Theo Viện Tài chính Quốc tế (IIF), khối nợ toàn cầu đã đạt mức 217 nghìn tỷ USD vào cuối tháng 3-2017, tương đương 327% tổng sản phẩm trong nước (GDP) của thế giới. Điều đáng lo ngại là gánh nặng nợ nần không phân bổ đều. Một số quốc gia và lĩnh vực đã giảm nợ, trong khi một số khác lại gia tăng vay nợ lên mức rất cao. Theo đánh giá của IIF, ở nhóm tăng nợ, khối nợ phình to có thể tạo ra những trở ngại đối với tăng trưởng trong dài hạn và đặt ra những rủi ro đối với sự ổn định tài chính. Mặt khác, mức nợ cao đồng nghĩa với việc cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 vẫn chưa được giải quyết hoàn tất, kể cả ở Mỹ hay ở Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone).

Trong cơ cấu nợ, nợ tư nhân lớn đang trở thành thách thức với đà phục hồi toàn cầu và là rủi ro với sự ổn định tài chính. Còn nhớ, cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 từng khởi nguồn từ mức vay nợ chồng chất của các hộ gia đình ở Mỹ. Trong khi đó, ở nền kinh tế lớn thứ hai thế giới-Trung Quốc-tỷ lệ nợ của các hộ gia đình so với GDP đã đạt mức cao chưa từng có, trên 45% trong quý I-2017, cao hơn nhiều so với mức trung bình khoảng 35% của các nước mới nổi.

Cùng những hiểm họa đến từ nợ tư nhân, bài học về quản lý nợ công yếu kém vẫn luôn nhắc nhở thế giới. Đó là cuộc khủng hoảng nợ công ở Mê-hi-cô (Mexico) năm 1994, khủng hoảng tài chính Đông Nam Á năm 1997-1998 được "châm ngòi" từ khủng hoảng nợ công ở Thái Lan, khủng hoảng nợ công ở Nga năm 1998, khủng hoảng nợ công tại Bra-xin (Brazil) năm 1998-1999, khủng hoảng nợ công ở Ác-hen-ti-na (Argentina) năm 2001, khủng hoảng nợ công của Thổ Nhĩ Kỳ những năm 2000-2002... Gần đây nhất là khủng hoảng nợ công các nước EU được khởi phát từ Hy Lạp và lây lan rất nhanh sang hàng loạt các nước khác…

Cuộc khủng hoảng tài chính thế giới năm 2008 đã và đang được khắc phục nhưng kéo theo nhiều bất ổn kinh tế vĩ mô. Những khoản nợ công khổng lồ vẫn là vấn đề nan giải của nhiều quốc gia trên thế giới. Trong ngắn hạn, nợ công được coi là một liều thuốc cần thiết để chống suy thoái. Tuy nhiên, trong dài hạn, hoạt động vay nợ của các chính phủ tạo ra sự phát triển thiếu bền vững. Cơn khát vốn của các chính phủ sẽ đè bẹp hoạt động đầu tư công và làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế. Đáng ngại hơn, quy mô vay nợ có thể lên tới mức đẩy các chính phủ vào tình trạng vỡ nợ, hoặc buộc phải cắt giảm chi phí đi vay thực tế thông qua con đường in thêm tiền, đồng nghĩa với việc gây ra lạm phát.

Nhiều giải pháp cho vấn đề nợ đã thực hiện và đạt được không ít hiệu quả trong quá khứ. Tuy nhiên, hiện tại, với những đặc điểm khác biệt của nền kinh tế hội nhập sâu rộng, việc thực hiện các giải pháp không dễ dàng. Ví như, việc hạ các mức lãi suất nhằm làm giảm nợ công hiện nay khó có thể thực hiện do ngân hàng trung ương nhiều nước đã giảm lãi suất đến mức thấp, thậm chí 0% như ở Mỹ. Đối với nợ tư nhân, về lý thuyết, để giảm các khoản nợ, các hộ gia đình sẽ cắt giảm tiêu dùng và các công ty sẽ cắt giảm đầu tư. Một khi các khoản nợ đã rút về mức độ chấp nhận, chi tiêu của người tiêu dùng và doanh nghiệp sẽ phục hồi trở lại, các nền kinh tế sẽ tăng tốc. Tuy nhiên, lý thuyết này đã không còn đúng từ sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Nợ vẫn tiếp tục tăng và đạt kỷ lục như hiện nay.

Nợ thế giới không chỉ tăng kỷ lục và còn hiện hữu cái “vòng lẩn quẩn”: Nợ cao dẫn đến không khuyến khích cho vay, dẫn đến nền kinh tế tăng trưởng chậm, làm cho “con nợ” càng khó khăn hơn để trả nợ. Đó chính là nguồn cơn của hầu hết các cuộc khủng hoảng kinh tế xảy ra trên phạm vi rộng lớn, thậm chí là toàn cầu.

Để tránh được nguy cơ đổ vỡ trong một nền kinh tế thế giới hội nhập sâu rộng như hiện nay, những giải pháp đơn lẻ của mỗi quốc gia không những khó mang lại hiệu quả như mong muốn mà còn làm gia tăng chủ nghĩa bảo hộ. Thế giới không thể không chung tay, bởi, vấn đề nợ đã vượt ra rất xa khỏi biên giới mỗi quốc gia.

HUY ĐĂNG