Trung tướng Phạm Hồng Cư, nguyên Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, là một trong số những cán bộ, chiến sĩ thuộc Đại đoàn 308 vinh dự được gặp Bác Hồ tại Đền Hùng (Phú Thọ) trước khi đoàn quân trở về tiếp quản Thủ đô năm 1954. Bởi vậy, sự kiện “Hà Nội ngày trở về” đã gợi cho ông nhớ lại những lời căn dặn của Bác 64 năm trước: Nhiệm vụ vào giải phóng Thủ đô là một nhiệm vụ cực kỳ vinh quang và trách nhiệm rất nặng nề. Các chú vào tiếp quản Thủ đô phải luôn giữ kỷ luật nhập thành, trong đó tiếp quản 35 vị trí do quân Pháp đóng phải giữ gìn bằng được điện, nước và trật tự trị an trong thành phố, bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân, giữ mối đoàn kết quân-dân, chống mọi hành động phá hoại của kẻ thù... “Và chúng tôi đã hoàn thành lời căn dặn của Bác”-Trung tướng nói.
Lần đầu tiên, hơn 20 kỷ vật gắn liền với sự kiện giải phóng Thủ đô được giới thiệu với công chúng đúng vào dịp kỷ niệm 64 năm Ngày giải phóng Thủ đô như: Tập thơ “Gặt mùa” của tác giả Lê Tám (khi đó là Ủy viên Ban Chấp hành Đoàn Thanh niên cứu quốc Hà Nội, sáng tác trong thời gian phụ trách phong trào học sinh, sinh viên kháng chiến và bị thực dân Pháp bắt, giam tại nhà tù Hỏa Lò những năm 1951-1953; Huy hiệu Chiến sĩ Điện Biên Phủ do Chủ tịch Hồ Chí Minh trao tặng các chiến sĩ trực tiếp tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ; Báo Tiền phong, số đặc biệt chào mừng Ngày giải phóng Thủ đô tháng 10-1954... Cũng lần đầu tiên, người xem được chiêm ngưỡng hình ảnh lễ chào cờ lịch sử diễn ra vào lúc 15 giờ ngày 10-10-1954 với sự tham dự của hàng vạn người dân Hà Nội...
    |
 |
|
Đông đảo cán bộ, cựu tù binh chính trị và khách tham quan trưng bày "Hà Nội ngày trở về" tại Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò |
Đến đây, nhiều cựu tù chính trị tại nhà tù Hỏa Lò trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đã có những cảm xúc đặc biệt khi xem lại kỷ vật, hình ảnh tư liệu trưng bày tại di tích này. Ông Dương Tự Minh, 83 tuổi, ở phố Hàng Bông tự hào giới thiệu với chúng tôi kỷ vật thiêng liêng của mình đang đặt trang trọng trong chiếc tủ kính. Đó là chiếc thẻ tù nhân bằng gỗ ghi mã số 2017 của ông trong thời gian bị giam ở nhà tù Hỏa Lò 1952-1953. Kỷ vật ấy được ông gìn giữ suốt bên mình từ ngày ra tù đến năm 2017 ông tặng lại Ban quản lý Di tích để lưu dấu những ngày tháng khổ cực của người dân Hà Nội dưới chế độ thực dân. Bên cạnh chiếc thẻ tù ấy có một bức ảnh ông Minh chụp kỷ niệm cùng ba người bạn tù nhân ngày họ được trả tự do (17-8-1953) là: Trần Khắc Cần (nhà báo Lê Văn Ba), Lê Tám và Nguyễn Kim Khiêm. Bên dưới bức ảnh còn có 4 câu thơ do ông Lê Tám viết tặng ba người mà đến nay ông Minh vẫn thuộc lòng từng chữ: “Cánh cửa đề lao khép lại rồi/ Nắng chiều quấn lấy bước chân vui/ Ba mươi sáu phố e còn hẹp/ Ta thấy lòng ta vẫn ngậm ngùi”. Rồi ông giải thích: “Bài thơ chính là tâm trạng của 4 chúng tôi ngày ấy. Chúng tôi được ra tù nhưng còn ngậm ngùi bởi Hà Nội chưa được giải phóng, chúng tôi chưa được về nhà mà phải hoạt động bí mật để giải phóng cho được Thủ đô. Vì thế, Ngày giải phóng Thủ đô thực sự đúng nghĩa là ngày trở về của biết bao người con Thủ đô, ngày chúng tôi được đoàn tụ gia đình”... Và thời khắc ấy, biết bao tù nhân chính trị tại nhà tù Hỏa Lò cũng chính thức được giải thoát, trở về cuộc sống độc lập, tự do. Ông Nguyễn Như Nghiêm, 90 tuổi ở Thanh Xuân Bắc là người từng bị địch bắt và giam tại nhà tù Hỏa Lò hơn 6 năm 9 tháng và phải chịu những trận đòn tra tấn dã man của chúng, nên đến nay, ông vẫn nhớ như in cảm giác vui sướng khi được thoát khỏi chốn lao tù cách đây 64 năm: “Trời ơi, xúc động không kể xiết. Việc đầu tiên khi ra khỏi nhà tù là chúng tôi cởi hết áo tù vứt xuống sông rồi nhìn nó trôi theo dòng nước”.
|
|
 |
|
Hình ảnh lễ chào cờ chiều 10-10-1954 |
Cùng với những câu chuyện cảm động của các nhân chứng, “Hà Nội ngày trở về” còn giới thiệu đến người xem những hình ảnh tư liệu quý của quân và dân Thủ đô trong những năm trường kỳ kháng chiến đến thời kỳ dựng xây cuộc sống mới. Vẫn còn đây, trên những bức tường đã ngả màu thời gian các dòng chữ đỏ: “Tạm biệt Thủ đô, hẹn ngày trở lại”... Đó là lời thề son sắt, lời hẹn ước của những chàng trai, cô gái, những cán bộ, chiến sĩ, người con của Hà Nội trong những năm phải tạm xa “Ba Đình nắng” chuyển lên Chiến khu Việt Bắc hoạt động. Hai không gian được trưng bày đối lập nhau, một bên là hình ảnh Hà Nội đổ nát, ngổn ngang nhưng đậm chất anh hùng, quả cảm với tinh thần “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” của quân-dân Thủ đô trong 60 ngày đêm chiến đấu chống quân thù mùa đông năm 1946 và một bên là Hà Nội rợp sắc đỏ cờ hoa đón chào đoàn quân chiến thắng trở về giải phóng Thủ đô mùa thu 1954. Họ đã trở về đúng như lời hẹn ước năm xưa trong niềm hân hoan vô bờ của nhân dân.
Đạn bom, chia ly và đau thương giờ đã lùi về quá khứ, cuộc sống mới ở Hà Nội đang tiếp tục được dựng xây và phát triển. Trở về lịch sử Hà Nội xưa để người dân Thủ đô thêm tự hào, ghi nhớ và cũng nhắc nhở các thế hệ sau phải luôn gìn giữ và phát huy truyền thống cha anh để không ngừng phấn đấu vươn lên, học tập, lao động cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Bài và ảnh: HÀ THANH MINH