Cuộc lo toan đổi mới

Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã có cuộc trao đổi với Đại tá, NSND Nguyễn Quốc Trượng, Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội và Đại tá, NSƯT Nguyễn Ngọc Thư, Giám đốc Nhà hát Kịch nói Quân đội xung quanh câu chuyện này.

Phóng viên (PV): Cơ chế thị trường và sự phát triển của các loại hình giải trí mới đã đặt nền văn học-nghệ thuật của nước nhà trước thời cơ và thách thức mới. Đối với nghệ thuật sân khấu, thời cơ và thách thức đó là gì, thưa nghệ sĩ?

Đại tá, NSND Nguyễn Quốc Trượng: Sân khấu Việt Nam từng có một thời hoàng kim. Những năm gần đây, cùng với hội nhập quốc tế, giao lưu văn hóa, sân khấu cũng có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển qua việc nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, được giao lưu, giới thiệu văn hóa truyền thống dân tộc với các nước bạn, qua đó chúng ta có nhiều điều kiện học hỏi, đổi mới tư duy sáng tạo… để có những tác phẩm tốt hơn. Nhưng cũng chính việc hội nhập quốc tế đã giúp ngày càng có nhiều loại hình nghệ thuật hiện đại nước ngoài xuất hiện và dường như đang có xu hướng lấn át sân khấu. Không ít khán giả đã quay lưng lại với sân khấu, nhất là sân khấu dân tộc. Điều đó đặt sân khấu đối mặt với những khó khăn, thăng trầm và cũng khiến những người làm sân khấu không khỏi lúng túng, hoang mang.

Đại tá, NSƯT Nguyễn Ngọc Thư: Sân khấu cả nước nói chung đang gặp nhiều khó khăn trong khâu đi tìm khán giả và tự khẳng định chính mình. Thực trạng ấy đến từ nhiều nguyên nhân, cả chủ quan và khách quan. Khán giả trẻ bây giờ có thể hâm mộ một ca sĩ, diễn viên hài nào đó một cách cuồng nhiệt thái quá nhưng không đủ nhẫn nại ngồi xem một chương trình sân khấu như trước đây. Các loại hình nghệ thuật-giải trí hiện đại ngày càng phong phú, không còn nhiều chỗ cho sân khấu. Bên cạnh đó, những vở diễn mới và hay rất hiếm, các tác giả tài năng, tâm huyết với sân khấu như thế hệ Lưu Quang Vũ giờ vắng bóng. Ở các nhà hát, diễn viên trẻ tâm huyết với nghề ít đi, coi nhà hát chỉ là chỗ đứng chân chờ cơ hội. Tôi nói vui là thời gian cho sáng tạo nghệ thuật của nghệ sĩ giờ ít hơn thời gian cho điện thoại, cho mạng xã hội. Thế hệ trước say nghề tới mức mất điện vẫn chong đèn để tập kịch, mỗi lần tập lại cho ra ý tưởng, chi tiết hay cho nhân vật. Nghệ sĩ sống với nhân vật, nhân vật mới sống trong lòng khán giả. Ngay cả những khán giả trung thành cũng thất vọng với những vai diễn mờ nhạt. Khi đó, dù có truyền thông tốt đến mấy cũng khó kéo khán giả quay lại. Tất nhiên, còn nhiều nguyên nhân khác đặt ra cho quản lý, lãnh đạo các nhà hát nhưng "thầy già, con hát trẻ", nghệ sĩ trẻ thiếu lửa là nguyên nhân lớn.

PV: Thưa nghệ sĩ, vậy trong tình hình chung đó, với các nghệ sĩ sân khấu quân đội có những thuận lợi, khó khăn gì?

Đại tá, NSND Nguyễn Quốc Trượng: Thuận lợi đầu tiên với chúng tôi là được sự quan tâm, đầu tư về nhiều mặt của thủ trưởng Bộ Quốc phòng, thủ trưởng Tổng cục Chính trị và các cơ quan chức năng. Chúng tôi luôn có một lượng công chúng ổn định là cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân. Có những thuận lợi ấy, Nhà hát Chèo Quân đội luôn xác định quyết tâm phải tạo ra những tác phẩm nghệ thuật chất lượng, đáp ứng tốt nhu cầu của khán giả trong và ngoài quân đội. Các vở diễn của chúng tôi luôn được khán giả yêu thích và chính những điều đó đã tạo nên thương hiệu của nhà hát trong nhiều năm qua.

Có thể nghệ sĩ quân đội sẽ không có thu nhập cao như nhiều nghệ sĩ bên ngoài nhưng đó không phải là điều mà các nghệ sĩ đặt nặng, bởi trên hết, họ có tình yêu nghề đặc biệt. Tất nhiên, có nghệ sĩ quân đội có khả năng và được tạo điều kiện tham gia biểu diễn ở ngoài nhà hát mà như anh em trong nghề vẫn nói vui là “chân trong, chân ngoài”. Đó cũng là một điều tốt khi nghệ sĩ vừa được giao lưu, nâng cao trình độ, tên tuổi, vừa có thêm thu nhập để bảo đảm cuộc sống. Đương nhiên, các nghệ sĩ vẫn phải hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình trước tiên.

Đại tá, NSƯT Nguyễn Ngọc Thư: Các nhà hát ngoài quân đội, trong cơ chế thị trường phải tự tìm khán giả, phải lọ mọ đi bán từng chiếc vé để sống. Người nghệ sĩ sẽ rất khổ tâm nếu không có khán giả, càng khổ tâm hơn với nỗi lo cơm-áo-gạo-tiền. Nỗi khổ, nỗi lo này đã làm cho nhiều người có tài không thể gắn bó, tâm huyết với nghề. Nghệ sĩ quân đội có nhiều điều kiện thuận lợi hơn. Nhưng không phải vì vậy mà chúng tôi ngừng cố gắng để phục vụ khán giả những tác phẩm ngày càng chất lượng. Thực tế, ở các đơn vị chúng tôi đến biểu diễn, có nhiều chiến sĩ trẻ không thích xem kịch nói mà thích nghe ca nhạc. Thế nhưng, với trách nhiệm và sự cố gắng của các nghệ sĩ để làm sao sau mỗi vở diễn, khán giả từ không thích đi đến yêu thích sân khấu, nhiều người trẻ xem xong đã thốt lên rằng: Lâu nay không xem kịch nói vì nghĩ nó nhàm chán, không ngờ lại hay và rung động đến thế. Cơ bản nghệ sĩ quân đội thu nhập chính từ lương và một chút phụ cấp, ngoài ra hầu như không có thu nhập thêm. Gần đây, phần phụ cấp thanh sắc không còn nữa nên bản thân ban lãnh đạo nhà hát cũng rất trăn trở và đang cố gắng để có thể hỗ trợ các nghệ sĩ tốt nhất.

PV: Nghệ sĩ cho biết, với điều kiện như hiện nay, để sân khấu quân đội có những tác phẩm nghệ thuật đỉnh cao, chúng ta cần làm gì?

Đại tá, NSND Nguyễn Quốc Trượng: Trước hết phải kể đến tâm huyết, quyết tâm của lãnh đạo các nhà hát. Anh lãnh đạo mà phải quá lo cơm áo cho nghệ sĩ, đôi khi tâm huyết xây dựng tác phẩm đỉnh cao cũng phôi pha ít nhiều. Tức là, anh chỉ chạy theo "thức thời", chạy theo thị hiếu khán giả. Còn để có một vở diễn hay thì phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, từ kịch bản, diễn viên, đạo diễn, đội ngũ sáng tạo… mà nếu chỉ một bộ phận yếu thì tác phẩm sẽ khó mà trọn vẹn chất lượng. Bởi vậy, ban lãnh đạo cũng như tất cả các nghệ sĩ, cán bộ, nhân viên trong Nhà hát Chèo Quân đội đều luôn ý thức về vai trò, trách nhiệm của mình trong các tác phẩm.

Kịch bản rất quan trọng. Để có kịch bản hay thì phải cất công tìm chọn, tạo điều kiện thuận lợi cho đội ngũ sáng tác qua việc tổ chức và tham gia trại sáng tác. Các vở diễn cũ được nhà hát dựng lại thì luôn được làm mới cho phù hợp với yêu cầu hiện tại. Tiếp theo là phải có một đội ngũ diễn viên yêu nghề, tài năng. Hằng năm, Nhà hát Chèo Quân đội luôn nhận được rất nhiều hồ sơ dự tuyển diễn viên. Có những đợt, nhà hát không tuyển được diễn viên nào trong hơn 20 hồ sơ bởi không đáp ứng được yêu cầu. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng luôn quan tâm bồi dưỡng nghệ sĩ trẻ, tạo điều kiện cho diễn viên triển vọng tham gia các vai diễn chính, các hội thi. Đầu tháng 8-2017, nhà hát cũng có dàn diễn viên trẻ cùng 6 tiết mục tham gia Cuộc thi Tài năng trẻ diễn viên sân khấu tuồng, chèo chuyên nghiệp toàn quốc 2017 do Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch tổ chức. Trong đó, nhiều diễn viên trẻ đã được giới chuyên môn đánh giá cao qua các vai diễn. Một yếu tố rất quan trọng nữa, đó là cần một ê-kíp sáng tạo tài năng. Chúng tôi mời những đạo diễn bậc thầy về sân khấu như đạo diễn, NSND Doãn Hoàng Giang, đạo diễn, NSND Lê Hùng… cho các vở diễn. Chúng tôi cũng đầu tư tối ưu tới nghệ sĩ thiết kế sân khấu, âm nhạc, biên đạo múa… Sau mỗi buổi biểu diễn, sau mỗi tác phẩm thành công, hằng tuần chúng tôi đều họp, rút kinh nghiệm với từng bộ phận, đoàn diễn cũng như toàn nhà hát để chất lượng đội ngũ nghệ sĩ và các vở diễn ngày càng được nâng cao.

Tất cả các yếu tố trên đều có vai trò quan trọng để tạo nên một tác phẩm sân khấu chất lượng, đáp ứng tốt nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của công chúng. Tuy nhiên, nếu phải chọn một yếu tố cốt lõi, thì đó chính là cái tâm của người nghệ sĩ.

Đại tá, NSƯT Nguyễn Ngọc Thư: Vừa rồi, Nhà hát Kịch nói Quân đội được sang Nga biểu diễn vở kịch nói “Dưới cát là nước”. Đây được coi là một điểm nhấn, bước ngoặt lớn với sân khấu quân đội. Khi biểu diễn xong, các nghệ sĩ của nhà hát được bạn bè quốc tế đánh giá cao và khen là những diễn viên ngôi sao. Tôi nghĩ, nếu chúng ta có nhiều cơ hội để giao lưu quốc tế thì sân khấu của chúng ta sẽ được nâng tầm, tổ chức sân khấu cũng chuyên nghiệp, mang tầm quốc tế, không thua kém gì các nước trên thế giới. Bản thân các nghệ sĩ cũng được học hỏi và lan tỏa một tinh thần cống hiến, cố gắng cho những tác phẩm tiếp theo tốt hơn. Đây cũng là một cách hiệu quả để sân khấu Việt Nam nâng cao chất lượng, hội nhập quốc tế.

Việc Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch chủ trương đưa các vở diễn sân khấu chất lượng biểu diễn ở Nhà hát Lớn Hà Nội theo các chuỗi cũng là một cách tốt để cùng các đơn vị nghệ thuật giới thiệu và đưa sân khấu đến với khán giả gần hơn, nhiều hơn. Bởi thực tế, nhiều khán giả muốn xem nhưng không biết xem ở đâu. Giống như ở nước ngoài thường có mùa biểu diễn, được tổ chức rất lớn, giới thiệu rộng rãi và khán giả muốn xem có thể đến nhà hát. Đương nhiên, trước tiên, các đơn vị nghệ thuật phải tạo ra được những tác phẩm thật sự có chất lượng.

Hằng năm, Nhà hát Kịch nói Quân đội vẫn tổ chức trại sáng tác kịch bản để có những tác phẩm chất lượng cao. Hội đồng nghệ thuật, ban lãnh đạo nhà hát luôn phải rà soát kỹ, định hướng tác giả viết sao cho hay, hấp dẫn, có tính thời đại. Ngoài kịch bản thì đạo diễn, diễn viên, nhạc sĩ, họa sĩ… tất cả đều cần tâm huyết với công việc của mình. Phải có một tập thể đoàn kết, xây dựng đơn vị là môi trường văn hóa từ cảnh quan đến tác phong, lối sống.

Nhà hát Kịch nói Quân đội phục vụ khán giả chủ yếu là bộ đội và nhân dân trong địa bàn đơn vị đóng quân. Chúng tôi đặt ra phương châm: "Đi thì đồng đội nhớ, ở thì đồng đội đón chào, lâu không đến thì đồng đội hỏi thăm". Tất nhiên, muốn có được điều đó thì chúng tôi phải cố gắng, từ vai chính đến vai quần chúng, từ đạo diễn đến họa sĩ, từ ban lãnh đạo đến từng nghệ sĩ, nhân viên đều hết mình trên sân khấu cho tác phẩm. Có thể nói, mỗi lần dàn dựng một vở diễn là một lần các nghệ sĩ-chiến sĩ như bước vào một trận chiến mới.

PV: Trân trọng cảm ơn các nghệ sĩ!

DƯƠNG THỊ THU HÒA (thực hiện)