Cần sự chung tay của gia đình và xã hội

Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã có cuộc trao đổi với Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Thị Nghĩa xung quanh việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử trong các trường học (sau đây gọi tắt là Bộ quy tắc).

Phóng viên (PV): Xin Thứ trưởng cho biết ý nghĩa của việc thực hiện Đề án “Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học giai đoạn 2018-2025” (sau đây gọi tắt là Đề án), đặc biệt là Bộ quy tắc?

Thứ trưởng Nguyễn Thị Nghĩa: Việc triển khai thực hiện Đề án vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, trong đó có nhiệm vụ xây dựng và thực hiện Bộ quy tắc trong tất cả các nhà trường là hết sức cần thiết, nhằm: Tạo chuyển biến căn bản về ứng xử văn hóa của cán bộ quản lý, nhà giáo, nhân viên, HSSV; xây dựng văn hóa học đường, môi trường giáo dục nền nếp, kỷ cương, thân thiện, lành mạnh, văn minh trong nhà trường. Khi HSSV được sống, học tập trong môi trường có văn hóa sẽ là điều kiện quan trọng để phát triển năng lực, hoàn thiện nhân cách, lối sống văn hóa; góp phần xây dựng con người Việt Nam với những đức tính: Yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo.

Thực ra, việc xây dựng và thực hiện các nội dung quy tắc ứng xử chúng ta đã và đang làm nhiều năm nay. Và đến giờ chúng ta mới chính thức có một đề án mang tính bài bản, hướng dẫn cụ thể về xây dựng quy tắc ứng xử, mặc dù thực tế ta đã làm rồi, chỉ là chưa được tốt nhất, chưa có định hướng chung mà thôi. Có thể nói Đề án sẽ giúp các cơ sở giáo dục xây dựng văn hóa học đường một cách bài bản, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Thứ trưởng Nguyễn Thị Nghĩa

PV: Trong những năm qua có một số trường học chủ động xây dựng quy tắc ứng xử. Thứ trưởng đánh giá thế nào về mức độ hiệu quả của các trường đó?

Thứ trưởng Nguyễn Thị Nghĩa: Theo báo cáo tổng hợp từ các địa phương đến tháng 6-2018, đa số các trường học đều có quy định về ứng xử văn hóa dưới các hình thức: Nội quy, quy chế, quy định, quy tắc, khẩu hiệu... Cụ thể, có 68,7% số trường phổ thông đã ban hành và thực hiện quy tắc ứng xử văn hóa, trong đó 54,6% số trường thực hiện nghiêm túc và có chế tài xử lý vi phạm; 80% cơ sở đào tạo đã ban hành quy tắc ứng xử, trong đó 58% số trường thực hiện và có chế tài xử lý vi phạm.

Một số địa phương, trường học, Bộ quy tắc đã ban hành khá chi tiết, dễ nhớ, dễ thực hiện, phù hợp với điều kiện, văn hóa của địa phương và nhà trường, như: TP Đà Nẵng đã ban hành Sổ tay văn hóa người Đà Nẵng thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh đô thị, trong đó có văn hóa gia đình, học đường, công sở...; TP Hà Nội có quy định, hướng dẫn nội dung cơ bản của quy tắc ứng xử trong tất cả các trường mầm non, phổ thông; tổ chức dạy chuyên đề “Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh Hà Nội” ở tất cả các trường phổ thông; TP Hải Phòng có hướng dẫn các trường xây dựng bộ quy tắc ứng xử trong môi trường giáo dục và niêm yết trong các phòng học...

Tuy nhiên, việc xây dựng Bộ quy tắc ở các cơ sở giáo dục hiện nay còn có một số hạn chế: Thứ nhất, nội dung quy tắc ứng xử còn khó hiểu, khó nhớ, khó thực hiện, khó kiểm tra, giám sát; cứng nhắc, chưa phù hợp với điều kiện kinh tế-xã hội, đặc thù văn hóa địa phương. Thứ hai là việc xây dựng Bộ quy tắc chưa được bàn bạc thông qua bởi các thành viên, chưa bảo đảm dân chủ công khai, vì vậy chưa phù hợp với các đối tượng, chưa tạo được sự đồng thuận, chưa thực sự đi vào cuộc sống.

PV: Trong quá trình xây dựng Bộ quy tắc cần lưu ý những điểm gì để phù hợp với đặc điểm, điều kiện của từng đơn vị, văn hóa vùng miền, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Nguyễn Thị Nghĩa: Bộ quy tắc chủ yếu quy định về trang phục, ngôn ngữ, hành vi ứng xử của các chủ thể trong nhà trường. Việc xây dựng Bộ quy tắc phải tuân thủ một số yêu cầu: Bảo đảm định hướng giáo dục đạo đức, lối sống và hoàn thiện nhân cách HSSV; bảo đảm tính thực tiễn, khả thi, phù hợp với quy định của pháp luật và chuẩn mực đạo đức xã hội; thể hiện được các giá trị cơ bản: Trung thực, trách nhiệm, tôn trọng, thân thiện, nhân văn.

Việc tổ chức xây dựng, sửa đổi, bổ sung nội dung của Bộ quy tắc phải căn cứ vào điều kiện thực tiễn; được thảo luận dân chủ, khách quan, công khai và được sự đồng thuận của đa số các thành viên trong nhà trường, trong đó có sự tham gia của người học. Ở mỗi vùng, khu vực đều có khó khăn, đặc thù riêng đòi hỏi các chủ thể, ngành giáo dục và chính quyền địa phương cần chung tay để nghiên cứu, xây dựng một Bộ quy tắc thực sự phù hợp, sát với thực tiễn.

Theo đó, các nhà trường triển khai xây dựng Bộ quy tắc theo nguyên tắc là cụ thể hóa các nội dung quy định mang tính chất khung của bộ và bổ sung thêm các chỉ báo, các nội dung quy định cụ thể hơn. Như vậy, Bộ quy tắc của các trường mới khả thi, thiết thực đối với cán bộ-giáo viên, người học trên địa bàn; tránh việc bê nguyên xi các nội dung quy định khung của bộ vào vận dụng một cách cơ học. Ví dụ nội dung hướng dẫn của bộ quy định trang phục của người dạy và học lịch sự thì các trường ở thành phố có thể quy định đồng phục áo dài, nhưng ở vùng dân tộc miền núi, HSSV có thể mặc trang phục dân tộc cũng rất đẹp, rất ý nghĩa. Đó cũng là góp phần giữ gìn văn hóa vùng miền và làm cho các em thêm yêu quê hương, dân tộc...

Một tiết học của học sinh Trường Tiểu học Thụy Sơn (Thái Thụy, Thái Bình)

PV: Vậy, để những nội dung của Bộ quy tắc đi vào cuộc sống, hành động của các thành viên một cách tự nhiên, tự giác cần lưu ý những gì?

Thứ trưởng Nguyễn Thị Nghĩa: Mỗi chủ thể đều có những tác động tương hỗ và quyết định việc áp dụng Bộ quy tắc có hiệu quả hay không. Vậy nên khi tổ chức xây dựng, ban hành và quá trình thực hiện kiểm tra, giám sát, điều chỉnh, bổ sung Bộ quy tắc cần có sự tham gia và cam kết của các bên liên quan, đặc biệt là người dạy và người học giữ vai trò trung tâm. Tôi nghĩ, quy tắc ứng xử mang tính chất như một hương ước của những người trong một tập thể. Khi mỗi người, mỗi đối tượng thấm nhuần, nhận thức đúng, hiểu vì sao cần xây dựng, có tác dụng gì cho bản thân và nhà trường, xã hội, rồi tự tham gia xây dựng, tổ chức thực hiện thì sẽ tự giác và làm tốt.

Cùng với đó, các nội dung phải dễ hiểu, dễ thực hiện, dễ kiểm tra; nội dung có tính mở, cập nhật và phù hợp với điều kiện kinh tế-xã hội, đặc thù văn hóa địa phương; được phổ biến, công khai, theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện; kịp thời điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện cho phù hợp với thực tiễn. Đặc biệt là phải phát huy tính gương mẫu của người đứng đầu các nhà trường, chú trọng xây dựng nhân cách người thầy, dân chủ, nghiêm túc trong triển khai thực hiện sẽ mang lại hiệu quả tích cực.

Bên cạnh đó, Bộ quy tắc có nội dung về việc phối hợp với phụ huynh khi đến trường và chúng ta biết, giáo dục học sinh bắt đầu phải từ gia đình, gia đình là trường học đầu tiên và suốt đời của mỗi người. Nhưng trong xã hội hiện nay, nhiều bố mẹ lăn xả làm ăn, giao con cho ô sin, phó mặc cho nhà trường. Rồi môi trường xã hội đầy rẫy cám dỗ, tệ nạn… Đó là những khó khăn, thách thức cho việc thực hiện Bộ quy tắc cũng như đề án.

Xây dựng và thực hiện Đề án, trong đó có Bộ quy tắc là cấp thiết nhưng thiết nghĩ đây chỉ là phần nhỏ trong phạm vi nhà trường. Nếu nhà trường không có sự phối hợp, chung tay của gia đình, cộng đồng xã hội thì cũng rất khó có hiệu quả. Suy cho cùng, để thực sự xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học thì chúng ta cần một giải pháp mang tính tổng thể, đồng bộ mà Bộ quy tắc chỉ là một trong số đó.

PV: Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!

DƯƠNG THU (thực hiện)