT hay VietGAP, đó là chứng nhận PGS (Hệ thống đảm bảo có sự tham gia). PGS có thể hiểu là hệ thống chứng nhận chéo giữa những người sản xuất, được xây dựng dựa trên lòng tin, trao đổi kiến thức, cho phép người tiêu dùng và các tổ chức khác cùng tham gia đánh giá. Như vậy, sự tin cậy của PGS phụ thuộc vào sự khách quan, kiến thức cũng như quy mô của cộng đồng đánh giá. 

Sau nhiều năm đi vào sử dụng, ba tiêu chuẩn sản xuất rau phổ biến là RAT, VietGAP, rau hữu cơ đã mang lại những hiệu quả nhất định cho chính sách an toàn thực phẩm của nước ta hiện nay. Việc phát triển thị trường, mở rộng quy mô những vùng sản xuất rau an toàn không chỉ đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân mà còn góp phần xây dựng  nền nông nghiệp Việt Nam phát triển toàn diện theo hướng hiện đại.

Bài và ảnh: THU HÒA