Để các tổ chức nhân dân hội nhập sâu rộng

QĐND - Ra đời từ những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam (VUFO) đã phát huy khả năng xây dựng cơ sở quần chúng, nền tảng nhân dân trong việc mở rộng và tăng cường quan hệ giữa nước ta với các nước, góp phần quan trọng trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã có cuộc phỏng vấn ông Đôn Tuấn Phong, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam về thành tựu và những bài học rút ra trong công tác đối ngoại nhân dân thời gian qua.

Phóng viên (PV): Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người khai sinh nền ngoại giao nhân dân của Việt Nam. Từ niềm vinh dự được Bác Hồ đặt nền móng, suốt chặng đường dài hơn 6 thập kỷ qua, VUFO đã có rất nhiều đóng góp trong công tác đối ngoại nhân dân. Ông có thể phác thảo những thành tựu nổi bật trên chặng đường ấy?

Ông Đôn Tuấn Phong.

Ông Đôn Tuấn Phong: Năm 1945, Hội Việt-Mỹ thân hữu ra đời chỉ một tháng sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công. Tiếp đó, Hội Việt-Hoa hữu hảo được thành lập vào tháng 2-1946. Đến năm 1950, Ủy ban Bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam được thành lập. Ủy ban này một mặt tham gia vào phong trào bảo vệ hòa bình của nhân dân thế giới, mặt khác ủng hộ cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Sự thành lập này đã chính thức đánh dấu sự ra đời của VUFO. Cả 3 tổ chức đối ngoại nhân dân đầu tiên này đều hoạt động dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Quá trình đóng góp của VUFO được chia làm 3 giai đoạn. Đầu tiên là giai đoạn đấu tranh giải phóng dân tộc. Thông qua các hoạt động của mình, VUFO đã hình thành các mạng lưới bè bạn quốc tế, vận động được bạn bè trên khắp thế giới ủng hộ cho cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, phong trào phản chiến ở nhiều nước lên đến đỉnh điểm. Chưa bao giờ có một phong trào nhân dân thế giới nào phản đối một cuộc chiến tranh lớn như vậy. Từ đó hình thành nên một thế hệ Việt Nam trên thế giới phản đối chiến tranh, ủng hộ Việt Nam thống nhất đất nước. Minh chứng là ở phương Tây, ngay cả ở Mỹ, đông đảo người dân đã xuống đường biểu tình phản đối chiến tranh, quyên góp để ủng hộ Việt Nam. Nhiều sinh viên, nhân dân Mỹ đã xuống đường phản đối đi lính, phản đối nhà cầm quyền. Nhiều người đã bị chính quyền Oa-sinh-tơn lúc đó bắt. Hơn thế, tự thiêu đã trở thành một minh chứng rất lớn cho sự đoàn kết ủng hộ Việt Nam tới mức hy sinh. Phong trào này mở rộng từ Mỹ tới châu Âu, châu Á, châu Phi, khu vực Mỹ La-tinh, tạo nên sức ép rất lớn đối với Chính phủ Mỹ. Từ đó, Oa-sinh-tơn buộc phải từng bước thay đổi chính sách với chiến tranh Việt Nam.

Có thể nói vắn tắt là, vai trò của đối ngoại nhân dân nói chung và của VUFO nói riêng là tạo dựng được một hệ thống bạn bè ở các quốc gia trên thế giới, vận động được bạn bè ủng hộ cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước của chúng ta lúc đó, phản đối quan điểm của các chính phủ không có lợi cho cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam.

Sau khi đất nước hoàn toàn thống nhất, Việt Nam đối mặt với việc bao vây, cấm vận về mặt kinh tế nên hết sức khó khăn. Nhiều tổ chức trong chiến tranh đã giúp đỡ chúng ta nay lại tiếp tục quyên góp lương thực, thuốc men… cho Việt Nam.

Giai đoạn đóng góp thứ ba gồm giai đoạn đổi mới, mở cửa tăng cường hợp tác quốc tế và hội nhập quốc tế. Sau đổi mới, công tác đối ngoại nhân dân chuyển sang một giai đoạn mới. Chúng ta thực thi chính sách đổi mới mở cửa, Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy với các đối tác trong cộng đồng quốc tế. Đối ngoại nhân dân cũng chuyển dịch theo hướng đó. Vì vậy, VUFO được tách ra khỏi Ban Đối ngoại Trung ương, chính thức trở thành một tổ chức chính trị xã hội độc lập năm 1992. Lúc đó vẫn với tên gọi là Liên hiệp Các tổ chức hòa bình đoàn kết hữu nghị Việt Nam, sau này mới đổi thành VUFO.

Trong quá trình đổi mới này, vai trò của VUFO vẫn tiếp tục tập hợp, vận động bạn bè quốc tế ủng hộ sự nghiệp đổi mới của Việt Nam, làm cho họ hiểu về chính sách phát triển của Việt Nam, chính sách hòa hiếu, yêu chuộng hòa bình của Việt Nam. Sự yêu chuộng hòa bình là điều kiện hết sức quan trọng để các quốc gia khác trên thế giới xích lại gần nhau. Với chính sách ngoại giao đa phương hóa, đa dạng hóa ấy, đối ngoại nhân dân đã mở rộng một cách tích cực để xây dựng lực lượng, đội ngũ, mạng lưới cả trong nước và trên thế giới. Với tinh thần đó, VUFO có mấy nhiệm vụ. Một là vận động bạn bè quốc tế ủng hộ Việt Nam. Hai là nâng cao hiểu biết quốc tế về Việt Nam, nghĩa là làm cho bạn bè quốc tế ngày càng hiểu hơn về đất nước, con người, chính sách phát triển, chính sách đối ngoại của Việt Nam. Ba là vận động nguồn lực quốc tế để hỗ trợ cho phát triển.

PV: Trong giai đoạn mới, khi Việt Nam sẵn sàng trở thành bạn, thành đối tác của các quốc gia, dân tộc trên thế giới, VUFO đã đạt được những thành tựu cụ thể gì, thưa ông?

Ông Đôn Tuấn Phong: Trong nhiệm vụ này thì VUFO đều đạt được những thành tựu to lớn. Về mạng lưới các tổ chức trong nước, VUFO đã có 113 tổ chức thành viên từ Trung ương đến địa phương. Về bạn bè quốc tế, VUFO có hàng nghìn đối tác ở các châu lục. Trong đó, hiện duy trì trên 600 tổ chức có hoạt động.

Những năm gần đây, các tổ chức phi chính phủ nước ngoài viện trợ cho Việt Nam khoảng 300 triệu USD. Đây là giá trị giải ngân. Nếu tính từ năm 1992 đến nay ước đạt 4 tỷ USD. Đây là con số không quá lớn so với nền kinh tế nhưng rất có ý nghĩa với những ngành, những địa phương còn gặp nhiều khó khăn.

PV: Quá trình hơn 60 năm hình thành và phát triển, VUFO đã đúc rút được những bài học gì cho hoạt động đối ngoại nhân dân, thưa ông?

Ông Đôn Tuấn Phong: Thứ nhất là thực hiện các đường lối đối ngoại của Đảng theo từng thời kỳ lịch sử, từ đổi mới, đa phương hóa, đa dạng hóa, đến hội nhập kinh tế quốc tế, đến hiện nay là tích cực hội nhập quốc tế. Gắn với các chủ trương của Đảng, đối ngoại nhân dân được thực hiện một cách nhuần nhuyễn.

Giao lưu nghệ thuật-một trong những hình thức ngoại giao nhân dân đem lại hiệu quả cao. Trong ảnh: Chương trình giao lưu văn hóa nghệ thuật chào mừng kỷ niệm 20 năm quan hệ hợp tác Hà Nội-Toulouse, Pháp. Ảnh: Thanh Hải

Thứ hai, đối ngoại nhân dân khác với ngoại giao chính thức, luôn luôn đòi hỏi sự uyển chuyển, linh hoạt, không cứng nhắc, không chính quy nhưng lại phải thực sự thu phục lòng người. Vì thế, việc sáng tạo, linh hoạt trong các loại hình đối tác khác nhau rất quan trọng. Nếu như trong những năm tháng đấu tranh giải phóng dân tộc, đối ngoại nhân dân tập trung nhiều vào các nước xã hội chủ nghĩa cũ thì trong thời kỳ đổi mới, với đa dạng hóa, đa phương hóa thì hoạt động này, cùng chính sách đối ngoại của Đảng, Nhà nước phải đa dạng hóa, đa phương hóa, quan hệ với tất cả các quốc gia, do đó cần có sự linh hoạt, mềm dẻo đối với từng đối tác.

Thứ ba, phải phát triển lực lượng, xác định đối ngoại nhân dân là sự nghiệp của toàn bộ hệ thống chính trị, của toàn dân. Có nghĩa, mỗi người dân đều có thể là một chiến sĩ trên mặt trận đối ngoại nhân dân. Trong thời kỳ hội nhập, muốn hay không người dân vẫn phải tiếp xúc với người nước ngoài. Họ phải làm đối ngoại nhân dân trên phương diện của họ, trong hoàn cảnh của họ. Nói cụ thể hơn là hoạt động hay hành động của một người dân bình thường cũng có thể để lại một hình ảnh rất tốt trong lòng người nước ngoài và cũng có thể ngược lại. Nói rộng ra, đối ngoại nhân dân là sự nghiệp của toàn dân thì nhân dân phải tham gia vào đó. Lẽ dĩ nhiên là phải có nòng cốt, nòng cốt chính là các tổ chức nhân dân. Phát triển lực lượng ở đây không phải chỉ là số lượng các tổ chức nhân dân tham gia quốc tế hay đối ngoại nhân dân, mà phải thực sự quan tâm đến chất lượng để các tổ chức nhân dân hội nhập sâu rộng, tiếp thu được khoa học kỹ thuật, tranh thủ nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước.

Quá trình này cần có đi có lại, thế giới cũng cần những kinh nghiệm của Việt Nam. Vì thế, những gì chúng ta có thể chia sẻ được thì chia sẻ. Trong phạm vi hẹp hơn, ví dụ như cộng đồng ASEAN, mỗi người dân Việt Nam là một công dân ASEAN, tổ chức nhân dân Việt Nam cũng là tổ chức nhân dân ASEAN. Vậy cái hội nhập không phải chỉ ở bình diện Chính phủ mà phải cả nhân dân và các tổ chức nhân dân.

Trong phát triển lực lượng, tôi thấy rằng, đào tạo cán bộ là rất quan trọng. Nói cho cùng, vẫn phải là con người cụ thể. Bài học kinh nghiệm trong những năm qua là đào tạo đội ngũ chuyên trách cho đối ngoại nhân dân. Chúng ta biết, đối ngoại nhân dân khó khăn hơn rất nhiều so với đối ngoại chính thức. Ví dụ, đối ngoại chính thức thì chế độ, chính sách, quy phạm rõ ràng. Đối ngoại nhân dân thì chưa có. Vì thế, làm đối ngoại nhân dân phải có sự hy sinh nhất định, nếu không muốn nói là hy sinh khá nhiều.

PV: VUFO sẽ phát huy vai trò như thế nào để phát huy sức mạnh tổng hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động và duy trì sự thống nhất của các tổ chức nhân dân Việt Nam trong các hoạt động đối ngoại nhân dân?

Ông Đôn Tuấn Phong: Tổng thể chính sách đối ngoại của chúng ta là tiếp tục đa dạng hóa, đa phương hóa và tích cực chủ động hội nhập quốc tế. Trong thời gian tới, để phát huy đối ngoại nhân dân, hoạt động này phải đi theo con đường đó, phải thực sự tích cực chủ động hội nhập quốc tế. Cùng đó, chúng ta kiên trì thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước, phát triển lực lượng cả trong nước và trên thế giới. Phải làm thế nào để ở đâu cũng có lực lượng. Hiện vẫn có những “điểm trống”, có những nơi chưa tập hợp được bạn bè, có nơi chưa có bạn bè, có nơi có bạn bè nhưng chưa phát huy được hết, lại có nơi vẫn còn đi theo sự chủ động của các bạn mà ít sáng kiến, đề xuất.

Tôi cho rằng, cần tổ chức các mạng lưới tổ chức nhân dân Việt Nam làm đối ngoại nhân dân. Đó mới là lực lượng đông đảo chứ mình VUFO không thể làm, dù phát triển lực lượng của mình đến đâu. Vì thế, phải xây dựng ý thức của nhân dân về đối ngoại nhân dân, xây dựng mạng lưới các tổ chức nhân dân nòng cốt trong đối ngoại nhân dân, kể cả song phương và đa phương, tại chỗ cũng như bên ngoài. Thứ nữa, phải xây dựng các chương trình đào tạo, nghiên cứu quy mô, bài bản để sau này, chúng ta có một lực lượng nghiên cứu và làm đối ngoại nhân dân rất chuyên nghiệp.

PV: Trong bối cảnh mới, VUFO làm gì để tiếp tục phát huy nguồn lực từ quốc tế, góp phần vào công cuộc phát triển của Việt Nam, thưa ông?

Ông Đôn Tuấn Phong: Đến hiện tại, sự hỗ trợ của quốc tế vẫn có rất nhiều ý nghĩa với các ngành, địa phương khó khăn, vùng sâu, vùng xa. Theo chủ trương của Chính phủ, chúng ta vẫn tiếp tục tranh thủ nguồn lực này. Tuy nhiên, viện trợ phát triển chỉ thực sự có ý nghĩa khi phù hợp với những ưu tiên phát triển của mỗi quốc gia. Vì thế, chúng ta phải làm tốt công tác quản lý.

Mở rộng là một mong muốn của chúng ta nhưng có những khó khăn nhất định. Thứ nhất,Việt Nam đã trở thành quốc gia có mức thu nhập trung bình thấp, tức là không còn nằm trong danh sách các quốc gia được ưu tiên tài trợ. Vì vậy, một cách khách quan, sự ưu tiên của cộng đồng tài trợ quốc tế sẽ giảm. Thứ hai, hiện còn nhiều quốc gia khác khó khăn hơn Việt Nam đã khiến các nguồn tài trợ có sự chuyển dịch. Vì thế, để duy trì được nguồn tài trợ này trong những năm tiếp theo đã là cố gắng lớn của hoạt động đối ngoại nhân dân.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

HUY ĐĂNG (thực hiện)