Con, cháu Cảm tử quân

QĐND - "Các em là đội cảm tử. Các em cảm tử để cho Tổ quốc quyết sinh... Các em hăng hái tiến lên... toàn thể đồng bào luôn luôn ở bên cạnh các em" - 70 năm trước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết thư gửi các chiến sĩ Cảm tử quân Thủ đô cùng các chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô như vậy. Thế hệ Cảm tử quân ngày ấy, giờ đây còn lại rất ít. Chúng tôi tìm đến gia đình các cụ để cảm nhận sự trao truyền hào khí "sống chết với Thủ đô" đến thế hệ con, cháu hôm nay...

Những đứa trẻ yêu lịch sử

Phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, TP Hà Nội còn được biết đến với tên gọi khác là "An toàn khu" của Xứ ủy Bắc Kỳ. Từ năm 1938 đến 1945, nhiều cán bộ lãnh đạo Đảng về Vạn Phúc hoạt động, như các đồng chí: Nguyễn Văn Cừ, Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Hoàng Văn Thụ, Trần Đăng Ninh... đã được nhân dân nơi đây đùm bọc, bảo vệ an toàn. Đặc biệt từ ngày 3 đến ngày 19-12-1946, tại nhà ông Nguyễn Văn Dương ở Vạn Phúc, Bác Hồ đã viết "Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến”.

Vạn Phúc hôm nay là những ngôi nhà cao tầng, biệt thự mi ni mọc lên san sát. Từng đoàn du khách trong nước, ngoài nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu tấp nập mua sắm ở những cửa hàng lụa. Nghe chúng tôi hỏi thăm đường đến Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, chị chủ một cửa hàng đã nhiệt tình bỏ dở cả việc bán hàng để chỉ dẫn. Bỗng một tốp trẻ chừng 12, 13 tuổi đi xe đạp đề nghị: “Các chú để chúng cháu dẫn đường”. Một loáng, qua vài khúc cua ngoằn ngoèo, chúng tôi đã đứng trước cổng ngôi nhà màu vàng có tấm biển “Nhà lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Vui vì sự ngoan ngoãn và nhiệt tình của những đứa trẻ, muốn níu các cháu lại một chút để trò chuyện, chúng tôi vội hỏi: “Các cháu có biết về lịch sử của ngôi nhà này không?”. Câu hỏi vừa dứt, đám trẻ đã thi nhau kể vanh vách về chủ nhân ngôi nhà, hoàn cảnh lịch sử, thời gian Bác Hồ về đây ở và viết “Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến”. Lời kể của những đứa trẻ đầy say mê, tự hào. Một cháu hào hứng khoe: “Nhà cháu cùng họ với cụ Dương, tính ra, cháu thuộc hàng chắt của cụ. Ông cháu kể, ngày xưa giặc lập đồn, bốt ngay tại cầu Am. Dân làng khổ cực trăm bề vì bị giặc đàn áp, nhưng nhà nào cũng quyên góp ủng hộ cách mạng”. 

Lũ trẻ còn khoe với chúng tôi, trong làng Vạn Phúc còn có nhà cụ Oánh, cũng là gia đình cách mạng nổi tiếng. Tra Google, chúng tôi mới biết các em đã nói chính xác. Đó là gia đình cụ Nguyễn Quang Oánh, nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng năm xưa, nơi đặt xưởng in tờ Báo "Cờ Giải phóng” - cơ quan tuyên truyền của Xứ ủy Bắc Kỳ trong hai năm 1938-1939. Đây cũng là địa điểm mở lớp đào tạo, bồi dưỡng chính trị khóa đầu tiên cho cán bộ cách mạng Việt Nam. Ở đây còn có nhà cụ Nguyễn Văn Chắt là nơi nuôi giấu nhiều cán bộ cách mạng. Tháng 7-1940, nhà cụ Chắt được Xứ ủy và chi bộ bố trí là nơi ăn, ở, làm việc của đồng chí Trường Chinh.

Một ngôi làng từng là "An toàn khu" với rất nhiều "đại gia đình cách mạng" như vậy, dễ hiểu vì sao những đứa trẻ ở Vạn Phúc lại thông sử đến thế!

Các em học sinh Trường THCS Vạn Phúc hào hứng kể về lịch sử quê hương.

Bà Nguyễn Thị Hà là con gái của cụ Nguyễn Văn Dương. Đã 70 năm trôi qua, nhưng kỷ niệm ngày Bác Hồ về Vạn Phúc viết “Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến” vẫn in đậm trong tâm trí bà Hà. “Trước khi Bác về ở, bố tôi gọi tất cả các con và người làm trong gia đình căn dặn không được nói với bất kỳ ai về việc này. Đến chập tối 3-12-1946, gia đình tôi được đón Bác Hồ cùng đoàn công tác về. Trời đã muộn nên đoàn công tác nhờ gia đình làm mâm cơm. Thấy vậy, bố mẹ tôi vội bắt gà làm thịt. Từ trên tầng hai, Bác nghe thấy tiếng gà kêu nên bảo người trong đoàn xuống nói với bố mẹ tôi không giết gà, chỉ ăn bữa cơm rau dưa thường ngày của gia đình. Bài học về bữa cơm giản dị của Bác làm mọi người trong gia đình chúng tôi thấy thấm thía và nhớ mãi”.

Kể tới đây, bà Hà không kìm được xúc động. Ký ức một thời gian khổ ùa về, bà bảo, thời điểm lịch sử lúc đó rất khó khăn, nhân dân khổ cực, giặc Pháp coi khinh người Việt như mọi rợ. Trong bối cảnh như vậy, gia đình bà lại được sống cùng vị Chủ tịch nước vô cùng giản dị, gần gũi. Đó là niềm vinh dự, tự hào, niềm hạnh phúc vì dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ, những người dân như bà thấy thân phận của mình được coi trọng. Điều đó cũng làm thay đổi hoàn toàn cuộc sống của gia đình bà Hà về sau này. Người anh thứ hai của bà theo cách mạng, lên Việt Bắc hoạt động đến ngày đất nước hoàn toàn giải phóng. Người anh thứ ba xung phong đi làm dân công, hoạt động ở Thái Nguyên. Còn người anh cả ở nhà tham gia ủng hộ kháng chiến, bị giặc Pháp bắt, tù đày.

Đến nay, bà Hà thường đem những câu chuyện đó kể lại cho con cháu và không quên dặn dò, dù trong bất kỳ cương vị nào cũng phải sống gương mẫu. Ngày nay, đất nước đã có nhiều đổi thay, phát triển, nhưng thế hệ con cháu không được quên lịch sử, lấy các tấm gương hoạt động cách mạng của ông bà mà rèn giũa ý chí, nhân cách, lấy bài học khó khăn làm động lực phấn đấu vươn lên.

Thế hệ nối tiếp lịch sử

Đại tá, CCB Hoàng Bảo năm nay tuổi đã ngoài 80. Ông là một trong số ít những người còn lại từng tham gia kháng chiến ở Hà Nội từ buổi đầu khi Bác Hồ ra “Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến”. Phút đầu gặp gỡ, ông đã chia sẻ với chúng tôi: “Câu chuyện Thủ đô kháng chiến năm 1946, sách vở đã ghi lại khá nhiều, khá đầy đủ. Nhà văn Nguyễn Huy Tưởng đã có tập truyện rất hay “Sống mãi với Thủ đô”, trong hội họa thì có bức “Hà Nội-Chiến lũy và hoa” của họa sĩ Nguyễn Doãn Sơn, rồi cả thơ ca, báo chí nữa...”. Trong câu chuyện với chúng tôi, ông muốn nói nhiều hơn về các thế hệ kế tục truyền thống "Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh".

Những ngày đầu tháng 12-1946, cũng giống nhiều người dân khác ở Thủ đô, gia đình ông Bảo đi tản cư. Riêng ông Bảo, mới 13 tuổi, quyết tâm ở lại cùng các anh bộ đội, đợi các anh sai phái công việc vặt. Ông được giao mang các công văn, chỉ thị để giao cho các đơn vị xung quanh Hà Nội. Vì khẩn trương, xông xáo nên ông luôn hoàn thành nhiệm vụ và được cấp trên rất tin tưởng.

Sau ngày Toàn quốc kháng chiến, ông Bảo lên Việt Bắc tham gia cách mạng rồi về tiếp quản Thủ đô, tiếp tục tham gia kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Cả cuộc đời hoạt động cách mạng của ông chủ yếu gắn bó với những trận đánh nên có rất ít thời gian gần gia đình. Một thoáng trầm tư, ông kể: “Vợ tôi sinh ba đứa nhưng không được về đúng dịp sinh con lần nào. Ít có thời gian chăm sóc các con nên mỗi khi có dịp, tôi lại kể cho các con nghe câu chuyện về trận đánh. Trong một lần kể chuyện, con trai tôi lên 8 tuổi nói với tôi: “Lớn lên con sẽ đi bộ đội như bố”. Nghe lời nói ngây ngô nhưng đầy quyết tâm của con, tôi xúc động phát khóc. Tôi thầm nghĩ, dù không được gần bên con, nhưng mình đã truyền được cái khí phách cứng cỏi, chịu đựng khó khăn gian khổ của người lính cho con”. Người con trai đó của ông Bảo là anh Hoàng Bảo Quân. Ông Bảo cho chúng tôi biết thêm, chữ “quân” trong từ “quân đội”, tượng trưng cho tình yêu của ông.

Hiện nay, anh Quân đang công tác tại Cục Hàng không dân dụng Việt Nam. Mấy lần chúng tôi liên hệ gặp mặt nhưng do anh bận công tác nên chỉ hỏi thăm được qua điện thoại. Qua lời kể của ông Bảo, sau khi tốt nghiệp cấp 3, anh Quân thi vào Trường Sĩ quan Pháo binh. Sau hai năm học tập, do đáp ứng tốt về trình độ chuyên môn và sức khỏe nên anh được tuyển đi học phi công. Trải qua nhiều cương vị công tác, anh đều hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ. Anh Quân chia sẻ rằng, tấm gương dũng cảm chiến đấu của bố, những chiến sĩ cảm tử quân, hình ảnh người lính xả thân vì nước luôn là động lực để anh phấn đấu vươn lên trong công việc.

Câu chuyện của ông Bảo làm chúng tôi nhớ lại cuộc gặp với Đại tá Hoàng Kim Hiên, nguyên Chính ủy Trung đoàn Thủ Đô, Trưởng ban liên lạc CCB Trung đoàn Thủ Đô. Năm nay đã bước sang tuổi 77, ông Hiên tự nhận là thế hệ thứ hai được sinh ra kể từ ngày nổ ra Toàn quốc kháng chiến. Bố ông tham gia Vệ quốc quân, chiến đấu 60 ngày đêm bảo vệ Thủ đô. Kỷ niệm ông Hiên nhớ nhất về lời dạy của bố là câu chuyện tại nhà Đấu Xảo (nay là  Cung Văn hóa Lao động Hữu nghị Việt-Xô), nơi thực dân Pháp nhốt những người dân tộc thiểu số vào cũi sắt và gọi là "mọi cà răng căng tai". Bố ông nói: "Con phải rèn luyện thể lực cho tốt. Mai này lớn lên nhất định phải cầm súng chiến đấu giải phóng quê hương".

Lời dạy của bố ông Hiên thấm nhuần từ khi còn nhỏ. Tiếp bước cha, năm 1965, ông Hiên lên đường nhập ngũ vào Trung đoàn Thủ Đô, tham gia trọn vẹn 3 Chiến dịch lớn: Khe Sanh, Đường 9 Nam Lào, Thành cổ Quảng Trị.

Khi chúng tôi hỏi về kỷ niệm trong những năm tháng chiến đấu, ông Hiên đã khóc mà nói rằng: “Để có ngày độc lập, hàng vạn thanh niên ưu tú của dân tộc đã ngã xuống. Máu các chiến sĩ thấm đỏ đất, xương hòa với sông núi. Những tấm gương hy sinh đó là bài ca hào hùng bất tử của đất nước, thế hệ mai sau không được phép quên”.

Năm 1971, khi ông Hiên đang tham gia Chiến dịch Đường 9 Nam Lào thì vợ ông sinh con đầu lòng. Bà viết thư hỏi ông đặt tên con. Ông liền đặt là Hoàng Thanh Quý, trong đó Thanh là tên vợ ông, còn Quý là tên người đồng đội của ông đã hy sinh trong chiến dịch. Ông Hiên nói: “Từ đời bố tôi đến tôi đều tham gia chiến đấu. Khó khăn, vất vả và hy sinh nhưng đó cũng là niềm tự hào, danh dự của gia đình và tôi luôn dạy dỗ các con về điều đó”. Anh Quý, con cả của ông Hiên hiện nay đang công tác tại Hãng hàng không Quốc gia Việt Nam (Vietnam Airlines). Người con thứ hai của ông Hiên hiện là  cán bộ thành đạt, đang công tác ở Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Các anh nói, dù không công tác trong quân đội, nhưng là con cháu của những người lính, các anh luôn tự hào về quá khứ của các thế hệ đi trước, bởi đó là "bệ đỡ" tinh thần vô cùng mạnh mẽ để các anh thành công trong điều kiện mới của đất nước...

Bài và ảnh: PHẠM TUẤN - ANH MINH