Itaxit?

Sau sự kiện Thủ tướng I-ta-li-a (Italia), ông Mát-tê-ô Ren-di (Matteo Renzi) thất bại trong vụ đặt cược số phận của mình vào cuộc trưng cầu dân ý về việc cải cách chính phủ, khả năng đất nước hình chiếc ủng “ly hôn” EU (được tạm gọi với cái tên “Itaxit”) càng được đề cập nhiều hơn.

Lý do lớn nhất không nằm ngoài vấn đề kinh tế. Mà cụ thể hơn, là vấn đề “sức khỏe” của các ngân hàng I-ta-li-a.

Xét về mặt quy mô, I-ta-li-a có nền kinh tế đứng thứ ba châu Âu. Tuy nhiên, xét về “sức khỏe”, đây lại là một trong những nền kinh tế yếu ớt nhất. Hiện nợ công của I-ta-li-a đã lên tới mức 135% GDP, tỷ lệ người trưởng thành có việc làm thấp hơn tất cả các nước châu Âu khác ngoại trừ Hy Lạp. Kinh tế I-ta-li-a đã rơi vào tình cảnh “hấp hối” từ nhiều năm nay và bị bóp nghẹt bởi luật lệ hà khắc, cùng với hoạt động sản xuất trì trệ. Trong môi trường ấy, các ngân hàng của nước này không thể khỏe mạnh. Ước tính, hệ thống ngân hàng của I-ta-li-a đang bị đè nặng bởi khối nợ xấu 400 tỷ USD (tương đương 20% GDP). Vì thế, không có gì đáng ngạc nhiên, các nhà đầu tư đã tháo chạy. Kể từ giữa tháng 4-2016 đến nay, cổ phiếu của những ngân hàng lớn nhất I-ta-li-a đã giảm khoảng 50% và cơn bán tháo càng mạnh hơn sau sự kiện Brexit.

Cải tổ hệ thống ngân hàng là việc làm đầu tiên và quan trọng nhất để vực dậy một nền kinh tế. Trong bối cảnh dòng vốn tư nhân tháo chạy và quỹ cứu trợ ngân hàng đã cạn kiệt như hiện nay, Chính phủ I-ta-li-a cần bơm tiền vào hệ thống. Nhưng vấn đề ở chỗ, giải pháp này là bất khả thi về mặt chính trị. Sau cuộc khủng hoảng nợ công, Liên minh châu Âu đã đưa ra luật cấm các chính phủ triển khai các gói cứu trợ ngân hàng mà không có điều kiện ràng buộc. Theo đó, các chủ nợ của ngân hàng (những nhà đầu tư đã mua trái phiếu của ngân hàng) phải chịu lỗ trước khi Chính phủ dùng đến tiền của người nộp thuế để cứu lấy ngân hàng. Xét ở bình diện chung, đây là một quy định rất cần thiết. Ở hầu hết những nền kinh tế, các chủ nợ của hệ thống ngân hàng là các định chế tài chính lớn, thừa sức hiểu về những rủi ro mình có thể sẽ phải đối mặt và có thể chịu lỗ. Tuy nhiên, ở I-ta-li-a, câu chuyện lại khác. 45% khoản nợ của hệ thống ngân hàng I-ta-li-a được nắm giữ bởi những người dân thường. Điều đó có nghĩa, nếu tuân theo quy định của EU, rất nhiều người dân sẽ mất đi số tiền đã tích cóp cả đời. Cách đây 1 năm, ông Ren-di từng phải “nếm mùi” sự phẫn nộ của dân chúng, khi mà Chính phủ giải cứu 4 ngân hàng theo quy định của EU. Một người đàn ông đã tự sát vì mất trắng 110.000USD trái phiếu phát hành bởi một trong những ngân hàng được giải cứu. Ông để lại một bức thư buộc tội ngân hàng và thổi bùng lên một “cơn bão” chính trị.

Vì lẽ ấy, ông Ren-di từng dành nhiều thời gian vận động các nhà lãnh đạo EU cho phép bơm tiền mặt trực tiếp vào các ngân hàng. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo châu Âu đã không bị thuyết phục.

Không như nước Anh, I-ta-li-a là 1 trong 6 thành viên sáng lập của EU. Trong khi Anh luôn được xem là quốc gia có nhiều thành kiến nhất với EU thì I-ta-li-a lại là thành viên tạo sự đoàn kết và cũng là thành viên nhiệt tình nhất của khối này. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, “tình yêu” của I-ta-li-a với EU đã ít nhiều phai nhạt. I-ta-li-a đã mất ít nhất 25% sản lượng công nghiệp kể từ cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Một số chuyên gia kinh tế cho rằng, đồng euro đã trở thành thảm họa thực sự đối với tính cạnh tranh của I-ta-li-a vì ở trong Eurozone, I-ta-li-a không thể phá giá nội tệ để thúc đẩy tăng trưởng, lại phải dành một phần ngân sách để đóng góp chung và giờ đây phải chịu thiệt thòi so với các nước từng dùng tiền của chính phủ để giải cứu các ngân hàng.

Khi người dân I-ta-li-a nhận ra rằng, những lợi ích nhận được từ EU không tương xứng với những nguy cơ phải đối mặt, thì có lẽ, họ không còn nhiều lý do để “chung thủy”!