Tương truyền, khi Chiêm vương Chế Mân cưới Công chúa Huyền Trân vào dịp cuối đông, lúc kiệu hoa rước công chúa đi ngang xứ Thanh Tiên, tiết trời mùa đông lạnh, ảm đạm trong không gian hoang sơ bờ lau. Trong nỗi nhớ quê hương, người thân, công chúa đã kết những bông hoa bằng giấy ngũ sắc mong đón xuân về. Từ đó, dân làng Thanh Tiên thường làm hoa giấy để trang trí nhà cửa đón Tết, rồi bán cho người trong vùng và dần thành nghề làm hoa.
"Bức tranh" hoa giấy Thanh Tiên. Ảnh: Dulichvietnam.com.vn
Xưa kia, người Thanh Tiên chỉ làm hoa vào tháng Chạp nông nhàn để chuẩn bị bán dịp Tết với những loại hoa hồng, cúc, tường vi, lan,… Các nguyên liệu như: Tre làm cành hoa, giấy làm cánh hoa và màu nhuộm hoa được chuẩn bị từ vài tháng trước. Nếu nhìn qua, hoa giấy Thanh Tiên không đẹp bằng nhiều loại hoa giấy hiện nay, cách sắp xếp cành hoa cũng khác biệt với hoa giấy làm ở làng khác. Hoa giấy Thanh Tiên mang vẻ đẹp của tâm linh, nét đẹp của văn hóa Huế với những triết lý Nho học được gửi gắm vào từng bông hoa. Mỗi cành hoa có 8 bông thì 3 bông ở giữa tượng trưng cho Quân-Sư-Phụ, Thiên-Địa-Nhân, hoặc là Trung-Hiếu-Nghĩa. Trong đó, có một bông hoa màu vàng hoặc màu đỏ được làm to nhất tượng trưng cho Mặt Trời, đấng minh quân, còn 5 bông hoa xung quanh tượng trưng cho Nhân-Lễ-Nghĩa-Trí-Tín.
Giờ đây, ở Thanh Tiên còn nổi tiếng với hoa sen giấy, không chỉ để thờ cúng mà còn để trang trí và xuất khẩu. Thực ra, hoa sen giấy Thanh Tiên đã có từ lâu và còn được triều đình nhà Nguyễn đặt dùng trang hoàng trong các dịp tế lễ, nhưng sau đó, hoa sen giấy bị thất truyền đến nửa thế kỷ. Sau này, kỹ thuật làm hoa sen giấy được họa sĩ Thân Văn Huy tìm hiểu và khôi phục, truyền lại cho người dân Thanh Tiên.
Trong một dịp tham quan Không gian văn hóa Lục Bộ-nơi trưng bày và giới thiệu các nghề truyền thống của Huế, những bông hoa sen giấy ngay lập tức hút hồn tôi bởi vẻ đẹp từ màu sắc đến hình dáng. Được giới thiệu và tham gia trải nghiệm tự tay làm ra một bông hoa sen giấy, tôi mới thấy hết sự cầu kỳ, tinh tế của người làm hoa. Hoa sen giấy Thanh Tiên tinh tế, tự nhiên giống hoa thật đến từng chi tiết khiến người đứng cách vài mét đôi khi lầm tưởng là hoa sen thật. Thân sen được làm từ cây mây, có độ run, cong mềm mại như thân sen thật. Cánh hoa thường được làm từ giấy dó. Khó nhất và quan trọng nhất chính là màu nhuộm hoa sao cho giống thật, có hồn nhất. Màu được làm theo cách thủ công truyền thống từ các loại nhựa cây, lá cây tạo nên các màu sắc tự nhiên từ hồng đậm đến hồng nhạt, vàng, xanh, tím mà không dùng hóa chất công nghiệp.
Hoa sen giấy Thanh Tiên được trưng bày, giới thiệu tại Không gian văn hóa Lục Bộ.
Một người làm hoa lành nghề mỗi ngày làm được khoảng 20 bông hoa sen giấy. Người làm hoa tỉ mẩn, cẩn thận đến từng chi tiết nhỏ đã đành, nhưng công việc này cũng không phải nhẹ nhàng, đơn giản chỉ cắt và dán, mà còn có những công đoạn khá tốn sức như tạo nếp gấp trên cánh sen. Giấy làm cánh sen được quấn vào thân khúc tre rồi dùng sợi dây dù thật chắc quấn chặt lên giấy sao cho khoảng cách giữa các vòng dây thật đều, đẹp, cố định. Sau đó, dựng ống tre lên, dùng tay dồn mảnh giấy cùng dây quấn xẹp xuống để tạo thành những nếp gấp nhỏ đều nhau. Động tác quấn dây và ấn dồn giấy, tạo nếp khá tốn sức, con gái tay yếu khó mà làm đẹp được ở công đoạn này.
Được trưng bày trong các triển lãm, lễ hội, festival thường niên ở Huế những năm gần đây, hoa sen giấy Thanh Tiên đã thu hút được sự quan tâm của nhiều người nhờ vẻ đẹp “giả như thật”. Nhờ vậy, từ chỗ người dân chỉ làm hoa giấy bán vào dịp Tết thì nay với hoa sen giấy, họ có thể làm quanh năm để phục vụ các đơn đặt hàng gần xa.
Bài và ảnh: THU HÒA