“Gieo ấm no” trên đỉnh Tả Phời

Tiếng là đất thành phố nhưng cuộc sống của đồng bào vô cùng khó khăn... Chuyện về các giáo viên cắm bản như những hạt nhân gắn kết, chia ngọt sẻ bùi... với người dân nơi đây đã thúc giục chúng tôi phải lên đường khi mùa xuân vừa chạm những tán đào rừng trên con đường mòn lên núi.

Đường từ trung tâm TP Lào Cai lên đỉnh Tả Phời dài chừng 30 cây số nhưng cũng phải mất gần hai giờ đi xe. Con đường xuyên qua nhiều cổng trời bảng lảng mây phủ. Chiếc xe hai cầu cứ rung lên bần bật. Bác tài phải đu trên vô lăng qua những khúc cua. Bên ta luy vẫn còn dấu tích của những vết xói lở mới, ta luy âm sâu hun hút rợn người. Tôi bíu sát vào bậu cửa kính. Còn anh Đỗ Tiến Đức, Trưởng ban Dân vận Thành ủy Lào Cai cứ điềm nhiên kể về các thầy giáo, cô giáo ở ngôi trường chúng tôi sẽ tới. Anh nói: “Các thầy, cô ấy thực sự là những chiến sĩ xung kích trên mặt trận giáo dục. Họ vận động học sinh đi học, lại bớt lương, nhường cơm cho các em, giúp dân, giúp chính quyền địa phương xóa tập tục lạc hậu…”. Anh Đức bày tỏ niềm cảm phục với những giáo viên cắm bản-những người đã “gieo ấm no” ở vùng đất này.

 Một lớp học trên đỉnh Tả Phời.

Xã Tả Phời có đa phần đồng bào người Dao sinh sống. Đường sá xa xôi cách trở, đất nông nghiệp ít, đời sống của nhiều gia đình còn khó khăn nhưng vì xã thuộc thành phố nên không được xếp vào diện đặc biệt khó khăn (135). Vì vậy mà chế độ tiền lương của các thầy giáo, cô giáo cũng không có sự hỗ trợ đặc biệt nào. Không có hỗ trợ nên lương giáo viên chẳng khác dưới miền xuôi, tính bình quân thu nhập của giáo viên thành ra lại thấp.

Chúng tôi đến trường cũng là lúc các thầy, cô vừa đi dân vận về. Giáp Tết là thời điểm nhiều gia đình chuẩn bị ngả trâu, bò, đụng lợn, ăn Tết dài ngày. Vì thế, các thầy, cô muốn bà con nhận thức đúng hơn về việc tổ chức lễ hội để còn tập trung cho lao động sản xuất trong năm mới. Sáng nay, các thầy, cô đi vào bản vận động một gia đình thực hiện nếp sống văn minh trong việc tổ chức cưới xin, việc tang và tổ chức lễ hội. Gia đình muốn ăn một cái Tết to nên tính ngả con trâu, nhưng ăn trâu rồi thì biết trông vào đâu? Không lẽ mỗi lần cày lại đi mượn? Khổ nỗi tục lệ nơi đây là thế, cứ có việc, lễ Tết là phải ngả “con bốn chân”. Các thầy, cô khuyên rằng chỉ nên ngả “con bốn chân” nho nhỏ thôi, như con lợn hay dê chẳng hạn. Cuối cùng các thầy cũng “cứu” được chú trâu của gia chủ. Gia đình cũng nghe thông “điều hơn lẽ thiệt”, trong lòng phấn khởi. Lúc ra về còn biếu bằng được các thầy, cô một giỏ bí đỏ để có thêm thực phẩm nấu bữa trưa cho các cháu.

Thầy Kiều Duy Nguyên chỉ vào giỏ bí đỏ nói vui: “Bữa tươi của thầy, trò chúng tôi dịp cuối tuần này đấy”. Chúng tôi đã được nghe kể về những bữa cơm ấm tình thầy trò. Nhiều gia đình học sinh ở đây nghèo lắm. Nhiều khi cơm trưa đem đi chẳng đủ ăn, có em nhịn đói ngồi học ngã ngất trong lớp. Thấy trò đói, thầy không nỡ, thường mời các em ăn cùng. Lâu dần bữa cơm thầy nuôi trở thành lệ. Còn giờ đây, nhà trường đã tổ chức bữa trưa bán trú cho các em học sinh ở xa. Bí ngô thầy Nguyên mang về sẽ được nấu cháo, bỏ thêm chút đường, ăn như chè, bọn trẻ rất thích.

Thầy Nguyên là giáo viên thể dục của nhà trường, quê ở Than Uyên, Lai Châu. Thầy đã gắn bó với trường từ những ngày mới thành lập. Lâu dần, thầy Nguyên cũng thành “người Tả Phời”. Rồi những lần đi vận động học sinh ra lớp, thầy quen và đem lòng yêu chị Lò Tả Mẩy. Chị Mẩy cũng vì mến cái nghĩa, cái tình của thầy Nguyên mà nguyện “gá nghĩa trăm năm”. Tổ ấm của họ giờ đã có một thiên thần nhỏ. Những bữa cơm gia đình ở khu tập thể nhà trường cũng thường có thêm nhiều học sinh nữa. Ngôi nhà thầy ở đã trở thành mái ấm của các em một cách tự nhiên như vậy.

Đang mải câu chuyện, loáng nhìn thấy tôi, thầy Lò Láo Sử đến gần, hỏi: “Hình như, anh cũng là người Tây Bắc thì phải?” (Ngày xưa, lứa sinh viên từng học Đại học Tây Bắc chúng tôi vẫn coi mình là người Tây Bắc). "Vâng, tôi học K46, còn anh?". Mừng rỡ, thầy Sử tiến lại phía tôi: “Tôi cũng học K46 đây. Tôi học Khoa Sử-Địa. Người nhà gặp nhau rồi. Trên này, anh em học tứ xứ. Hôm nay, có một thầy nữa cũng học Tây Bắc nhưng đang đi vào bản công tác rồi. Tối mới về! Trưa nay, anh nhất định phải ở lại đây để chúng ta hàn huyên và ôn lại cái môn “Tây Bắc học” nhé". Cái môn “Tây Bắc học” mà thầy Lò Láo Sử gọi cho văn hoa ấy chính là khoản... uống rượu. “Khổ cái từ bé, khi lên học ở Tây Bắc tôi đã rèn luyện môn này mãi nhưng không thể nào rèn được” - Tôi nói như thanh minh. Gỡ bí cho tôi, anh Đỗ Tiến Đức đỡ lời: “Thầy Sử trêu anh nhưng là thật đấy. Anh em ở đây khi vào bản vận động bà con mà không ngồi nhâm nhi dăm ba chén thì không được việc. Có nhâm nhi mới ra chuyện, rồi mới gần gũi, mới khuyên bảo được người dân điều này, việc nọ anh ạ. Chứ không phải cứ gặp là nên chuyện luôn đâu!”.

Bữa trưa của các cháu học sinh lớp mầm non Trường Tiểu học và THCS số 2 Tả Phời. Ảnh: Xuân Thủy 

Thế cho nên, các thầy, cô có nhiều câu chuyện về làm dân vận ở đây để kể. Thầy Lò Láo Sử kể cho chúng tôi nghe chuyện vận động gia đình không ép các em nghỉ học, lấy chồng sớm mới xảy ra gần đây. Em Hù Múi Khé, ở thôn Xeo Tả 2, học hết lớp 7 thì bị gia đình bắt thôi học để lấy chồng. Lần ấy, hai hôm liền không thấy Khé đến lớp, các thầy giáo, cô giáo hỏi thì được biết bố Khé, anh Hù Sài Vảng, bắt em nghỉ học, ở nhà lấy chồng. Bạn cùng lớp cho biết cô bé đang khóc hết nước mắt. Nhà trường tổ chức một đoàn gồm cả Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm, ban cán sự lớp đến nhà Khé. Nhà Khé ở xa lại không thể liên lạc bằng điện thoại. Các thầy, cô đến mấy lần đều không gặp bố Khé. Hôm ấy, các thầy quyết định căn đúng bữa cơm tối để đến nhà Khé.

Khi nghe các thầy nói đến chuyện không nên cho con lấy chồng sớm, bố Khé chỉ lặng ngắt. Mãi sau anh cũng thưa lại với các thầy là phong tục ở đây nó vậy. Nấn ná mãi, giở hết pháp luật đến quy định cũng không ăn thua, cuối cùng các thầy phải dùng đến những lời bộc bạch hết sức chân tình như của người thân trong gia đình, ông mới nói: “Các thầy lo cho tương lai cháu nó như con em trong nhà thì phải giữ lời hứa bảo đảm về sau nó có một tấm chồng”. Các thầy đều cả quyết hứa. Rồi anh Vảng bỏ rượu ra mời. Có người chối không uống được, bố Khé nói rằng, nếu đã coi Khé là con, cháu, lo cho tương lai của cháu thì các thầy là người nhà rồi, đã là người nhà thì phải uống, mà uống thật tình. Bữa đó, các thầy nhiều người say nằm tại chỗ. Hôm sau, Khé lại tiếp tục đến trường...

Chúng tôi còn đang dở câu chuyện thì nghe có tiếng xe gắn máy giòn giã phía cổng trường. Người đàn ông mặc quần áo đồng bào Dao phóng xe thẳng lên sân, đá chân chống rồi khệ nệ xách một bao tải rau đặt xuống, nói to: "Có rau xanh đây các thầy ơi!". Tôi nói với ra trêu: "Quà giữ chân các thầy hả bác?". Người đàn ông gãi đầu, rồi nói bằng một thứ giọng chân chất: “Có các thầy, các cô ở đây, chúng tôi được nhiều lắm. Không chỉ cái chữ đâu, các thầy còn dạy cả cách trồng, cách nuôi theo sách nữa. Của chúng tôi làm ra cũng như của các thầy thôi. Mong các thầy ở mãi”.

Anh là Hù Láo San, cũng chính là một tuyên truyền viên tích cực giúp các thầy, cô ở Tả Phời bám thôn, bám bản. Trước đây, gia đình Hù Láo San còn rất nặng nề với nhiều tập tục lạc hậu. Nhưng khi được các thầy, cô khuyên bảo, hằng ngày đón con gái anh đến lớp, lại chỉ cho gia đình anh cách buôn bán, làm ăn kinh tế, dần dần, anh chủ động cùng các thầy, cô đi vận động bà con bỏ các tập tục lạc hậu, làm kinh tế và cho con em đến lớp. Người dân ở đây là thế, hồn hậu, tình cảm và khi đã tin, đã quý ai thì không tiếc nhau điều gì.

Mải câu chuyện về các thầy giáo, cô giáo ở trường, về những con người chân chất hồn hậu nơi đây, chúng tôi quên mất một “người Tả Phời” khác chính là thầy Phạm Trọng Hữu, Hiệu trưởng nhà trường. Thầy Hữu quê dưới xuôi, nhưng xem ra đã “ưng cái bụng” gắn bó lâu dài với nơi đây khi đã ở tuổi gần 40. Thầy lên Tả Phời từ khi trường mới thành lập. Hồi chưa lập gia đình, thầy thường xuyên ở lại ăn Tết cùng bà con. Và cho đến tận bây giờ, khi đã có vợ và hai con, thầy vẫn thường giữ thói quen ấy. Có năm thầy đưa cả vợ và con lên đây ăn Tết cùng các thầy giáo, cô giáo ở lại và bà con Tả Phời. Ở Trường Tiểu học và THCS số 2 Tả Phời có một khu tập thể giáo viên, mỗi năm cũng có vài thầy, cô không về quê ăn Tết và thường thì trong các ngày Tết đến, họ chia nhau đi đến từng nhà dân tặng quà, ăn Tết cùng đồng bào.

Chỉ ít ngày nữa, các em học sinh sẽ nhận những phần quà về vui Tết, sum vầy cùng gia đình. Còn các thầy, cô, những chiến sĩ văn hóa trên mặt trận giáo dục như thầy Thủy, thầy Nguyên, cô Mai Anh, thầy Sử... sẽ ở lại trên đỉnh Tả Phời để đón thêm một cái Tết xa quê nhưng ấm tình thầy trò. Khi xe chúng tôi chuyển bánh xuyên qua những cổng trời về xuôi, màn mưa Xuân đã lất phất bên ô cửa kính lòe nhòe. Ngoái nhìn lại phía sau, những nụ đào đầu tiên trong rừng đào trên vùng đất đỉnh mây xa xôi ấy đang hé nở...

Ghi chép của DUY VĂN