Theo định nghĩa đơn giản nhất: Thời trang là trang phục hợp thời. Diễn giải cụ thể hơn, đó là tập hợp những thói quen và thị hiếu phổ biến trong cách mặc, thịnh hành trong một không gian nhất định, vào một khoảng thời gian nhất định.

Theo định nghĩa này, ở mỗi giai đoạn người Việt đều tạo nên những dấu ấn về trang phục. Theo các tài liệu khảo cổ, từ thời Hùng Vương, người Việt đã đạt được nghệ thuật dệt vải ở trình độ cơ bản, với ít nhất hai loại vải dệt từ cây và sợi. Điều ấy được thể hiện qua hoa văn trên mặt trống đồng hoặc hình khắc trên cán dao bằng đồng thời kỳ này. Đặc biệt, có sự phân biệt rất rõ ràng về trang phục nữ giới và nam giới. Trong đó, trang phục dành cho nữ giới khá phong phú, thường là áo ngắn đến bụng, xẻ ngực, bó sát vào người, phía trong mặc yếm kín ngực có cổ tròn sát cổ. Ít phổ biến hơn là áo cánh ngắn, cổ vuông, để hở một phần vai và ngực hoặc kín ngực, trên áo đều có hoa văn trang trí...

Đến giai đoạn thế kỷ thứ 9- 10, nghệ thuật dệt vải của người Việt phát triển vượt bậc, tạo ra nhiều loại vải với chất liệu phong phú như: vải bông thô, vải đay, vải gai, vải cát bá, lụa… Trong đó, đặc sắc nhất là loại vải được dệt từ tơ chuối (có tên gọi là vải Giao Chỉ) rất nổi tiếng. Cùng sự phát triển của nghệ thuật dệt, nghệ thuật thêu cũng ngày càng tinh tế, mang đến những tác phẩm nghệ thuật có giá trị, như khăn bông thêu rất đẹp được biết đến với tên gọi “Bạch diệp”. Về phụ kiện thời trang, đây cũng là giai đoạn “bùng nổ” của các loại vòng tay, nhẫn, hoa tai, trâm… được chế tác tinh xảo bằng những chất liệu quý như: Vàng, bạc, hổ phách, thủy tinh…

leftcenterrightdel
Chiếc áo dài tôn lên vóc dáng và nét đẹp quyết rũ của người phụ nữ. Ảnh: Nguyên Anh  

Dấu ấn rõ nét nhất của trang phục thời Lý là tư tưởng độc lập. Là một trong những giai đoạn cực thịnh của xã hội phong kiến Việt Nam, với tinh thần độc lập, tự cường, nhà Lý không còn dùng gấm vóc của phương Bắc mà hoàn toàn sử dụng vải trong nước. Đối với trang phục nói chung, điểm nổi bật nhất là sự “sang trang” của nghệ thuật thêu. Những hoa văn thô sơ, giản dị trên trang phục đã được thay thế bằng các hoa văn hình xoắn, hình móc… tinh xảo, thể hiện sự giao hòa đầy ý nghĩa giữa thiên nhiên và cuộc sống con người.

Do liên tiếp phải đối mặt với 3 cuộc chiến tranh lớn, mỹ thuật thời Trần nói chung, trang phục nói riêng chú trọng vào sự đơn giản và mạnh mẽ. Giai đoạn này, trang phục phổ biến của cả phụ nữ lẫn đàn ông đều là áo tứ thân. Không chỉ là một thứ trang phục tiện dụng, chiếc áo tứ thân mang nhiều ý nghĩa sâu sắc về nhân sinh quan và tình cảm con người. Theo quan niệm truyền thống, bốn thân áo tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu, hai tà trước buộc lại với nhau tượng trưng cho tình nghĩa vợ chồng âu yếm, khăng khít bên nhau.

Đến thời Lê- Mạc (1533-1677), trang phục đã rất gần với chiếc áo tứ thân của phụ nữ làng quê Bắc Bộ vào thế kỷ 19-20 với cổ tròn, thắt lưng buông dài trước bụng, váy dài và rộng. Đây cũng là thời điểm xuất hiện mốt để tóc dài, vấn khăn, rẽ ngôi giữa. Các phụ kiện thời trang giai đoạn này cũng đa dạng hơn về kiểu dáng, màu sắc, với vòng tay tròn dẹt, hoa tai hình quả bầu, hình hoa sen hay khuyên tròn đẹp mắt.

Trong số các triều đại phong kiến Việt Nam, trang phục thời nhà Nguyễn được đánh giá là phong phú nhất. Nguyên nhân xuất phát từ sự biến động mạnh mẽ của đời sống xã hội. Văn hóa phương Tây đã bước đầu có những tác động tới đời sống người Việt. Điều này thể hiện rất rõ qua trang phục của tầng lớp thống trị. Những chiếc váy xòe, những chiếc đầm cách tân hiện đại dần du nhập và được phụ nữ quý tộc trẻ ưa chuộng. Trong đó, Hoàng hậu Nam Phương- vị hoàng hậu cuối cùng của triều đại phong kiến Việt Nam- là người rất thích mặc trang phục Tây phương.

Làn gió cách tân còn khiến trang phục bình dân cũng có nhiều biến chuyển. Chiếc yếm thắm, mặc dù đã xuất hiện từ hàng trăm năm trước nhưng đến thời nhà Nguyễn mới thực sự được coi trọng và phát triển thành nhiều hình dáng như: yếm cổ tròn, yếm cổ xẻ hình chữ V, yếm cổ cánh nhạn, yếm cổ xây… Về màu sắc, chiếc yếm thường dùng mang những màu giản dị như: Nâu non, đen, trắng. Vào những ngày lễ tết, chiếc yếm đào “lên ngôi”.

Ở hiện tại, chiếc áo dài được coi là trang phục độc đáo, tượng trưng cho tinh hoa dân tộc. Nguồn gốc của chiếc áo dài thường được gắn với giai đoạn Pháp thuộc. Tuy nhiên, trên thực tế, trang phục này có tuổi đời rất lâu. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy hình ảnh chiếc áo dài tha thướt trên mặt trống đồng Đông Sơn. Trải qua nhiều biến động lịch sử, chiếc áo dài đã có nhiều cải biến. Tuy nhiên, dù ở bất kỳ trào lưu cải cách nào, chiếc áo áo dài vẫn chứng tỏ khả năng bất biến mà không phải loại trang phục nào cũng làm được. Đó là tôn lên vóc dáng và nét đẹp quyến rũ dịu dàng cho người phụ nữ.

Ở phía Nam, bên cạnh chiếc áo dài, chiếc áo bà ba cũng là một trang phục phổ biến với cả hai giới. Chiếc áo bà ba được xẻ ở hai bên hông làm cho người mặc cảm thấy thoải mái, gần vạt áo có thêm hai túi to khá tiện lợi cho việc đựng những vật dụng nhỏ như diêm quẹt, tiền bạc... Chính nhờ tính tiện dụng và sự thoải mái đó, chiếc áo bà ba được mặc cả lúc đi làm, đi chợ, đi chơi. Thời hiện đại, chiếc áo bà ba truyền thống cũng được cải biến cho đẹp hơn, gợi cảm hơn với những điểm nhấn ở eo bụng, eo ngực cho ôm sát lấy thân hình...

Qua mỗi giai đoạn lịch sử, người Việt đều sáng tạo hoặc cải tiến những mẫu trang phục phù hợp với thị hiếu thẩm mỹ và nhu cầu của cuộc sống. Đến điểm hiện tại, những mẫu trang phục ấy vẫn tiếp tục hiện diện, trở thành nền tảng cho sự phát triển của thời trang Việt Nam.

NGỌC OANH