QĐND - Mùa khô năm 2002, lần đầu tiên tôi đặt chân sang nước bạn Cam-pu-chia cùng Đội K90 (Quân khu 9) để tìm kiếm, cất bốc hài cốt liệt sĩ Quân tình nguyện Việt Nam hy sinh trong các cuộc chiến tranh về nước. Hơn hai tháng trời tắm mình trong cái nắng cháy đất, ăn bờ ngủ bụi trên địa bàn tỉnh Kan-đal, cán bộ, chiến sĩ Đội K90 đã đưa được gần 200 bộ hài cốt của đồng đội về nước. Ký ức về những ngày trên đất nước Chùa Tháp vẫn bổi hổi trong tôi như mới diễn ra ngày hôm qua...  

Mặt trời đã ló ra khỏi rừng cây thốt nốt phía đông, mà dòng sông vẫn còn ngái ngủ. Mặt nước khẽ đung đưa nhè nhẹ theo nhịp khua mái chèo của những người đánh cá đêm. Đâu đó vang lên tiếng bì bõm của những con cá nghịch ngợm búng nước. Hôm nay, tôi dậy rất sớm để ngắm dòng Tông-lê-ba-xắc lúc bình minh.

Bến sông sáng nay sóng sánh những vẩy bạc, vẩy vàng khi những hạt nắng tràn xuống. Lấy tay vục nước lên đánh răng và rửa mặt, toàn thân tôi tràn ngập cảm giác mát lạnh, khoan khoái. Lúc này, anh em trong Đội K90 cũng đã thức dậy và lục tục đi ra sông. Bến nước trở nên nhộn nhịp, xao động. Bây giờ, dòng Tông-lê-ba-xắc mới thực sự tỉnh ngủ.

- Ăn cơm lẹ đi các tướng. Hôm nay phải hành quân 70 cây số đấy. Tiếng Đội trưởng Trần Chánh Nghĩa vang lên.

Gần mười phút sau bữa sáng, anh em trong đội “Tìm kiếm, cất bốc và hồi hương hài cốt Quân tình nguyện Việt Nam hy sinh trên đất bạn” đã sẵn sàng lên đường. Tổ của Đại úy Công đi hướng Cần-đan S'tưng. Tôi theo tổ do Đội phó Thạch Quang Thái đi hướng Khxắc-cần-đan. Chưa đến 7 giờ, chiếc xe thuê của tư nhân đã chở anh em lao vụt đi. Dù bác tài có cố cho xe uốn lượn, nhưng nó cũng không tránh nổi những ổ voi, ổ trâu đan vào nhau như những hố bom B.52 dày đặc trên đường. Trong xe, thân hình ai cũng oằn đi, bật lên rồi lại bị giật xuống, chẳng khác gì các vũ công bất đắc dĩ nhảy múa trên nền nhạc khấp khểnh. Ấy vậy mà thi thoảng những tiếng cười vẫn rộ lên khi một ai đó va đầu hay chân, tay vào người khác.

leftcenterrightdel
 Lễ an táng hài cốt liệt sĩ hy sinh trên đất bạn Cam-pu-chia tại Nghĩa trang Liệt sĩ huyện Tịnh Biên (tỉnh An Giang).Ảnh:VĂN TRANH

 

Thành phố Phnôm Pênh lùi lại phía sau. Hơn 10 giờ, toàn tổ mới tới nơi tập kết. Trông ai cũng giống như những người mới ở dưới ruộng đất chui lên. Đầu tóc, quần áo phủ đầy bụi đỏ, vẫn không làm mất đi vẻ hồn nhiên, khát vọng của anh em trong đội. Khu này vắng vẻ, chỉ có hai nhà dân nhỏ như những cái lều tạm cắm cạnh cánh đồng hiu quạnh. Anh em phải chia nhau mắc võng ở khung nhà trống ven đường. Hết chỗ, hai anh chàng Thống và Tá lều nghều rủ nhau nằm trong chiếc chuồng heo mới làm của dân. Song ở chỗ này có lẽ không được lâu, vì mấy hôm nữa chủ nhà mua heo về, hai người lại phải “di tản” đi chỗ khác. Đất ở đây khô queo, tìm mãi mới thấy một vũng nước đen như mực tàu. Cũng may một nhà dân có cây nước, nếu không phải đi xa hơn chục cây số mới mua được nước chứ chả chơi. Theo như khảo sát bữa trước của Đội phó Thạch Quang Thái, khu vực ven rừng này có khoảng hơn 30 hài cốt Quân tình nguyện Việt Nam hy sinh năm 1970. Nhưng tất cả chỉ có lúa và cỏ hoang.

Anh em được nghỉ ngơi một ngày để lấy sức. Ngay sáng hôm sau, một góc ruộng lúa đã được anh em bới tung. Đất ở ruộng thì mềm, nhưng trời lại nắng như đổ lửa. Mới đêm qua gió lạnh cóng như mùa đông xứ Bắc Việt Nam, hơn 7 giờ sáng đất đã phả hơi lên hầm hập. Đến 10 giờ thì bầu trời đặc quánh, chẳng khác gì hơi của cái bếp than khổng lồ đang cháy. Nắng từ trên cao giội xuống, nóng từ mặt đất bốc lên, chúng giao thoa, cộng hưởng với nhau táp vào người lính. Đã mười đường đào dài 15m, không khí trong đội vẫn lặng thinh. Trong lúc anh em tìm kiếm, Đội phó Thạch Quang Thái cùng Trung úy Xom - huyện đội phó đi xa hai, ba chục cây số để khảo sát thu thập tin tức. Anh Thái là người dân tộc Khơ-me, quê ở Trà Vinh đã nhiều năm công tác trên đất bạn. Vì vậy, ngày nào anh cũng đội nắng đi thâm nhập để có nhiều thông tin về mộ chí của Quân tình nguyện Việt Nam.

Một ngày, hai ngày… rồi năm ngày nặng nề trôi đi. Đồng đội vẫn nằm bí ẩn trong lòng đất. Cho dù đã tự động viên mình và động viên nhau, nhưng gương mặt ai cũng phảng phất một nỗi niềm man mác. Những lúc đào bới trong nắng rát, nhiều người dân địa phương và anh em bảo vệ của bạn cũng xắn tay, tích cực phụ giúp. Ông Chư-rưng, một chủ nhà nơi tổ ở tạm đã nói: “Trong chiến tranh, bộ đội Việt Nam đã hy sinh xương máu vì nhân dân Cam-pu-chia. Nay có hòa bình, các anh vẫn còn gian nan quá. Tôi không nghĩ là tìm mộ liệt sĩ vất vả đến vậy".

Đến ngày thứ bảy, Đội phó Thạch Quang Thái quyết định sinh hoạt toàn tổ. Anh nói: “Chúng ta đã đào cả tuần rồi, nhưng chưa có kết quả. Anh em phải tin tưởng sẽ tìm thấy đồng đội. Lần đầu chúng ta sang đây, đúng 10 ngày vật lộn với đất đá, đội mới tìm được hài cốt đầu tiên. Tôi mong mọi người quyết tâm hơn”. “Tôi có ý kiến” -  Tiếng anh chàng Thống vang lên - “Ngày mai chúng ta tiếp tục đào trên bìa rừng, nếu không thấy thì đi chỗ khác”. “Không được, phải quyết tâm đào đến cùng. Bỏ các chú, các bác tội nghiệp lắm”, tiếng của một ai đó gay gắt. “Đồng ý” - Tất cả đội đồng thanh.

Đêm xuống. Tôi muốn ngủ để ngày mai cùng anh em ra bìa rừng sớm mà mi mắt không sao khép lại được. Chòm sao Thần Nông chếch về phía góc ruộng còn chưa đào, cứ làm tôi thấp thỏm.

Đêm càng sâu, trời càng rét. Tôi và anh em phải bận thêm hai bộ đồ nữa mới ngủ được. Trong giấc ngủ chập chờn, tôi thầm khấn vái: “Mong các chú, các anh sống khôn thác thiêng chỉ chỗ cho chúng tôi đưa mọi người về Tổ quốc”. Tôi tưởng chỉ mình là khó ngủ, nhưng nhìn ra phía bìa rừng đã thấy Đội phó Thạch Quang Thái đang cầm một nắm nhang đứng lặng như một bức tượng. Có lẽ, anh cũng đang muốn tâm sự với các liệt sĩ, mong đồng đội chỉ chỗ để cất bốc họ về…

Lại một ngày nắng cháy đất. Mồ hôi anh em trong đội nhỏ xuống đầm đìa. Năm đường đào nữa lại khắc vào bìa rừng bao nỗi khắc khoải. Theo kinh nghiệm, khi nào thấy đất đổi từ màu vàng sang màu đen mới có tín hiệu tìm thấy hài cốt. Vậy mà thêm 3 đường đào nữa, đất vẫn chưa đổi màu.

Gần trưa. Cây cối như hóa thạch trong màu chói lòa của nắng. Quần áo những người lính ướt đầm. Họ vẫn đào. Cứ 3 người một đợt đào, mỗi lần chừng 10 phút. Khát. Mệt. Khắc khoải. Không ai nản chí cả. Đến đường đào số 12, bỗng Tá kêu lên: “Hình như đất đã đổi màu”. Cả nhóm chụm đầu lại. Những cặp mắt nhìn xuống. Thêm mấy nhát leng nữa. Một mảnh ni-lông hiện ra. “Đây rồi!”. Không khí oi nồng, tù đọng của mùa khô Cam-pu-chia như bị đẩy ra. “Bới từ từ thôi, không vào người các chú đấy” - một giọng nói đầy kinh nghiệm cất lên. Những mảnh hài cốt của liệt sĩ được các chiến sĩ cẩn thận bốc lên và đặt trân trọng lên tấm ni-lông đặt sẵn trên miệng hố đào. Một hài cốt. Hai hài cốt… rồi tám hài cốt liệt sĩ lần lượt được tìm thấy. Cả tổ không muốn nghỉ trưa. Anh nuôi đã gánh đồ ăn ra tận bìa rừng để phục vụ. Đến 5 giờ chiều, chúng tôi đã cất bốc được 15 bộ hài cốt của đồng đội. Gương mặt ai cũng giãn ra. Bốn ngày tiếp theo, chúng tôi đã tìm thấy thêm 13 hài cốt liệt sĩ nữa.

Hơn hai mươi ngày đi với tổ của Thượng tá Thạch Quang Thái, tôi trở về Cần-đan S’tưng. Ngồi trên chiếc xe gắn máy của một chiến sĩ biên phòng Cam-pu-chia, tôi cứ ngỡ như phải “bơi” hơn 90km trong sóng bụi đỏ ngầu của những con đường đầy ổ gà. Tổ của Đại úy Công ở trong một phum nhỏ. Mỗi ngày các anh phải đi bộ hơn 10km để tìm đồng đội trên những cánh đồng hoang. Mới có gần một tháng mà tôi suýt không nhận ra anh chàng Thắng có cái miệng toe toét. Gương mặt Thắng đầy râu lồm xồm. "Em Thắng đây nhà báo ơi. Trông anh cũng đậm đà giống y như người Cam-pu-chia rồi”. Thắng vồ lấy tay tôi lắc. Đi đến chỗ anh em làm việc, tôi ngỡ ngàng như phải nhìn những gương mặt toàn râu. “Sao không cạo râu đi vậy?” - Tôi hỏi một chiến sĩ. “Hết dao cạo rồi anh ạ. Mà râu kiểu này chắc phải nhờ mấy ông mổ heo ở Tịnh Biên giúp thôi” - tếu đến thế là cùng.

Tại Cần-đan S’tưng, anh em đã tìm được 54 hài cốt liệt sĩ. Nhưng ở đây rất vất vả. Nước tắm không có, mọi người phải lấy nước tù đọng trên ruộng để lau người. Bẩn, ngứa, nên một số chiến sĩ đã bị ghẻ lở. Có người bị rụng cả tóc, làm mái đầu phất phơ trong mùa khô.

Hơn một tháng nữa đi khắp những nơi có thông tin về mộ chí của Quân tình nguyện Việt Nam, Đội K90 đã tìm kiếm, cất bốc thêm 120 bộ hài cốt đồng đội. Tết Quý Mùi chỉ còn 8 ngày nữa. Chúng tôi bùi ngùi tạm biệt đất nước Chùa Tháp để đưa đồng đội về nước. Trở lại bến sông cũ, những bộ hài cốt đồng đội được gói cẩn thận, xếp thành hàng trong mùi khói hương thơm nức.

Con tàu nhỏ rời bến trong buổi sáng tinh sương. Gần trưa nó đã vượt biên giới về đến cửa khẩu Khánh Bình (An Giang). Tôi đưa ánh mắt nhìn sang nước bạn. Những ngôi chùa và những cánh rừng thốt nốt như xôn xao vẫy chào tạm biệt. Ở những nơi đó, tôi tin chắc rằng vẫn còn nhiều hài cốt liệt sĩ Quân tình nguyện Việt Nam đang nằm trong lòng đất. Qua Tết, các chiến sĩ Đội K90 lại lên đường, và sẽ có nhiều liệt sĩ được trở về Đất Mẹ như những người theo cùng chúng tôi hôm nay...

Bút ký của LÊ PHI HÙNG