Bài học của quốc tế

Trước hết chúng ta cần hiểu du lịch nông nghiệp là một hình thức phát triển mối giao hòa về mặt tự nhiên, văn hóa và con người giữa các vùng đô thị và nông thôn thông qua việc đến ở hoặc tham quan có mục đích nhằm hưởng thụ các sản vật địa phương tại từng gia đình nông hộ hoặc các trang trại... Đây là một hình thức xuất khẩu hàng hóa nông nghiệp tại chỗ rất hiệu quả và tiếp thị tận gốc về hồ sơ xuất xứ sản phẩm, nhất là khi nhu cầu về tự bảo vệ sức khỏe trước các thức ăn và môi trường ô nhiễm của cộng đồng xã hội tại các thành phố lớn ngày càng tăng.

leftcenterrightdel
Học sinh tìm hiểu các loại cây ở Trang trại đồng quê Ba Vì. Ảnh: QUỲNH TRANG

Trên thế giới, du lịch nông nghiệp đã phát triển từ rất lâu tại một số nước như Italy từ năm 1960 đến năm 1980, tình trạng bỏ nghề nông tăng mạnh với xu hướng ào ạt ra thành phố kiếm việc. Trong 10 năm của thập kỷ 1980, có khoảng 400.000 hộ nông dân chuyển sang nghề khác. Chính phủ Italy đã phải đối mặt với những cuộc khủng hoảng trầm trọng. Tình trạng như vậy cũng diễn ra ở Nhật Bản, Pháp, Mỹ… Để giải quyết vấn đề trên, chính phủ các nước đã triển khai rất nhiều biện pháp để ngăn chặn, trong đó có một hướng được triển khai rất hiệu quả và đã chứng minh được qua vài chục năm hoạt động có tác dụng rất tốt với thu nhập của dân cư nông nghiệp, thay đổi nhanh bộ mặt nông thôn. Đó là việc chính phủ đã hướng sự quan tâm của cộng đồng toàn xã hội vào việc phát triển du lịch nông nghiệp-agritourism. Danh từ này có thể dùng khác nhau: Ở Italy là “Agri-tourismo” (du lịch nông nghiệp); ở Vương quốc Anh là “Rural-tourism” (du lịch nông thôn), ở Mỹ là “Homestead” (du lịch trang trại), ở Nhật Bản lại là “Green-tourism” (du lịch xanh), còn ở Pháp là “Tourism de verdure” (du lịch với cỏ cây).

Đã từ lâu, Israel coi du lịch nông nghiệp là một hình thức giáo dục bắt buộc rất sớm cho trẻ em. Hoa Kỳ hằng năm đều có các sự kiện lớn về du lịch nông nghiệp. Hàn Quốc lấy việc xây dựng du lịch nông nghiệp là phương thức chính để phát triển nông thôn mới suốt vài chục năm qua. Chính phủ Hàn Quốc đã xây dựng một chương trình mang tính chiến lược thực hiện hiệu quả tại các địa phương có tiềm năng. Thông qua các hoạt động du lịch nông nghiệp, du khách được trải nghiệm toàn bộ quy trình sản xuất, thu hoạch, chế biến ra các sản phẩm sạch, hữu cơ mang tính bản địa gắn với lịch sử văn hoá truyền thống.

Du lịch nông nghiệp trên “sân nhà”

Việt Nam là đất nước có tiềm năng lớn để phát triển du lịch nông nghiệp với các lý do:

1. Là một quốc gia có bề dày lịch sử phát triển nông nghiệp dựa trên nền sinh thái thiên nhiên, tài nguyên đa dạng sinh học thuộc 16 nước cao nhất thế giới. Đa dạng sinh học là chiếc nôi sống, nơi sản sinh ra các thảm phủ sinh thái tự nhiên cho việc phát triển và tồn tại bền vững một nền sinh thái nông nghiệp với các sản vật thiên nhiên độc đáo. Đó là cốt lõi để đặt nền móng cho việc phát triển các sản phẩm du lịch nông nghiệp bền vững đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

2. Hiện nay, Đảng và Chính phủ chủ trương tiến hành đổi mới nông thôn tạo một môi trường thuận lợi cho việc phát triển du lịch nông nghiệp tại các làng nghề nông, lâm, ngư nghiệp truyền thống. Du lịch nông nghiệp sẽ là động lực thúc đẩy cho việc thực hiện phong trào nông thôn mới với tốc độ nhanh, bền vững do không những tham gia tích cực vào việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế, mở rộng đầu ra của sản phẩm mà còn bảo tồn được các giá trị văn hóa gốc của nông thôn hoặc giá trị về thương hiệu hàng hóa đặc thù.

3. Tỉnh hoặc thành phố nào ở nước ta cũng có các làng nông nghiệp truyền thống với không gian làng xã sinh động và các cảnh quan đồng quê đẹp trữ tình, tiềm năng trở thành điểm du lịch nông nghiệp hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.

4. Chúng ta có thể học hỏi rất nhiều kinh nghiệm từ các nước đã trải qua 30, 40 năm và đã thành công trong việc đặt nền móng và phát triển du lịch nông nghiệp với điểm xuất phát ban đầu như Việt Nam hiện nay, như: Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc) và một số nước châu Âu.

5. Tài liệu và thông tin du lịch nông nghiệp đã có sẵn rất nhiều trên thế giới. Có cả trang web liên kết các quốc gia trên thế giới về du lịch nông nghiệp (Agritourismworld.com).

6. Lượng khách quan tâm tới du lịch nông nghiệp ngày càng lớn vì đa số rất quan tâm tới thực phẩm ngon sạch và không gian sinh hoạt của các nông hộ, các trang trại, các cộng đồng nông nghiệp làng xã tối lửa tắt đèn ấm cúng có nhau. Một không gian sống rất thực và thoáng đạt mang tính đồng quê luôn có sức lôi cuốn đặc biệt với du khách trong và ngoài nước với mọi lứa tuổi khác nhau.

7. Nội dung của sản phẩm du lịch nông nghiệp rất phong phú làm gốc để phát triển ra các sản phẩm khác như ẩm thực đồng quê, nghỉ dưỡng đồng quê, du lịch trở về cội nguồn, du lịch giáo dục trải nghiệm, du lịch chuyên đề tập huấn… Du lịch nông nghiệp luôn hỗ trợ du khách trở thành du khách tích cực trong tất cả các hoạt động không bao giờ nhàm chán.

Bên cạnh các thuận lợi tiềm năng quá trình phát triển mô hình du lịch nông nghiệp tại Việt Nam, sẽ phải xây dựng hệ thống các giải pháp đồng bộ như:

1. Cần có chủ trương nghiên cứu một cách thấu đáo việc xây dựng nền tảng lý luận mang tính thực tiễn và hết sức đặc thù cho việc phát triển nền du lịch nông nghiệp truyền thống Việt Nam vì đây là vấn đề mang tính hệ thống phức tạp để đưa ra được chính sách phát triển.

2. Quá trình quy hoạch, bảo tồn các làng nghề truyền thống nông nghiệp gắn với du lịch nông nghiệp là một việc khó khăn đòi hỏi tầm nhìn lâu dài và nếu thực hiện sẽ cần một quyết sách rất mạnh mẽ từ các cấp lãnh đạo vì liên quan trực tiếp tới chiến lược phát triển kinh tế hàng hóa và cộng đồng cư dân nông nghiệp (nông hộ, trang trại, các trung tâm khuyến nông, lâm, ngư nghiệp, các hợp tác xã).

3. Cần có thời gian để tiến hành xây dựng bộ tiêu chuẩn hóa về sản phẩm du lịch nông nghiệp bắt đầu từ tên gọi và nội dung hoạt động chuẩn xác là du lịch nông nghiệp để từ đó không lúng túng trong quản lý và quảng bá sản phẩm.

4. Cần cung cấp kinh phí đào tạo kỹ năng tiếp đón du khách và tiếp thị các sản vật cho các nông hộ vì hằng ngày họ vẫn phải trực tiếp sản xuất nên sẽ gặp rất nhiều trục trặc nếu không có sự giúp đỡ trên.

5. Thời tiết ngày càng cực đoan và tác động xấu từ khủng hoảng kinh tế nên số lượng du khách sẽ ít và không ổn định nếu tiếp thị và quảng cáo không tốt nên rất cần sự hỗ trợ tích cực từ các cơ quan truyền thông Nhà nước.

Việc xây dựng sản phẩm du lịch nông nghiệp cần được thông qua các mô hình mang tính thực tiễn cao trong chương trình xây dựng nông thôn mới ở nước ta. Nhưng cần nhấn mạnh thêm, khác với du lịch nông nghiệp được diễn ra tại các trang trại lớn trên thế giới, mô hình du lịch nông nghiệp mang đặc thù Việt Nam là phải được gắn kết với các làng nghề nông nghiệp truyền thống, tức là các làng nghề sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, nghề muối vì sẽ góp phần tích cực và thúc đẩy cho việc:

Giữ gìn và phát triển ngành nghề làm ra sản vật cũng như thị trường đã có sẵn lâu năm của các sản vật đó. Các làng nghề nông nghiệp truyền thống về bản chất còn là chợ đầu mối về nông sản thực phẩm mang tính xã hội hóa rất cao.

Giữ gìn được diện tích đất đai đã được tích tụ từ lâu đời để sản xuất ra sản vật mang tính hàng hóa lớn.

Giữ gìn và phát triển lực lượng lao động lành nghề bao gồm cả các nghệ nhân với các bí quyết nghề làm ra các sản vật đặc sản có giá trị kinh tế cao được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Do có thị trường khách hàng trực tiếp nên sẽ xây dựng được dễ dàng mô hình quản lý chất lượng sản phẩm nông nghiệp vì đối với nông nghiệp điều quan trọng nhất là đầu ra của sản phẩm và quản lý được chất lượng. Vì vậy, nếu trên nền của vùng sản xuất ra sản phẩm nông nghiệp song song xây dựng được vùng nông nghiệp thì vấn đề này sẽ được giải quyết rất triệt để.

Trong bối cảnh môi trường đang bị suy thoái và biến đổi khí hậu nặng nề, ngày sẽ càng tăng số lượng người bị nhiễm các nhóm bệnh nan y và dịch bệnh. Do vậy, được nghỉ ngơi thư giãn thực sự trong một không gian đồng quê sạch sẽ, yên bình, ấm cúng, được hưởng thụ các thực phẩm đồng quê mang tính thiên nhiên xanh, sạch, an toàn đang là một nhu cầu lớn từ các cư dân đô thị trong và ngoài nước. Lúc đó, việc thu hút các nguồn vốn đầu tư từ thành thị về nông thôn sẽ không quá khó do giá trị ngày càng tăng của sản phẩm nông nghiệp kết hợp với một không gian nông thôn mang đậm chiều dày văn hóa thiên nhiên, lịch sử.

Từ năm 2008 cho đến nay, nhiều trang trại trên toàn quốc, trong đó có Trang trại đồng quê Ba Vì đã thực hiện xây dựng mô hình Du lịch nông nghiệp-mô hình thí điểm mang tính gợi mở tại vùng phụ cận chân núi Ba Vì-nơi hiện hữu bốn làng nghề nông nghiệp truyền thống trong một không gian thiên nhiên vô cùng đẹp đẽ dựa vào núi Ba Vì: Làng thảo dược người Dao, làng chè Ba Trại, làng trồng cỏ và nuôi bò sữa Vân Hòa, làng Việt cổ nông nghiệp Đường Lâm-Sơn Tây. Mô hình du lịch nông nghiệp kiểu mới, tiên tiến, hiện đại đã khắc phục được sự lạm dụng đang có chiều hướng gia tăng từ sản phẩm du lịch sinh thái chỉ tập trung lợi ích chủ yếu cho nhà đầu tư (chiếm rừng, chiếm bãi biển, di sản thiên nhiên và văn hóa…). Trang trại đồng quê Ba Vì sớm xác định ngay từ đầu xây dựng các tour du lịch nông nghiệp, đóng góp vào việc bảo tồn các giá trị văn hóa dân tộc (Mường, Dao), không gian cộng đồng nông nghiệp truyền thống và các sản vật gốc thiên nhiên.

TS NGÔ KIỀU OANH