Những năm gần đây, công cuộc xây dựng nông thôn mới đã chứng kiến sự xuất hiện ngày càng nhiều cán bộ, đảng viên tuổi 20 (thế hệ 9X) đảm nhiệm vai trò bí thư chi bộ, trưởng thôn. Họ đã thổi luồng gió đổi mới tư duy lãnh đạo, quản lý vào làng quê và trực tiếp góp phần thúc đẩy “cỗ máy hành chính” vì nhân dân phục vụ. Tuổi 20 với những khát khao cống hiến, họ làm việc quên mình với những kết quả đáng được ghi nhận nhưng chế độ đãi ngộ đối với họ còn nhiều vấn đề cần bàn...
Nhóm phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã khảo sát ở hàng chục thôn, bản từ đồng bằng duyên hải đến những vùng cao “thâm sơn cùng cốc” trong cả nước, hy vọng khắc họa nên chân dung những “hạt nhân chính trị” tuổi 20 ở thôn, bản.
Khi người dân tín nhiệm “trẻ ranh”
Chị Nguyễn Thị Phương, Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Hòa Phú, xã Hiến Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An.
Nơi chúng tôi tìm đến đầu tiên là huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An. Một huyện miền núi đang thực hiện mô hình nhất thể hóa chức danh bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn. Điều đáng mừng là đội ngũ cán bộ cấp thôn ở Đô Lương đang được trẻ hóa, toàn huyện có tới 156 bí thư chi bộ, trưởng thôn dưới 35 tuổi. Trẻ nhất là chị Nguyễn Thị Phương, sinh năm 1993 ở thôn Hòa Phú, xã Hiến Sơn.
Ba năm về trước, hội nghị bầu trưởng thôn của thôn Hòa Phú gây sự chú ý đặc biệt bởi trong ba ứng cử viên, có cô gái trẻ Nguyễn Thị Phương mới chỉ 21 tuổi. Có cử tri nói thẳng: “Hắn tuổi con nít, không làm nổi mô”. Trước hai ứng cử viên cao tuổi (một người ngoài 60, một người ngoài 40 tuổi), Phương đã trúng cử với tỷ lệ tín nhiệm rất cao. Hơn thế nữa, sau đó, cô đã hoàn thành rất xuất sắc vai trò Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn. Ông Nguyễn Quang Dũng, Chủ tịch UBND xã Hiến Sơn cho biết: “Hòa Phú là thôn lớn với 200 hộ, đồng bào lương sống xen kẽ đồng bào có đạo. Trước khi chị Phương làm Trưởng thôn, tình hình an ninh-xã hội trong thôn phức tạp, có nghiện hút, trộm cắp, đánh nhau... Chị Phương làm Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn, cấp ủy được kiện toàn, chi bộ mạnh lên, an ninh-xã hội trong thôn chuyển biến rất tích cực, hay nhất là thôn đã không còn người nghiện hút”.
Gặp chị Phương tại thôn Hòa Phú, cô gái xinh đẹp đang tuổi 24 này khiến chúng tôi “phục sát đất” khi kể chuyện chị đi hòa giải một cặp vợ chồng trung niên đòi ly hôn, chuyện thuyết phục một cụ già 80 tuổi đến “ăn vạ” cả ngày ở nhà trưởng thôn vì gia đình cụ không được công nhận hộ nghèo, rồi chuyện nửa đêm đi giải quyết vụ hai nhà hàng xóm đánh nhau do tranh chấp đất đai... Công việc của trưởng thôn thật muôn hình vạn trạng, thế mà Phương giải quyết đâu ra đấy. Có nhiều việc, tưởng như rất khó, như việc tìm đâu ra nguồn vốn 350 triệu đồng để xây 7km đường nông thôn mới và Nhà văn hóa thôn? Phương dùng facebook, vận động những người là con em quê hương đang đi làm ăn nơi xa, rồi phát huy sức mạnh của các đoàn thể, phụ nữ, thanh niên, các cụ tuổi cao có uy tín đi vận động nhân dân; phần lớn các gia đình góp công, nhiều nhà hiến đất để mở rộng đường làng. Hôm chúng tôi đến, giữa lúc Phương đang mời ông Chủ tịch Hội Sinh vật cảnh của huyện đến tham quan, tư vấn việc chăm sóc và quản lý cây đa chín gốc của thôn vừa được tỉnh công nhận là Di tích lịch sử văn hóa...
Anh Trương Công Hải, Tổ trưởng tổ dân phố Kim Bảng A, thị trấn Yên Thịnh, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.
Cũng là 9X đảm nhiệm chức trưởng thôn với trình độ tốt nghiệp THPT như Nguyễn Thị Phương, còn có anh Trương Công Hải ở xóm Kim Bảng A, thuộc xã Yên Phú, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình. Hải trưởng thành từ công tác Đoàn địa phương, được kết nạp Đảng và được nhân dân tín nhiệm bầu làm trưởng thôn. Anh “thú thật”: “Không ngờ trưởng thôn phải quán xuyến nhiều việc đến thế, từ chuyện người già đến chuyện trẻ con, từ chính trị đến kinh tế-xã hội và hàng ngàn đầu việc không thể gọi tên...”. Tranh thủ cập nhật kiến thức quản lý, pháp luật và kinh nghiệm từ những người đi trước, vậy mà lắm lúc Hải không tránh khỏi lúng túng, nhất là khi xử lý những quyền lợi xung đột của bà con. Từ cuối năm 2012, xóm Kim Bảng A sáp nhập vào thị trấn Yên Thịnh. Kim Bảng A từ xóm thành tổ dân phố và bắt đầu quá trình đô thị hóa bằng việc làm đường và hệ thống nước sạch cho các hộ dân. Bao vấn đề bất cập nảy sinh, nhất là những việc liên quan đến đền bù đất. Có trường hợp người dân bị nhầm lẫn trong lúc đo đạc, không đúng diện tích đền bù nên tìm đến anh đòi “quyết sống mái”... Hay như khi Hải vận động bà con chuyển đổi trồng lúa từ cách làm truyền thống sang gieo sạ. Thuyết phục đã khó, ngay vụ gieo sạ đầu tiên lại gặp phải những vấn đề ngoài mong đợi. Gieo sạ vụ đông xuân vào đúng đợt rét đậm làm một số diện tích lúa chết, không lên được. Đến khi cây lúa lên được 3 lá thì gặp trời mưa nhiều, lúa cũng không lên được... Khó khăn chồng chất nhưng Hải kiên trì vận động nhân dân tin tưởng vào kỹ thuật mới. Từ việc cấy lúa truyền thống năng suất trung bình 1,8 tạ/sào thì gieo sạ vừa tiết kiệm thời gian, nhân công, năng suất trung bình của xóm Kim Bảng A giờ tăng lên, đạt 2 tạ/sào.
Chiến sĩ trẻ làm trưởng thôn
Anh Dương Văn Điểm, Trưởng thôn Thiên Cần, xã Liên Sơn, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn.
Tìm về thôn Thiên Cần, xã Liên Sơn, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn, chúng tôi gặp Trưởng thôn Dương Văn Điểm, người vốn là chiến sĩ Trung đoàn 2, Sư đoàn 3, Quân khu 1. Thiên Cần là một bản nằm sâu trong vùng rừng xanh núi đỏ, đá chồm lên đá của huyện Chi Lăng. Đồng bào nơi đây đều là người dân tộc Nùng, sống miền sơn cước đất đai cằn cỗi, khí hậu khắc nghiệt khiến khoai sắn èo uột, rất nhiều thanh niên bỏ xứ tha hương. Vốn sẵn niềm tin yêu bộ đội nên khi Điểm xuất ngũ trở về, bà con trong làng lập tức đặt niềm tin vào chàng trai 9X khi bầu trưởng thôn. Điểm ngỡ ngàng: “Mình vừa xuất ngũ, chưa làm được gì cho làng, còn hai ứng cử viên lớn tuổi đều đã ít nhiều có đóng góp xây dựng làng. Nhưng dân tin thì mình phải cố, người lính thì phải tuyệt đối phục tùng mệnh lệnh nhân dân”.
Cách làm trưởng thôn của Điểm thì mang đậm phong cách dân vận của bộ đội. Những buổi họp phổ biến đường lối, chủ trương, chính sách của cấp ủy và chính quyền cấp trên, Điểm kiên trì vận động người dân đến dự với tỷ lệ cao nhất có thể. Nhận thấy phụ nữ trong thôn còn nhiều suy nghĩ lạc hậu, phần lớn không tham gia các buổi tập huấn kỹ thuật trồng trọt, Điểm hướng dẫn chi hội phụ nữ tăng cường “thủ thỉ, rủ rê”. Nhớ lại kinh nghiệm tổ chức đội mẫu trong huấn luyện quân sự, Điểm xây dựng “hạt nhân” là những hội viên tiếp thu nhanh, biết áp dụng vào sản xuất, phân công kèm cặp những hội viên phụ nữ vốn lười đi họp và ngại áp dụng kỹ thuật. Với cách làm này, qua hai nhiệm kỳ Điểm làm trưởng thôn, phụ nữ trong thôn ngày càng tích cực, chủ động sản xuất, làm giàu cũng như những lĩnh vực khác như bài trừ hủ tục, đấu tranh với các biểu hiện gây rối an ninh trật tự... Nhiều hộ trong thôn đã vươn lên khá giả. Ông Vi Văn Cách, Phó chủ tịch UBND xã Liên Sơn cho biết: “Từ lúc anh Dương Văn Điểm xuất ngũ về làm Trưởng thôn, Thiên Cần dần trở thành một thôn khá của xã”.
Anh Triệu Quý Tình, Trưởng thôn Khe Tre, xã Kỳ Thượng, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh.
Tại thôn Khe Tre, xã Kỳ Thượng, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh, chúng tôi gặp một trưởng thôn 9X cũng là bộ đội xuất ngũ. Đó là anh Triệu Quý Tình, sinh năm 1990. Kỳ Thượng là xã miền núi đặc biệt khó khăn với 100% người dân là người dân tộc Dao Thanh Phán. Năm 2008, Tình viết đơn tình nguyện đi nghĩa vụ quân sự và được kết nạp Đảng trong quân ngũ. Ra quân, anh về địa phương tham gia hoạt động Đoàn, làm Bí thư Chi đoàn thôn và học bổ túc THPT. Chững chạc, nhiệt tình, trách nhiệm trong công việc, năm 2013, Tình được bà con tín nhiệm bầu làm trưởng thôn, trở thành trưởng thôn trẻ nhất xã. Đúng thời điểm đó, xã Kỳ Thượng triển khai xây dựng nông thôn mới và thôn Khe Tre được giao thi công 3 đoạn đường bê tông chính. 100% người dân trong thôn là người dân tộc thiểu số, việc vận động mỗi hộ gia đình đóng góp 1 triệu đồng để làm đường bê tông là việc rất khó. Tình có sáng kiến lập danh sách những hộ cần miễn giảm, đồng thời chia nhỏ số tiền đóng góp thành nhiều lần phù hợp tiến độ thi công, đồng thời tìm cách huy động thêm các nguồn lực khác. Công trình hoàn thành, thôn vẫn chưa thu đủ tiền để trả cho nhà thầu, trưởng thôn ứng tiền riêng của mình ra trả đồng thời thuyết phục chủ thầu cho nợ một khoản… Nhờ vậy, là một thôn nghèo Khe Tre vẫn hoàn thành chỉ tiêu nông thôn mới về đường giao thông, đồng bào đã có đường để đi xuống trung tâm xã, thị trấn dễ dàng hơn. Người dân phấn khởi và tin tưởng vào vị trưởng thôn trẻ tuổi. Từ năm 2013 đến năm 2015, sản xuất lâm nghiệp và trồng rừng của thôn Khe Tre đạt từ 50 đến 60ha. Tính thu từ trồng rừng và lâm sản phụ cũng giúp tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể.
Ông Đặng Văn Phúc, Chủ tịch UBND xã Kỳ Thượng cho biết: “Đồng chí Tình là trưởng thôn trẻ nhất xã nhưng với tố chất của một người từng qua quân ngũ nên rất chững chạc, xông xáo và có trách nhiệm trong mọi công việc. Thực tế, trong quá trình đồng chí Tình làm Trưởng thôn, đã mang lại cho thôn, xã một không khí, diện mạo thay đổi tích cực, cả trong nhận thức của người dân”.
Anh Lý Văn Viện, Trưởng thôn Cái Cặn 2, xã Hộ Đáp, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang.
Anh Lý Văn Viện, Trưởng thôn Cái Cặn 2, xã Hộ Đáp, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang, viết đơn tình nguyện nhập ngũ khi chưa tròn 18 tuổi. Được kết nạp Đảng trong quân đội, xuất ngũ về quê được bầu làm Trưởng thôn.“Thời gian đầu mới làm, mình ngủ không đêm nào tròn giấc. Trưởng thôn là chức bé nhưng với mình là trọng trách, gánh cả làng trên vai”, Viện kể lại. Đơn cử như những đợt rà soát hộ nghèo hằng năm có những gia đình mang đồ giá trị đi giấu, các gia đình vốn có quan hệ họ hàng thân thích nhưng ganh tị, “để ý” nhau... Anh bảo: “Trưởng thôn giống như tiểu đội trưởng trong quân đội, “đầu binh cuối cán”, là đại diện chính quyền nhưng phương pháp phải lấy tuyên truyền, vận động, thuyết phục làm đầu. Dân mà không quý, không tin thì không làm nổi.
Nhận rõ ưu thế của địa phương là cây vải thiều, anh Viện quyết tâm vận động toàn thôn sản xuất theo hướng bền vững, an toàn. Anh tìm hiểu quy trình sản xuất vải thiều theo tiêu chuẩn VietGAP và kêu gọi bà con làm theo. Viện đầu tư và trực tiếp chăm sóc hơn 400 gốc, thu lãi hơn 100 triệu đồng/vụ. Thấy anh làm tốt, có tiền sửa sang nhà cửa cao đẹp hơn, nhiều người đã làm theo trưởng thôn, kinh tế từng bước được nâng lên. Theo ông Vi Thành Bông, Chủ tịch UBND xã Hộ Đáp, lợi thế của anh Viện là trẻ, nhanh nhẹn, tiếp thu nhanh nên việc triển khai công việc, tiếp thu khoa học kỹ thuật cũng thuận lợi hơn. Mặc dù còn những khó khăn ban đầu do chưa có kinh nghiệm, uy tín nhưng bằng năng lực, quyết tâm của mình, những khó khăn ấy đã dần được giải quyết.
Trưởng thôn có bằng đại học
Rất nhiều cử nhân 9X hiện đang được tín nhiệm bầu làm bí thư chi bộ, trưởng thôn. Chúng tôi đã trở lại xã Nga My, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên-nơi có tới 3 trưởng thôn trẻ tuổi, sinh năm 1990-1993. Bất ngờ hơn nữa, cả ba đều đã tốt nghiệp đại học, cao đẳng.
Anh Đỗ Văn An, Trưởng thôn Trại An Châu, xã Nga My, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
Anh Đỗ Văn An là Trưởng thôn Trại An Châu, xã Nga My. Tốt nghiệp Trường Đại học Khoa học Thái Nguyên, anh về cùng bố mẹ phát triển kinh tế hộ. An trở thành Trưởng thôn khi 22 tuổi. Với tư duy của một cử nhân, anh không ngần ngại xử lý nhiều “việc khó” vốn tồn tại dai dẳng đã lâu. Như việc sửa lại Nhà văn hóa, vốn rất tốn công, tốn của, An đã vận dụng công thức “Nhà nước và nhân dân cùng làm” một cách linh hoạt, đưa Nhà văn hóa mới vào hoạt động, thiết thực nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân. Anh mạnh dạn mở lớp, lên huyện mời cán bộ khuyến nông về tư vấn, tập huấn cho bà con trong thôn kỹ thuật chăm sóc những giống lúa mới, phù hợp với chất đất của thôn. Năng suất lúa xuân hè năm 2016 của thôn Trại An Châu tăng rõ rệt.
Chị Hoàng Thị Hiền, Trưởng thôn Đình Dầm, xã Nga My, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
Kế bên thôn Trại An Châu là thôn Đình Dầm, nơi có một nữ trưởng thôn 9X mang tên Hoàng Thị Hiền. Đặc biệt hơn, chị Hiền mới về làm dâu ở Đình Dầm một thời gian ngắn. Chị là người dân tộc Tày, quê ở Hòa An, Cao Bằng; là cử nhân Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên. Về làm dâu quê chồng, Hiền vẫn giữ nguyên tinh thần của một sinh viên tình nguyện, chị tích cực tham gia các phong trào phụ nữ, thanh niên của thôn. Trong các cuộc họp ở thôn, Hiền thường xuyên phản ảnh, nêu ý kiến góp ý về nhiều vấn đề bất cập, khó khăn. Ban đầu, ai cũng ngạc nhiên, thậm chí có phần khó chịu khi thấy cô gái trẻ vừa về làm dâu lại “lắm chuyện”. Nhưng sau đó, ai cũng nhận thấy những ý kiến của chị đều rất có lý và tốt cho bà con nên dần cảm tình với Hiền hơn. Nhiều người có vướng mắc đều tìm đến hỏi ý kiến, nhờ chị tư vấn. Năng nổ, bạo dạn, lại được thêm khoản “văn hay chữ tốt” nên đến cuối năm 2015, trong đợt bầu trưởng thôn nhiệm kỳ mới, Hoàng Thị Hiền bất ngờ trở thành Trưởng thôn. Còn chút ngại ngùng, nhưng thêm sự ủng hộ, động viên của gia đình, từ mong muốn trở thành một cô giáo, Hiền quyết tâm sẽ hết mình với công việc trưởng thôn vốn nhọc công, tốn sức này. Chị còn được bà con tín nhiệm và trở thành đại biểu HĐND xã trẻ tuổi nhất trong nhiệm kỳ 2016-2021.
Chị Trần Thị Hương, Trưởng thôn Ngọc Hạ, xã Nga My, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
Còn Trần Thị Hương, sinh năm 1990, Trưởng thôn Ngọc Hạ cũng là người nơi khác về làm dâu tại xã Nga My. Nhanh nhẹn lại chịu khó nên vợ chồng Hương vừa làm ruộng, vừa nuôi lợn. Vừa làm, vừa học, Hương đã tốt nghiệp Trường Cao đẳng Y dược Thái Nguyên. Chưa tìm được việc làm đúng chuyên môn thì Hương "bị" bà con trong thôn đồng tình “bắt” làm Trưởng thôn. Chị trưởng thôn trẻ này miệng nói, tay làm và làm gì cũng giỏi nên được cử tri rất tín nhiệm. Có lúc, gia đình chị nuôi gần 200 con lợn thịt. Có hiệu quả, chị mang kinh nghiệm hướng dẫn bà con làm theo. Trong thôn, ai khó khăn, chị cho ứng trước thức ăn chăn nuôi, đến khi bán được lợn thì trả tiền sau. Nhờ vậy, nhiều gia đình đã có nguồn thu tốt hơn, kinh tế dần khấm khá hơn. Không chỉ vậy, ngày mùa, những lúc rảnh việc, chị Hương còn đi cấy, đi gặt giúp bà con. Vừa làm, chị vừa truyền đạt những kiến thức nông nghiệp cho bà con dễ nắm bắt.
Nỗi niềm trưởng thôn
Tất cả những bí thư chi bộ, trưởng thôn 9X mà chúng tôi được gặp đều nói rằng, họ làm vì tình yêu với quê hương và tự thấy trách nhiệm phải cống hiến xây dựng làng xóm mình ngày một tốt hơn. Đó là những lời tâm sự tận đáy lòng, bởi cán bộ thôn chỉ là những chức danh kiêm nhiệm, với mức phụ cấp trên dưới 1 triệu đồng (tùy tính chất thôn và khả năng của mỗi địa phương). Như Trưởng thôn Lý Văn Viện, là lao động chính trong gia đình, khi anh được bầu làm trưởng thôn thì gia đình buồn suốt cả tuần. “Làm đúng trách nhiệm trưởng thôn thì không còn mấy thời gian làm kinh tế cho gia đình”, Viện tâm sự. Trưởng thôn Nguyễn Thị Phương thì cho hay: “Bố mẹ đồng ý cho tôi làm công tác thôn với điều kiện vẫn phải cáng đáng 3 sào ruộng, 1 sào ao cùng đàn gà, đàn vịt; mà nếu không làm thì lấy đâu thu nhập lo cuộc sống cho bố mẹ già. Đó là tôi còn chưa lập gia đình”. Ông Nguyễn Quang Dũng, Chủ tịch UBND xã Hiến Sơn (Đô Lương, Nghệ An) cũng thừa nhận: “Với mức phụ cấp khoảng 1 triệu đồng/tháng thì không mấy người trẻ muốn làm. Ở xã tôi, có nhiều thanh niên trẻ khi được gợi ý dự bầu trưởng thôn đều nhất quyết từ chối vì họ là chủ gia đình, phải lo làm ăn nuôi cả nhà”.
Thu nhập chỉ là một trong muôn vàn cái khó để có những bí thư chi bộ, trưởng thôn trẻ tuổi. Như Trưởng thôn Trần Thị Hương, khi đi giải quyết những trường hợp các hộ cãi nhau, nhẹ thì bị mắng: “Trẻ ranh đừng dạy khôn người lớn”, nặng thì bị đe dọa. Hay chuyện “xử án” biết bao xích mích, bất đồng, tranh chấp; chuyện lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng đời sống văn hóa; xây dựng thôn vững mạnh về an ninh-quốc phòng. Từ những “đám cưới, đám ma, dựng nhà, bốc mả” đến gìn giữ hương ước, chăm người già, dạy trẻ nhỏ... không việc gì trong thôn mà không phải qua tay bí thư chi bộ và trưởng thôn.
Thanh niên 9X làm bí thư chi bộ, trưởng thôn không chỉ tạo chuyển động tích cực trong xây dựng nông thôn mới mà còn là kênh tạo nguồn cán bộ cho cấp ủy, chính quyền ở cơ sở. Rõ ràng, những ai đã trải qua cương vị “đầu binh cuối cán” ấy, sẽ được rèn luyện, thử thách trong một thực tiễn vô cùng sinh động. Biết vậy, nhưng chúng ta rất cần có một chính sách thỏa đáng để thu hút giới trẻ đến với công việc này, không nên để họ “vác tù và hàng tổng” chỉ bằng nhiệt huyết như hiện nay.
HỒNG HẢI - VĂN HẠNH - THU HÒA - LIÊN VIỆT (thực hiện)