Nghề xảm tàu ở Thạch Kim

Thường thì sau 5 năm hạ thủy, tàu, thuyền vỏ gỗ mới bắt đầu được chủ thuyền cho “nghỉ ngơi”, tu sửa lại. Tùy theo tuổi thọ, mức độ hư hỏng của tàu, thuyền mà có các phương án cải tạo khác nhau. Nếu qua 5 năm sử dụng thì tiểu tu, 10 năm thì trung tu và nhiều hơn thế là đại tu. Thế nhưng, cũng có khi vì những bất trắc như va vào tàu khác hay chịu ảnh hưởng của gió bão mà tàu, thuyền hư hỏng sớm hơn. Lúc đó, để tàu, thuyền ra khơi an toàn, chủ thuyền sẽ phải nhờ tới những người thợ vá tàu…

Trước đây, nghề xảm tàu rất vất vả vì phải phụ thuộc vào thủy triều. Những người thợ phải đợi nước rút mới đem đồ nghề ra sửa và nếu chưa xong lại phải thu dọn đồ nghề vào bờ chờ ngày mai làm tiếp. Nhưng gần 10 năm trở lại đây, khi xuất hiện triền đà (đường ray để kéo tàu, thuyền lên bờ) thì nghề này được thuận lợi và hiệu quả hơn.

Một trong những cơ sở chuyên về dịch vụ sửa chữa tàu, thuyền có tiếng nhất ở Thạch Kim là Hợp tác xã Hải Hà, đóng ở thôn Xuân Phượng. Cơ sở này hiện có hai triền đà kéo được tàu, thuyền công suất nhỏ và đang triển khai lắp mới triền đà công suất lớn hơn để phục vụ sửa chữa các tàu xa bờ. Theo đó, tàu thuyền có nhu cầu sửa chữa sẽ được một nhóm 4-6 công nhân của hợp tác xã kéo lên bờ theo triền đà. Sau khi dọn lớp sơn bên ngoài, thợ thuyền sẽ căn chỉnh, lắp ghép ván gỗ ở những chỗ hư hỏng không thể phục chế hoặc “chế thuốc” để vá những khe hở của tàu, thuyền.

Để xảm, vá một con tàu vỏ gỗ thường mất 3 ngày với khoảng 20 công thợ. 

Theo anh Từ Đức Hoài, Tổ trưởng tổ sửa chữa của Hợp tác xã Hải Hà: “Nghề vá tàu được người dân nơi đây quen gọi là xảm tàu. Bản thân tôi đã làm nghề này gần ba mươi năm. Lúc nhỏ thì theo cha, bây giờ thì đã trở thành chủ thầu. Bình thường tôi phụ trách nhóm công nhân 4-5 người, nhưng vào mùa xảm, anh em lại gọi thêm các thợ khác”.

Nhìn qua đồ nghề của các anh, thấy những chiếc búa, đục, kiệu nhiều kích cỡ, nhìn chung cũng khá đơn giản. Tuy nhiên để xảm được một đường triên thuyền cũng qua nhiều công đoạn. Trước hết là chuẩn bị nguyên vật liệu, gồm xơ xảm (là thân tre tước thành những sợi xơ nhỏ), dầu trẩu công nghiệp, vôi và một số chất kết dính khác. Để khe vá bền, phải chọn loại xơ tre khô, không ải mục; vôi dùng phải nấu chín. Đến phần thực hiện, người thợ phải dùng chiếc đục khoét theo đường triên ra cho có độ hở; sau đó trộn xơ xảm, dầu, vôi và các nguyên liệu khác thật kỹ, giống như đổ bê tông vậy. Càng làm kỹ thì đường xảm càng được lâu, có khi 10 năm mới phải xảm lại.

Công việc không quá nặng nhọc nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ, kỹ càng. Những người làm nghề vá tàu đều tâm niệm phải làm thật kỹ, thật chắc để cho chiếc thuyền ra khơi không bị vào nước. Bởi khi đã ra muôn trùng sóng nước, lỡ có chuyện gì thì sẽ khó lòng xoay xở.

Anh Hoài cũng cho biết thêm: “Thu nhập của thợ xảm tàu khoảng 350-400 nghìn đồng/ngày; vào mùa có thể đạt 6-7 triệu đồng/tháng. Cái nghề xảm này không lúc nào được thảnh thơi, nhất là vào mùa thì làm không hết việc, có khi phải làm thêm buổi đêm, rất vất vả nhưng nhờ thu nhập đều đặn nên anh em đều cố gắng làm việc”.

Theo lời giới thiệu của các thợ thuyền, tôi tìm đến nhà ông Nguyễn Minh Danh, người thợ vá tàu lão luyện nhất ở Thạch Kim. Dù lúc đó đã tối muộn nhưng đứa cháu ông vẫn chỉ tay về phía cảng cá, bảo ông vẫn đang làm việc cùng với các anh em ngoài đó. Nếu không được nghe giới thiệu từ trước thì tôi không thể hình dung người đàn ông với làn da nâu rắn rỏi, tay cầm chiếc búa đục, gõ điêu luyện vào chiếc tàu gỗ này đã ngoài 70 tuổi. Ông chia sẻ: “Hơn 50 năm qua, tui vẫn luôn sống ổn với nghề xảm tàu. Khi sống trọn và gắn bó với nghề thì nó đã trở thành nghiệp, ngày nào không đi làm là tôi nhớ nghề kinh khủng. Từ lúc tui còn bé xíu đã đi theo cha làm nghề, đến nay tui lại tiếp tục truyền những kinh nghiệm cho đứa con trai, coi như giữ gìn một nghề truyền thống không phải chỉ của gia đình nữa mà của cả làng, cả xã”.

Hiện nay, lớp thanh niên thường chọn cho mình những nghề có thu nhập cao và nhẹ nhàng hơn nên người làm nghề vá tàu tại Thạch Kim chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Nhưng ở đâu đó, những người như ông Danh, anh Hoài và những thợ thuyền lão luyện khác vẫn đang miệt mài với công việc của mình và cố gắng truyền lại cho con cháu. Những tiếng búa, tiếng gõ vẫn vang lên đều đều. Trong từng tiếng đập ấy có những suy nghĩ, ánh nhìn, đôi tay cần cù của người thợ, và một điều quan trọng hơn cả, đó là cái tâm mà họ đặt vào theo từng đường xảm trên thân tàu. Dẫu ở trên bờ nhưng họ luôn nghĩ đến những con thuyền nơi khơi xa.

Bài và ảnh: HOÀI THƯƠNG