Múa vẫn bị coi là nghề phụ họa sân khấu!

Khán giả nước ngoài chiếm quá nửa...

Phóng viên (PV): Thưa NSND Nguyễn Văn Quang, lâu nay chúng ta vẫn nói về khó khăn của nghệ thuật múa, ở Việt Nam những năm gần đây, những khó khăn đó cụ thể như thế nào?

NSND Nguyễn Văn Quang: Múa xưa nay vẫn là một nghề đào tạo lắm công phu, học nhiều, vất vả nhưng tuổi nghề ngắn, thu nhập thấp, lại dễ bị coi là phụ họa trên sân khấu. Theo dòng chảy chung của nghệ thuật múa thế giới, hiện nay ở nước ta múa đương đại, múa dân gian mang hơi thở đương đại đang là xu hướng được nhiều nghệ sĩ quan tâm. Điều này một phần do xu hướng xã hội, một phần có lẽ là do múa cổ điển vẫn là loại hình nghệ thuật khó và kén người theo. Hơn nữa, vấn đề đầu ra cho ngành múa cũng ảnh hưởng rất nhiều đến lựa chọn của diễn viên. Thực tế, đa phần trong xã hội hiện nay, kể cả nhiều đơn vị nghệ thuật cũng đang hiểu về múa chỉ đơn thuần là phụ họa cho các tiết mục khác giúp sân khấu thêm sinh động. Thậm chí, có đoàn nghệ thuật thường chỉ đi “mượn” diễn viên múa hay thuê các vũ đoàn khi cần. Học vất vả, khó xin việc, chế độ không phù hợp khiến cho diễn viên múa đành lựa chọn cho mình cách đi thuận lợi hơn là theo phong cách múa hiện đại, ra trường xin vào các đoàn múa tư nhân, các vũ đoàn hoặc tự thành lập các nhóm múa đi biểu diễn.

Cũng cần nói thêm rằng, xã hội hiện đại với nhiều loại hình nghệ thuật, giải trí khiến khán giả ít quan tâm đến nghệ thuật múa hơn. Thêm nữa, không phải ai cũng có thể hiểu, thưởng thức được múa. Múa được coi là ngôn ngữ chung của toàn thế giới nhưng lại được biểu hiện qua hình thể của cá nhân, là sự kết hợp từ cấu trúc tác phẩm, diễn xuất của diễn viên đến sự cộng hưởng của âm nhạc, ánh sáng, sân khấu để biểu đạt ý đồ tác phẩm. Ở nước ta không có nhiều chương trình nghệ thuật múa chuyên nghiệp, đến xem cũng chủ yếu là người trong ngành hoặc liên quan. Còn với các chương trình bán vé thì khán giả bình thường cũng không mấy mặn mà. Ở TP Hồ Chí Minh có sôi động hơn, nhất là với những chương trình múa đương đại, nhưng người ta thấy khán giả là người nước ngoài nhiều khi chiếm quá nửa. Có lẽ vì khán giả nước ngoài được tiếp xúc với nghệ thuật múa từ sớm, bài bản hơn nên dễ thưởng thức hơn.

PV: Thưa ông, trong cơ chế thị trường thì ngành nghệ thuật nào cũng gặp những thử thách tương tự, giữa một bên là thị hiếu khán giả và một bên là nghệ thuật đích thực. Vậy ngành múa giải quyết vấn đề này thế nào?

NSND Nguyễn Văn Quang: Cơ chế thị trường mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng nhiều thách thức cho nghệ thuật nói chung. Riêng với nghệ thuật múa, chưa cần kể đến quá trình khổ luyện đến đổ máu để trở thành một diễn viên múa ra sao nhưng kể cả trong các show diễn, thù lao của diễn viên múa cũng thường thấp hơn so với ca sĩ hay nhạc công. Điều này cũng một phần xuất phát từ cách nhìn của xã hội chưa đúng mực, chưa coi trọng múa.

Thử làm một phép so sánh đơn giản, ở Trường Cao đẳng Múa Việt Nam, kinh phí đào tạo cho mỗi diễn viên múa là hơn 30 triệu đồng/năm. Các em đóng học phí 135.000 đồng/tháng, thêm chi phí ăn, ở, sinh hoạt cá nhân thì mỗi năm cũng tiêu tốn của gia đình ít nhất khoảng 50 triệu đồng. Một diễn viên múa được đào tạo chuyên nghiệp mất 6, 7 năm. Ra trường, nếu các em về đơn vị nghệ thuật Nhà nước hưởng mức lương hành chính sự nghiệp, khởi điểm hơn 2 triệu đồng/tháng. Còn nếu vào các vũ đoàn, các đoàn múa tư nhân thì tùy khả năng diễn viên, độ năng động của từng đoàn, mỗi bài múa, diễn viên được trả thù lao từ 500.000-800.000 đồng, các chương trình lớn có thể vài triệu đồng. Ở TP Hồ Chí Minh có thể nhiều hợp đồng hơn nhưng thù lao thường thấp hơn ở Hà Nội. Những năm gần đây, các em ra trường có xu hướng vào các vũ đoàn cũng một phần vì lý do đó. Tuy nhiên, tính lâu dài thì tuổi làm nghề của diễn viên múa, nhất là nữ thường chỉ đến khoảng 30 tuổi. Hết tuổi nghề, cũng tùy điều kiện, khả năng của mỗi người mà có người tiếp tục học biên đạo, huấn luyện múa để xin dạy ở các trung tâm, câu lạc bộ, có người làm kinh doanh, hoặc tìm một công việc nào đó phù hợp.

Năm 2015, Nghị định số 21/2015/NĐ-CP của Chính phủ quy định về nhuận bút, thù lao đối với tác phẩm điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu và các loại hình nghệ thuật biểu diễn khác, thay thế cho Nghị định số 61/2002/NĐ-CP của Chính phủ về chế độ nhuận bút. Theo đó, chế độ cho đội ngũ sáng tác, diễn viên đã có tăng lên nhưng so với nhu cầu phát huy trí tuệ, sáng tạo của nghệ sĩ thì chưa thật sự được khuyến khích thích đáng.

"Âm chẳng thịnh mà dương thì quá suy"

PV: Thời gian qua, thực trạng tuyển chọn sinh viên vào trường múa ra sao? Công tác đào tạo nhân lực cho ngành múa hiện nay đang gặp những khó khăn gì, thưa ông?

NSND Nguyễn Văn Quang: Là người trong nghề và cũng làm công tác đào tạo nhiều năm, tôi thấy đầu vào cho ngành múa là vấn đề nan giải. Ở Trường Cao đẳng Múa Việt Nam, năm nào tuyển sinh được nhiều nhất là hơn 100 chỉ tiêu cho tất cả các hệ đào tạo. Riêng diễn viên múa vốn là ngành đặc thù, tuyển sinh ở độ tuổi nhỏ với tiêu chí rất chặt chẽ, chi tiết từ hình thể đến từng ngón chân. Có em năng khiếu tốt nhưng hình thể không đạt, có em hình thể đẹp thì lại không có năng khiếu. Tất nhiên, tuyển sinh ngành múa yếu tố chất lượng phải đặt lên hàng đầu, không thể ham số lượng. Nữ đã khó, tuyển được nam diễn viên múa cũng rất vất vả. Hiện nay, không chỉ ở Việt Nam mà cả các nước trên thế giới, nam giới thường không muốn theo ngành múa. Ở trường chúng tôi, tỷ lệ diễn viên nam chiếm nhiều nhất chỉ khoảng 1/4, có năm còn không tuyển được diễn viên nam nào… Tình trạng này, chúng tôi nói vui là "âm chẳng thịnh mà dương thì quá suy".

Tôi nói không quá chứ hằng năm chúng tôi tổ chức đi tuyển sinh ở các tỉnh phải động viên, nhiều khi phải "chèo kéo" các em tham gia dự tuyển chứ chưa nói đến việc các em theo học. Thậm chí ở các khu vực vùng sâu, vùng xa, nhà trường phải tự bỏ tiền ra để làm công tác tuyển sinh vì theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo là phải thu lệ phí tuyển sinh. Ấy vậy mà không thu lệ phí để mời phụ huynh và các em đến tuyển nhưng cũng không mấy ai mặn mà... Thực tế, với nhiều em ở miền núi, không có điều kiện tiếp xúc nhiều với múa, không được đào tạo trước nhưng rất có năng khiếu. Các em ở thành phố thì có điều kiện hơn, hình thể cũng như năng khiếu tốt nhưng bố mẹ các em lại không cho con theo nghề.

Nhìn ngoài thị trường, xét ở góc độ nào đó, hiện nay múa đang lên ngôi, có nhiều nơi cần, từ các chương trình nghệ thuật lớn nhỏ đến các sự kiện của doanh nghiệp, cơ quan. Ngoài Trường Cao đẳng Múa Việt Nam thì các trường như: Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, Cao đẳng Múa TP Hồ Chí Minh, Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Tây Bắc, Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc cũng có đào tạo diễn viên múa. Ngoại trừ những chỉ tiêu do các đơn vị nghệ thuật đặt hàng nhà trường đào tạo thì hầu hết diễn viên múa ra trường đều có được công việc phù hợp với ngành nghề đào tạo.

PV: Theo ông, nguyên nhân nào khiến cho nhiều người thờ ơ với múa như vậy?

NSND Nguyễn Văn Quang: Qua các chương trình giao lưu, liên hoan múa với nước ngoài, kể cả các nước như Mỹ, Nga, chất lượng diễn viên cũng như chất lượng đào tạo ngành múa ở nước ta được đánh giá cao, nhất là múa dân gian dân tộc, múa tính cách. Ngay như tại Liên hoan Múa quốc tế 2017 vừa qua, Việt Nam chúng ta đoạt 4 Huy chương Vàng, 10 Huy chương Bạc, trong đó có những tác phẩm do sinh viên biểu diễn. Cũng có nhiều diễn viên múa được đào tạo ở Việt Nam, sau đó được tuyển vào các nhà hát nước ngoài như Anh, Pháp, Đức. Ở các nước đó, thu nhập hằng tháng của diễn viên múa được tính bằng "nghìn đô". Tất nhiên khó để so sánh nhưng ở Việt Nam thấp hơn rất nhiều. Vì vậy, ở nước ta, phải rất rất yêu mới có thể theo nghề múa được.

Ở các đoàn nghệ thuật địa phương, sự đầu tư về nguồn lực diễn viên cũng như điều kiện để diễn viên phát triển cũng hạn chế. Biên chế cho diễn viên ít, thu nhập thấp làm cho diễn viên không yên tâm công tác. Mà với nghệ thuật thì nghệ sĩ phải có tinh thần tốt mới thăng hoa sáng tạo tốt được, bởi sáng tạo của diễn viên chiếm tới 50% thành công của một tác phẩm.

Ở các thành phố lớn, nhiều em có năng khiếu, được gia đình cho học múa từ nhỏ nhưng bố mẹ có thể cho con đi học múa để cơ thể dẻo dai, năng động chứ để cho con theo học múa chuyên nghiệp thì không. Tuyển sinh ngành múa khó cũng chính từ sự nhận thức, coi trọng của xã hội với múa chưa đúng mực. Vì vậy, để xã hội hiểu đúng về vị trí của múa thì cần để múa tiếp cận với công chúng nhiều hơn. Ví dụ như việc ai cũng thấy nên tổ chức các chương trình nghệ thuật múa đỉnh cao. Về khả năng chuyên môn chúng ta không khó khăn mà vấn đề chính là không có cơ chế, không có kinh phí tổ chức.

Đưa múa về trường phổ thông

PV: Để đưa vị thế nghệ thuật múa về đúng tầm, theo ông, cần những giải pháp nào?

NSND Nguyễn Văn Quang: Đầu tiên, theo tôi cần phải có cơ sở đào tạo múa bậc đại học để thu hút người học. Hiện nay, ở Việt Nam mới chỉ có bậc đào tạo cao đẳng, trung cấp cho diễn viên múa trong khi đào tạo rất vất vả, mất thời gian. Đó là một thiệt thòi cho các nghệ sĩ múa. Tâm lý người học, nhất là phụ huynh đương nhiên sẽ thích “danh” đại học, học viện hơn là cao đẳng, trung cấp. Bên cạnh đó là chế độ chính sách đãi ngộ cho đầu ra. Nếu cơ chế cho đầu ra tốt hơn thì các gia đình sẽ cho con em theo ngành múa nhiều hơn, việc tuyển chọn đầu vào cho ngành múa cũng có nhiều cơ hội hơn, chất lượng hơn. Việc có cơ sở đào tạo bậc cao sẽ còn phục vụ cả công tác nghiên cứu nghệ thuật múa được bài bản, hiệu quả hơn.

Trung Quốc là một đất nước có nghệ thuật múa nổi tiếng trên thế giới. Ở đó, múa được đưa vào dạy cho học sinh từ cấp phổ thông. Các diễn viên múa khi hết tuổi nghề, không lên sân khấu nữa có thể học huấn luyện múa, sư phạm múa, sau đó về làm giáo viên dạy múa ở các trường phổ thông. Tôi thấy nếu Việt Nam tham khảo được cách làm đó sẽ rất hay, vừa có thể giúp các em nhỏ được tiếp cận với múa sớm hơn, vừa giải quyết được vấn đề đầu ra cho đào tạo ngành múa.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

DƯƠNG THỊ THU HÒA (thực hiện)