Tạo môi trường thật tốt cho doanh nghiệp tư nhân phát triển

Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã có cuộc trò chuyện với PGS, TS Lê Quốc Lý, Phó giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh xung quanh chủ đề "Vai trò kinh tế tư nhân: Từ truyền thống dân tộc đến sứ mệnh “động lực quan trọng của nền kinh tế” trong thời kỳ đổi mới".

PV: Thưa PGS, TS Lê Quốc Lý, ông có thể cho biết đội ngũ doanh nhân Việt bắt đầu xuất hiện từ khi nào và họ đóng góp vai trò gì trong giai đoạn đầu hình thành ấy?

PGS, TS Lê Quốc Lý: Nói đến doanh nhân, theo nghĩa thông thường là những người làm kinh doanh, buôn bán, người lưu thông hàng hóa. Như vậy có nghĩa là doanh nhân đã có từ rất lâu. Trong suốt quá trình phát triển của lịch sử Việt Nam luôn tồn tại những người làm kinh doanh, buôn bán nên ông cha ta mới có câu "phi thương bất phú".

Tuy nhiên, ở thời kỳ đó, doanh nhân Việt Nam mới chỉ phát triển ở mức độ thấp. Quan niệm của người Việt Nam một thời "nhất sĩ nhì nông" cho thấy sự không coi trọng những người buôn bán, kinh doanh. Đó là sai lầm trong nhận thức của xã hội, về văn hóa sống của con người Việt Nam: Phủ định sự giàu có. Nghèo đói luôn đi liền với yếu, giàu đi liền với mạnh. Đến hôm nay, cần phải nhìn nhận làm giàu là điều chính đáng và cấp bách.

PV: Đến hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc, tình hình đội ngũ doanh nhân Việt lúc này thế nào, thưa ông?

PGS, TS Lê Quốc Lý: Đến thời kỳ thực dân Pháp cai trị, bắt đầu xuất hiện những doanh nhân có tên tuổi như Trịnh Văn Bô, Bạch Thái Bưởi, Nguyễn Sơn Hà... và thời đế quốc Mỹ xâm lược cũng có một số doanh nhân ở phía Nam. Một số người có tinh thần dân tộc đã đóng góp của cải cho sự nghiệp cách mạng.

Tuy nhiên, sau Cách mạng Tháng Tám, thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, do hoàn cảnh khách quan nên trong đường lối của chúng ta không coi trọng kinh tế tư nhân, cho nên những doanh nhân thời này chủ yếu là từ các doanh nghiệp Nhà nước. Các doanh nghiệp Nhà nước đã có đóng góp rất nhiều cho sự nghiệp giải phóng đất nước, nhưng đến hôm nay thì đang đứng trước những thử thách cũng như những yêu cầu cao về tính hiệu quả.

Nhìn suốt quá trình lịch sử, nhiều người đặt câu hỏi tại sao dân tộc Việt Nam nghèo? Tôi cho rằng một nguyên nhân chính là từ tư duy không coi trọng doanh nhân, không coi trọng làm ăn kinh tế. Chúng ta chưa dành một vị trí xứng đáng cho những người làm kinh tế giỏi, có đóng góp lớn cho nền kinh tế nước nhà.

Nếu những doanh nhân như Trịnh Văn Bô, Nguyễn Sơn Hà, Bạch Thái Bưởi... được tạo điều kiện tiếp tục làm ăn, có thể họ sẽ trở thành những đại gia của nước Việt mang tầm cỡ quốc tế. Nhưng đó là chuyện cũ. Còn thể chế kinh tế, văn hóa của chúng ta, do nhiều nguyên nhân đã trói buộc đội ngũ doanh nhân lại, không khuyến khích làm ăn, tạo ra động lực phát triển cho họ.

Doanh nhân kém phát triển thì đất nước cũng kém phát triển. Đất nước kém phát triển, yếu về tiềm lực kinh tế là một dân tộc yếu nên kẻ thù hay nhòm ngó, chứ nếu giàu mạnh thì sẽ ít kẻ thù nhòm ngó hơn.

PV: Ở thời điểm hiện tại, doanh nghiệp tư nhân (DNTN) đã dần chứng minh được năng lực. Vậy vai trò của DNTN đối với nền kinh tế đang được thể hiện như thế nào, thưa ông?

PGS, TS Lê Quốc Lý: Doanh nghiệp tư nhân càng ngày càng đóng vai trò quan trọng, là một động lực phát triển kinh tế. Các doanh nghiệp tư nhân có đóng góp lớn vào ngân sách Nhà nước. Số liệu của Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) giai đoạn 2006-2015 cho thấy, khu vực kinh tế tư nhân đang đóng góp khoảng 51% lực lượng lao động cả nước, khoảng 40% GDP, 30% ngân sách Nhà nước, khoảng 30% giá trị tổng sản lượng công nghiệp, gần 80% tổng mức lưu chuyển hàng hóa bán lẻ và dịch vụ; khoảng 64% tổng lượng hàng hóa.

Mặt khác, các DNTN cũng đóng góp rất nhiều vào các hoạt động an sinh xã hội, giải quyết nhiều vấn đề của tiến bộ và công bằng xã hội.

Tuy nhiên cũng phải nói rằng DNTN của Việt Nam bây giờ phần đông vẫn là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chiếm đến 95%, đóng góp vào GDP khoảng 40%-vẫn quá thấp, còn nhiều doanh nghiệp làm ăn chưa hiệu quả, cách làm ăn chộp giật, doanh nhân có tầm nhìn xa và giữ chữ tín chưa nhiều.

Tôi còn nhớ mãi quê tôi ngày trước, bà con tự lo sản xuất hàng nan nhưng rồi bị bắt bớ, phải chui lủi, hàng hóa bị phá hỏng. Đã đến lúc phải đánh giá cao vai trò của doanh nhân, đã đến lúc phải suy tôn những doanh nhân có đóng góp thiết thực cho đất nước, cho nền kinh tế. Họ xứng đáng được đúc tượng, xứng đáng được ghi vào sử sách. Tất nhiên trong quá trình làm ăn có thành công, có thất bại, có đúng, có sai, nhưng phải lấy cái căn cốt đó là sự đóng góp của họ cho nước nhà.

Đặc biệt quan điểm phủ định kinh doanh, buôn bán, coi những người làm kinh doanh là những người buôn gian bán lận tôi cho là hoàn toàn không đúng. Điều đó có thể tồn tại khi làm ăn nhỏ, quy mô thấp, khi xã hội còn đang ở mức phát triển thấp. Khi quy mô phát triển hiện đại với hàng loạt công cụ giám sát thì không thể gian lận được. Ngày nay, một doanh nghiệp có thể gian lận, lừa người tiêu dùng được một lần, mua nhầm một lần nhưng đến lần thứ hai thì không.

Cần nhìn nhận rằng trong mấy năm khủng hoảng vừa qua, có hàng loạt doanh nghiệp phá sản và đi liền với đó là hàng loạt người lao động thất nghiệp. Hiện chúng ta có khoảng hơn 200.000 lao động có trình độ đại học trở lên đang thất nghiệp. Tôi cho rằng, nguyên nhân chính là vì các doanh nghiệp tư nhân làm ăn khó khăn. Nếu các doanh nghiệp làm ăn tốt, có cơ hội phát triển thì họ sẽ thu hút hết lao động, không còn tình trạng thất nghiệp. Bây giờ số doanh nghiệp không phải 500.000 doanh nghiệp mà là 2 triệu doanh nghiệp, không phải doanh nghiệp nhỏ lẻ mà doanh nghiệp tầm cỡ quốc tế thì chắc chắn số lao động cung cấp sẽ không đủ. Chúng ta phải đi xuất khẩu lao động bởi chúng ta không có nhiều doanh nghiệp, không có nhiều doanh nhân có tầm cỡ.

Trong một doanh nghiệp tư nhân, nếu không có những doanh nhân-là người lãnh đạo với đầu óc quản lý sản xuất, đầu óc marketing, đầu óc kiến thức về thị trường thật tốt cùng những mối quan hệ đa tầng thì sẽ không có những doanh nghiệp tạo nên của cải lớn cho xã hội. Rồi cũng đến lúc máy móc sẽ thay thế người lao động cho nên trí tuệ của người tổ chức, người quản lý giữ vai trò vô cùng quan trọng.

PV: Trong các chính sách của Đảng, Chính phủ hiện nay đều đã khẳng định vai trò và định hướng để DNTN phát triển. Theo ông, cần những chính sách cụ thể nào để thúc đẩy sự phát triển của DNTN?

PGS, TS Lê Quốc Lý: Qua Nghị quyết Trung ương 5 khóa XII, rồi nội dung Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XII đã cho thấy Đảng ta rất quan tâm đến phát triển kinh tế tư nhân, coi kinh tế tư nhân là động lực quan trọng cho sự phát triển của nền kinh tế.

Tuy nhiên cũng phải nói rằng chính sách, nghị quyết, văn bản có nhiều nhưng trong thực tiễn ở đâu đó vẫn còn có nhận thức chưa đúng về vai trò của kinh tế tư nhân. Việc đầu tiên là phải tháo gỡ từ tư duy, từ nhận thức của mỗi người làm sao để coi làm ăn buôn bán là rất quan trọng. Phải khẳng định kinh tế tư nhân là một bộ phận quan trọng để nền kinh tế phát triển, cùng đồng hành để đi lên chủ nghĩa xã hội. Ấm no, hạnh phúc cho nhân dân chính là chủ nghĩa xã hội, mà ấm no là từ việc làm, từ vật chất, từ xã hội giàu có mang lại. Để xã hội giàu có cần dựa vào tất cả các lực lượng, trong đó khu vực doanh nghiệp tư nhân, tôi có thể nhấn mạnh là rất quan trọng. Phải dựa vào những doanh nghiệp đưa công nghệ mới vào, tổ chức sản xuất mới, hiện đại, tạo ra năng suất lao động mới. Khi năng suất lao động nâng cao sẽ tạo ra của cải nhiều hơn. Khi của cải nhiều thì chúng ta mới có điều kiện vượt qua thời kỳ quá độ tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Thứ hai, cần thay đổi, hoàn thiện thể chế kinh tế và thể chế chính trị. Thể chế chúng ta vẫn còn nhiều tàn dư của cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp. Đổi mới rất nhiều nhưng vẫn còn nhiều việc chúng ta áp đặt, chỉ đạo, chỉ định và cơ chế xin-cho, cho nên chưa tạo ra môi trường thông thoáng thực sự. Hiện nay có hơn 5.000 văn bản quy định, có những văn bản cần thiết, nhưng cũng có quy định cản trở, làm tăng chi phí, làm chậm tiến trình kinh doanh, làm nhiều doanh nghiệp khó khăn.

Kế đến, chúng ta cũng phải tính đến câu chuyện giảm chi phí vận tải, chi phí logistics, thuế... Đành rằng phải đóng thuế, nhưng có ít doanh nghiệp, ta thu cao để nuôi bộ máy công quyền, mà thu cao thì doanh nghiệp "chết", bộ máy công quyền lại quá cồng kềnh, nguồn thu lại càng ít đi, đó là mâu thuẫn. Do vậy, cần cải cách tổ chức, bộ máy với quan điểm chỉ những bộ phận nào thực sự cốt yếu, đem lại lợi ích, phục vụ cho lợi ích quốc gia, dân tộc, cho doanh nghiệp, cho người dân thì mới nên tồn tại, còn khâu trung gian, phiền hà, sách nhiễu thì nên giải tán, mỗi một việc giao cho một cơ quan và một cơ quan làm nhiều việc, tức là thành tích có thể chỉ đúng cơ quan làm ra, khuyết điểm cũng có cơ quan nhận rõ ràng, bỏ bớt các cơ quan "ăn bám" vào ngân sách Nhà nước.

Tiếp theo, cần tạo sân chơi, môi trường thông thoáng, các quyền của doanh nghiệp được bảo vệ chính đáng để không còn xảy ra những vụ như "quán cà phê Xin Chào" nữa.

Điều cuối cùng, luật pháp chúng ta ban hành khá đủ, nhưng còn quá yếu kém. Bởi lẽ, có quá nhiều điều trong luật có sự "du di" những trường hợp đặc biệt nên làm luật mất "thiêng". Điều này giúp kẻ xấu lợi dụng. Đã đến lúc luật pháp cần có sự rõ ràng, minh bạch, sòng phẳng và không có chuyện "du di".

Từ những bài học lịch sử đắt giá, ngày hôm nay chúng ta phải rút kinh nghiệm để không tiếp tục sai lầm. Đã đến lúc tạo môi trường thật tốt cho doanh nhân, cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển. Để cho những ai có tài năng, có ý chí, có nguyện vọng cống hiến cho đất nước đều có cơ hội để thực hiện điều đó. Tinh thần khởi nghiệp cần đi vào chiều sâu và thực chất.

PV: Trân trọng cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!

LIÊN VIỆT - ANH MINH (thực hiện)