Sự phong phú của thị trường âm nhạc lẽ ra là điều đáng mừng, vì việc đó thể hiện đời sống văn hóa tinh thần của chúng ta đang “giàu có”. Thế nhưng, sự phát triển hiện tại lại mang nhiều lo lắng.
Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã có cuộc trao đổi với nhạc sĩ Giáng Son về vấn đề này.
Phóng viên (PV): Với con mắt của một người làm nghệ thuật, là một trong những nhạc sĩ có dấu ấn riêng của âm nhạc Việt Nam đương đại, bà có thể khái quát về thị trường âm nhạc Việt Nam hiện nay?
Nhạc sĩ Giáng Son: Âm nhạc Việt Nam đương đại 5 năm trở lại đây có một đặc điểm rất dễ nhận ra, đó là sự nở rộ của các dòng nhạc. Tôi nhận thấy số lượng ca khúc của dòng nhạc thị trường, bolero đang có xu hướng áp đảo nhạc trẻ, thính phòng, cổ điển hoặc những tác phẩm khí nhạc.
Sự áp đảo quá mức đang được thể hiện rất rõ trong việc chúng xuất hiện tràn ngập trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Chính điều này vô hình trung sẽ làm cho những bạn trẻ có khao khát cống hiến thực sự ở những dòng nhạc khác ít cơ hội phát triển. Và đối với tôi, dưới cương vị là một người làm âm nhạc, nhận thấy chúng ta không nên để sự thiên lệch này đi quá xa. Bởi sự phát triển ấy sẽ khiến xã hội không có cái nhìn đầy đủ về bộ mặt thật của âm nhạc đương đại Việt Nam. Và xét cho cùng, điều tạo nên một nền âm nhạc phát triển bền vững phải là sự sáng tạo và giá trị nghệ thuật!
Câu chuyện thứ hai là, dù âm nhạc đương đại đã có những bước phát triển rầm rộ nhưng do thiếu tính định hướng và sự chi phối của nhiều yếu tố thị trường nên bị "lệch", đặc biệt là với những người viết nhạc trẻ và dòng nhạc truyền thống, nhạc thính phòng cổ điển và nhạc trẻ. Khi tôi tham gia “Sing My Song”-chương trình truyền hình thực tế tìm kiếm tài năng sáng tác-với tư cách huấn luyện viên đã nhận thấy rõ ràng có một lớp các bạn chỉ trên dưới 20 tuổi nhưng đã tiếp cận với âm nhạc một cách rất bài bản. Những sáng tác của họ mang tinh thần sáng tạo rất cao và luôn có ý thức kết hợp giữa âm nhạc dân tộc với hiện đại. Đó là một tín hiệu đáng mừng! Chúng ta cần giúp họ có cơ hội phát triển, tạo ra một thế hệ nối tiếp đầy tiềm năng.
Tuy nhiên, do thiếu sự định hướng từ những nhà quản lý, chúng ta đang ưu tiên những dòng nhạc tạm gọi là "thị hiếu" để chạy theo lợi nhuận mà không tính đến các giá trị bền vững. Những bài hát mới của họ sáng tác ra, chỉ vì không đúng với thị hiếu của đám đông mà không được giới truyền thông “đỡ đầu”, đặc biệt là những cơ quan như đài truyền hình, đài phát thanh… Đây là những vấn đề mà các nhà quản lý cần nhìn nhận thấu đáo sự việc và vào cuộc mạnh mẽ để thay đổi, tạo môi trường thuận lợi cho các bạn trẻ tâm huyết với dòng nhạc không chạy theo thị hiếu đám đông có cơ hội phát triển. Có như vậy, họ mới tự tin dấn thân, cống hiến trên con đường sáng tạo khó khăn và kiến tạo nên những giá trị nghệ thuật mới.
Nhìn thẳng vào những hạn chế nhưng chúng ta không thể không nói đến những điểm sáng của âm nhạc đương đại Việt Nam. Như tôi nói phía trên, chúng ta đang có những lứa bạn trẻ rất tài năng và có gu thẩm mỹ riêng về âm nhạc rất tốt. Đó là tiền đề quan trọng để xây dựng một nền âm nhạc có chất lượng. Về dòng nhạc thính phòng, cổ điển, giao hưởng, chúng ta vẫn có nhân tài! Nhiều người trong số đó đã và đang khẳng định tên tuổi không chỉ ở Việt Nam mà còn vượt qua biên giới. Họ đến với thế giới bằng những bản giao hưởng kết hợp tinh hoa âm nhạc nhân loại với âm nhạc dân tộc rất hay. Chỉ tiếc là, họ vẫn cô đơn quá! Vài ba ngôi sao không thể làm sáng cả bầu trời. Họ cần những người đồng hành để có thể tạo nên một thế hệ kế tiếp.
PV: Với sự phát triển thiên lệch, dòng nhạc thị trường đang chiếm ưu thế, âm nhạc của chúng ta sẽ đi về đâu, thưa bà?
Nhạc sĩ Giáng Son: Không thể phủ nhận sự phát triển của dòng nhạc chạy theo thị hiếu đám đông đã tạo nên một thị trường âm nhạc rất sôi động, đời sống của nhiều nghệ sĩ đi lên rõ rệt. Nhưng cái gì khi phát triển quá, mà không có định hướng hay can thiệp kịp thời thì đều sẽ nảy sinh ra những biến tướng. Đó là vấn đề như tài năng thực sự của một nghệ sĩ, những màn lăng-xê, quảng cáo sẽ biến nghệ sĩ thành một sản phẩm công nghiệp bao người như một, hay như việc làm giảm cơ hội phát triển của những dòng nhạc khác… Sự phát triển thiên lệch này còn tạo ra một hệ luỵ khác là mở ra cơ hội cho sự lười biếng trong sáng tạo âm nhạc. Nếu để vấn đề này ngày một lớn dần lên, chúng ta không thể hy vọng vào sự phát triển bền vững của một nền âm nhạc đích thực.
Khi tôi dạy học ở trường, các bạn sinh viên luôn nói về việc ca sĩ, nhạc sĩ thị trường bây giờ kiếm tiền dễ quá! Rồi có người nói rằng: “Thế này thì chúng em chỉ cần bắt chước thôi!”. Sao các bạn lại có suy nghĩ như vậy? Bởi nếu sáng tác theo kiểu nhạc thị trường thì rất dễ. Khi các bạn học tại Học viện Âm nhạc Quốc gia, hơn nữa là học ở Khoa Sáng tác là về cơ bản các bạn đã có trong mình ít nhiều năng khiếu. Các bạn chỉ cần biết thêm về hòa âm, phối khí… là đã có thể sáng tác những ca khúc nhạc thị trường “thoải mái” rồi. Còn cái khó là học để tạo ra những tác phẩm của riêng mình mang giá trị nghệ thuật cao lại là chuyện rất khác… Vậy nên, câu hỏi lớn, có cần thiết phải học tập nghiêm túc chỉ để đi theo con đường khó nhọc và chưa chắc đã “ra tiền” trong tương lai luôn ám ảnh sinh viên trường nhạc...
Ấy là còn chưa nói đến vấn nạn đạo nhái tác phẩm có trước để tạo ra tác phẩm của mình. Chuyện này không hề hiếm và chưa được kiểm soát chặt chẽ.
Tôi chỉ sợ một ngày, sẽ chẳng còn bạn trẻ nào đau đáu hàng năm trời với một tác phẩm, một bài hát, hay thậm chí là chỉ một tứ nhạc. Mà, sẽ là 1 ngày, 1 tuần, 1 bài hát mới. Bài hát ấy phát hành chỉ cần có tuổi đời là 1 tháng. Bài này trôi vào quá khứ thì đã có bài mới thay thế. Đó không chỉ là câu nói đùa mà nó đã thực sự trở thành câu chuyện phổ biến của âm nhạc thị trường. Và còn điều gì đáng sợ hơn với một nền âm nhạc ngoài sự lười sáng tạo?
PV: Đối với nhạc giao hưởng, cổ điển sẽ phát triển ra sao trong thị trường âm nhạc Việt Nam hiện nay, thưa bà?
Nhạc sĩ Giáng Son: Đương nhiên là trong thị trường, dòng nhạc nào cũng có những hướng đi riêng, có những con người quyết tâm theo đuổi vì chính đam mê và biến nó trở thành “nghiệp” của mình. Dòng nhạc bác học hay hàn lâm càng vậy, người lựa chọn theo nó có thể không nhiều, nhưng lại rất nặng lòng! Những người tôi biết như anh Trần Mạnh Hùng (Đại học Văn hóa-Nghệ thuật Quân đội), cùng những sinh viên của anh và một số bạn trẻ khác vẫn đang từng ngày lăn lộn và trăn trở với đam mê của mình. Họ không chỉ hoạt động trong nước, họ đã bắt đầu tham gia những cuộc thi của quốc tế để thử sức và dần có những sự khẳng định tên tuổi. Thế nhưng, tiếc rằng nhiều khi quốc tế biết đến họ nhưng khán giả Việt Nam phần lớn lại chẳng hay. Một ví dụ, trong năm 2016 vừa rồi, bạn Ninh Đức Hoàng Long đã vượt qua gần 200 thí sinh để đạt được giải Quán quân lứa tuổi 18-25 tại “Cuộc thi Opera quốc tế Simandy Jozsep”-một trong những cuộc thi opera danh tiếng trên thế giới-trở thành người Việt Nam đầu tiên đoạt giải, nhưng số tin bài của truyền thông trong nước đưa về sự kiện này chỉ đếm trên đầu ngón tay. Trong khi, đây là một nỗ lực rất lớn, cũng như một thông tin rất đáng mừng của nghệ thuật hàn lâm Việt Nam.
PV: Chúng ta đã bàn nhiều về thực trạng của thị trường âm nhạc Việt. Để giải quyết những vấn đề tồn tại và thiết thực kiến tạo một nền âm nhạc phát triển bền vững hơn, theo bà, cần làm gì?
Nhạc sĩ Giáng Son: Sức mạnh của âm nhạc thực sự rất lớn bởi nó có khả năng lan toả. Do vậy, một nền âm nhạc tốt sẽ có đóng góp quan trọng để tạo nên một nền văn hoá phát triển. Và để phát triển bền vững, có lẽ chúng ta phải nâng cao gu thẩm mỹ về đời sống tinh thần nói chung và âm nhạc nói riêng cho đại chúng. Bởi họ mới chính là lực lượng đông đảo nhất, những người tiêu thụ-những người tạo ra cơ hội phát triển cho nghệ sĩ.
Nhưng tại sao chúng ta vẫn chưa làm? Vì chúng ta nghĩ rằng mình là một nước đang phát triển và phát triển không đồng đều. “Cơm no, áo ấm” vẫn đang là câu chuyện hàng ngày của một bộ phận không nhỏ người dân. Nhưng nếu muốn làm, tôi nghĩ là vẫn có những giải pháp thích hợp. Là một người sử dụng rất thường xuyên những phương tiện vận tải công cộng, tôi nhận thấy rằng, kênh âm thanh trên đó đang không hề quản lý. Thay vì để thả lỏng hoàn toàn như hiện nay, để tài xế hay phụ xe bật những dòng nhạc ít tính thẩm mỹ-thì tại sao các nhà quản lý không có một đề án quy hoạch các kênh phát thanh công cộng này? Từ đó, chúng ta có thể đưa những bài hát hoặc dòng nhạc mang tính thẩm mỹ cao hơn, thậm chí như nhạc giao hưởng, thính phòng… đến gần người nghe hơn, vừa tạo cảm giác thoải mái thư giãn khi di chuyển, vừa tạo cơ hội nâng cao nhận thức âm nhạc đối với một bộ phận không nhỏ người dân-những người tham gia phương tiện vận tải công cộng hàng ngày.
Cái tôi đang đề cập mới chỉ là kênh âm thanh đại chúng trên phương tiện giao thông công cộng. Chúng ta còn rất nhiều kênh âm thanh khác tại các khu sinh hoạt văn hoá cộng đồng, tại địa phương… Đó chính là một trong những giải pháp rất đơn giản, thiết thực và có tính khả thi cao.
Hay một giải pháp khác đến từ mỗi người trong chúng ta, đó chính là giáo dục. Trong độ mươi năm trở lại đây, khi đời sống phát triển hơn, tôi nhận thấy số lượng các ông bố, bà mẹ cho con đi học nhạc từ nhỏ tăng lên đáng kể. Các em có thể học nhạc cụ, học thanh nhạc, học cảm thụ âm nhạc… Những lớp học này cho các em có cơ hội tiếp cận với âm nhạc hàn lâm, bác học, âm nhạc chất lượng. Từ đó, sẽ tạo cho các em một lớp nền tốt về cảm nhận âm nhạc và hình thành gu âm nhạc của mỗi người.
Là một người làm nghệ thuật, một nhạc sĩ, nhưng tôi cũng là một giảng viên âm nhạc truyền thống (Khoa Kịch hát dân tộc, Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội-PV). Tôi nghĩ rằng, công việc của mình không chỉ là truyền đạt kiến thức mà còn là truyền cảm hứng, truyền động lực sáng tạo. Trước kia, tôi đã được thầy giáo của mình truyền cho tình yêu với âm nhạc dân tộc. Giờ đây, tôi luôn tâm niệm rằng, phải truyền lại tình yêu đó cho sinh viên. Bởi nó sẽ khiến các em luôn có ý thức kết hợp âm nhạc dân tộc với hiện đại để bảo tồn những vốn quý, tinh hoa của dân tộc. Nhưng trước tiên, họ phải là một người làm nghệ thuật chân chính, viết ra các tác phẩm âm nhạc một cách tận tâm và “tử tế”.
Chúng ta không thể thay đổi trong một sớm một chiều. Điều đó cần thời gian, cần cả một quá trình dài, thậm chí phải tính bằng cả thế hệ. Thế nhưng, nếu chúng ta không bắt tay vào làm thì vẫn sẽ mãi mãi là những câu chuyện như hôm nay tôi ngồi đây và nói.
PV: Cảm ơn bà về cuộc trao đổi này!
TỐNG HOÀNG HÀ MY (thực hiện)