Biếm họa và giặc nội xâm

Như vậy, sau thời gian dài “ngủ đông”, giới mỹ thuật cả nước lại có một “sân chơi” để thực hiện thiên chức cao quý của tranh biếm họa: Tham gia đấu tranh trực diện với quốc nạn tham nhũng.

Trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam, tranh biếm họa là một “binh chủng” tinh nhuệ, có tính chiến đấu rất cao. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng là một nhà báo sử dụng tranh biếm họa rất hiệu quả trong đấu tranh vạch mặt bộ mặt thật của thực dân, đế quốc, phong kiến. Trong hai cuộc kháng chiến trước đây, các báo lớn của đất nước như: Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Văn Nghệ... luôn có chuyên mục tranh biếm họa và các chuyên mục này luôn chiếm được sự quan tâm đặc biệt của công chúng. Tuy nhiên, do nhiều yếu tố khách quan lẫn chủ quan, tranh biếm họa ngày càng thưa vắng trên các mặt báo. Họa sĩ Lý Trực Dũng thống kê rằng, đến nay, số báo còn sử dụng tranh biếm họa chỉ đếm trên đầu ngón tay. Nguyên nhân chủ yếu là trước đây, trong kháng chiến thì vấn đề địch-ta rất rõ ràng, sự đả kích, châm biếm kẻ thù càng sâu cay càng được công chúng hưởng ứng. Còn từ khi đất nước độc lập, hòa bình, sự châm biếm, đả kích là “tự châm biếm, tự đả kích chính mình”, hơn nữa, sự nghiệp đổi mới bao chứa trong nó sự phức tạp, khoảng cách tốt-xấu, đúng-sai, thiện-ác rất mỏng manh, tác động không nhỏ đến giới họa sĩ khi thể hiện đề tài này.

Trước tình hình đó, điều quan trọng nhất là cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực mỹ thuật phải biết quan tâm, tạo sân chơi và động lực cho các họa sĩ tham gia vào “cuộc chiến đấu” được dự báo sẽ rất trường kỳ và gian khổ này. Mới đây, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã kêu gọi các văn nghệ sĩ “dũng cảm, nghiêm khắc lên án, phê phán những cái xấu xa, thấp hèn, sự thoái hóa, biến chất, tham nhũng, thói hư, tật xấu, tệ nạn xã hội, qua đó góp phần tích cực vào thắng lợi của sự nghiệp xây dựng con người, đổi mới và phát triển đất nước”. Việc tổ chức triển lãm tranh biếm họa chủ đề “Phòng, chống tham nhũng” của Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm lần này là việc làm hưởng ứng lời kêu gọi đó của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng.

Mặc dù số lượng tác phẩm tham dự triển lãm rất phong phú nhưng dễ nhận thấy điểm hạn chế là chưa có nhiều tranh có tính dự báo, phát hiện về tội phạm tham nhũng. Chẳng hạn, biếm họa về tình trạng “lợi ích nhóm” có rất nhiều nhưng còn rất tản mạn, chủ yếu tả thực những vụ việc, vụ án đã được phát hiện chứ chưa có sức khái quát, thậm chí chưa lột tả được sự liên kết, đan chéo, níu kéo nhau giữa các “nhóm lợi ích” hiện nay. Hoặc trong đề tài chống “tham nhũng quyền lực”, các biếm họa mới chỉ đề cập những vụ việc đơn lẻ, chạy theo tin tức báo chí chứ sức khái quát, tính cô đọng, hàm súc chưa cao. Đây cũng là lý do mà Ban tổ chức quyết định chưa trao giải nhất trong triển lãm năm nay.

Chống tham nhũng-chống giặc “nội xâm” luôn là lĩnh vực rất nhạy cảm, rất khó khăn, đòi hỏi người họa sĩ phải có bản lĩnh, trình độ nhận thức cao và sự tài hoa, hài hước. Đả kích, lột trần những kẻ giả nhân, giả nghĩa đội lốt cán bộ, công chức trong các cơ quan công quyền nhưng còn phải tạo ra nụ cười sâu cay, thâm thúy hay sảng khoái cho công chúng là công việc không dễ. Họa sĩ Vi Kiến Thành cho rằng, biếm họa là hình thức nghệ thuật mang tính báo chí cao, ý tưởng độc đáo kết hợp với ngôn ngữ đồ họa cô đọng, súc tích, kiệm lời sẽ nâng tầm giá trị của bức tranh biếm họa không chỉ thuần túy ở góc độ tạo hình mà còn nằm ở thông điệp được người xem tiếp nhận thông qua đường nét.

Người vẽ tranh biếm không chỉ có trình độ tạo hình mà phải có tính nhân văn sâu sắc, bởi đấu tranh chống tham nhũng là việc làm mang tính hướng thiện sâu sắc. Người họa sĩ phải đau đáu vấn đề của xã hội, hết lòng yêu Tổ quốc, yêu đồng bào thì mới có được sự chính trực và can đảm qua từng nét vẽ. Công cuộc phòng, chống tham nhũng do Đảng ta đề xướng và lãnh đạo trong thời gian qua nhận được sự đồng thuận, ủng hộ ngày càng cao trong toàn thể nhân dân. Cuộc triển lãm tranh biếm họa chủ đề “Phòng, chống tham nhũng” lần này cũng chính là nhóm lên ngọn lửa nhiệt huyết của giới mỹ thuật, để các họa sĩ “xông pha” thi triển tài năng, trí tuệ, sức sáng tạo của mình, góp phần đánh bại giặc “nội xâm”.

Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần trân trọng giới thiệu một số tranh biếm họa trong triển lãm lần này.