Bên lề Hội nghị lần thứ hai các quan chức cao cấp (SOM2) Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) và các cuộc họp liên quan diễn ra tại Hà Nội, Tiến sĩ, Chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực, thành viên Ủy ban Việt Nam về hợp tác kinh tế Thái Bình Dương (VNCPEC) và ông Đa-vít La-mốt (David Lamotte), Phó giám đốc Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) khu vực châu Á - Thái Bình Dương, đã trao đổi với báo chí về những cơ hội và thách thức đối với khối doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, cùng thị trường lao động Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Cơ hội của Việt Nam
Phóng viên (PV): Năm APEC 2017 được coi là năm sẽ mở ra nhiều triển vọng cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa của Việt Nam. Ông đánh giá như thế nào về cơ hội này?
TS Cấn Văn Lực: 2017 là một năm rất quan trọng với doanh nghiệp Việt Nam. Theo đó, Chính phủ, các bộ, ngành tiếp tục hướng về doanh nghiệp thông qua việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết 35 về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến năm 2020 và Nghị quyết 19 về tiếp tục thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2017, định hướng đến năm 2020. Việt Nam là chủ nhà Năm APEC 2017 với rất nhiều phiên họp, hội nghị, hội thảo, đối thoại…, bàn luận nhiều vấn đề quan trọng, trong đó có việc làm thế nào để phát triển doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa trong kỷ nguyên số. Đó là bước kết nối quan trọng, cũng là một sáng kiến của Việt Nam nhằm góp phần thúc đẩy phát triển doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa.
Khối doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa là khối doanh nghiệp rất quan trọng không chỉ ở Việt Nam mà còn trong toàn khu vực APEC. Khối này chiếm tới 79% tổng số doanh nghiệp trong khu vực APEC và đóng góp khoảng 65% về việc làm, 30-40% giá trị xuất khẩu trong khu vực APEC. Mặc dù có vai trò rất quan trọng nhưng thời gian vừa qua, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa gặp rất nhiều khó khăn do nền tài chính mỏng, công nghệ còn yếu, nguồn nhân lực về cơ bản còn bất cập. Chính vì vậy, các nền kinh tế thành viên APEC đều thống nhất là cần có nhiều quan tâm hơn nữa đối với doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Do đó, một trong bốn ưu tiên được chủ nhà Việt Nam đưa ra là “Nâng cao năng lực cạnh tranh và sáng tạo của các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa trong kỷ nguyên số” đã được các nền kinh tế thành viên APEC hết sức đồng thuận.
PV: Sự hội nhập ngày càng sâu, rộng của nền kinh tế thế giới được coi là thách thức sống còn đối với các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Tuy nhiên, bên cạnh đó, sự hội nhập cũng đem lại nhiều cơ hội để các doanh nghiệp này lớn mạnh hơn. Theo ông, những diễn đàn hợp tác đa phương như APEC đem lại cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa của Việt Nam những lợi ích cụ thể nào?
TS Cấn Văn Lực: Khi Việt Nam là chủ nhà APEC 2017, doanh nghiệp Việt nói chung sẽ được hưởng nhiều lợi ích. Thứ nhất là cơ hội để các doanh nghiệp trong khối APEC học tập, chia sẻ với nhau. Thứ hai là cơ hội để các doanh nghiệp của ta nghiên cứu, tham gia chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị của khu vực, một lĩnh vực vốn dĩ các doanh nghiệp của chúng ta tham gia chưa được nhiều trong thời gian vừa qua. Thứ ba, đây cũng là cơ hội để quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam cũng như sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp Việt. Cuối cùng là cơ hội để kết nối, tạo mối quan hệ với đối tác, khách hàng, cơ quan quản lý trong tương lai. Sắp tới, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra mạnh mẽ, khâu quan trọng chính là phải kết nối. Kết nối giữa thế giới thực và thế giới ảo, kết nối các doanh nghiệp với nhau, kết nối giữa con người với nhau, kết nối giữa các cơ sở hạ tầng với nhau. Đây cũng là một vấn đề rất quan trọng, phù hợp với ưu tiên của Năm APEC 2017 dành cho khối doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa của Việt Nam nói riêng và toàn khối APEC nói chung.
Tuy nhiên, các doanh nghiệp này cũng gặp ba thách thức cơ bản. Đó là, thách thức đối với khách quan bên ngoài hiện nay như chủ nghĩa bảo hộ, chủ nghĩa dân túy, gây ảnh hưởng nhất định đối với đầu tư và thương mại của các nền kinh tế thành viên APEC. Bên cạnh đó, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa vốn có hạn chế nhất định về nguồn tài chính và về nhân lực. Do đó, khi bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và nền kinh tế số, các doanh nghiệp này vấp phải rất nhiều khó khăn. Cuối cùng, các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa của Việt Nam muốn tham gia các chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị trong khối APEC sẽ phải tự mình vươn lên. Trong khi đó, năng lực của doanh nghiệp Việt cơ bản còn yếu, nguồn nhân lực còn khá bất cập, về mặt bằng chung là còn thấp hơn các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp làm ăn lâu năm. Tôi cho rằng đây là những thách thức mà Việt Nam cần tập trung khắc phục trong thời gian tới để tận dụng được những cơ hội của quá trình hội nhập.
Cơ hội cho tương lai
PV: Trên thực tế, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã và đang tác động mạnh mẽ vào thị trường lao động Việt Nam ở cả hai mặt tích cực và tiêu cực. Theo ông, Việt Nam cần làm gì để giải quyết vấn đề lao động, việc làm trong kỷ nguyên số?
Ông Đa-vít La-mốt: Tôi nghĩ đây là cơ hội cho Việt Nam. Dĩ nhiên, một số việc làm sẽ mất đi. Đó là những công việc đơn giản, không đòi hỏi nhiều kỹ năng và mang tính lặp đi lặp lại. Trong kỷ nguyên số, tự động hóa, số hóa sẽ xóa bỏ những công việc này. Ngược lại, sẽ có những công việc mới được tạo ra. Do đó, các nhà hoạch định chính sách, cộng đồng cần nhìn nhận, xác định rõ đây là một cơ hội lớn có thể tạo ra tương lai như mong muốn.
Với sự thay đổi nhanh chóng của thế giới, tôi cho rằng, chúng ta cần phải trang bị những kỹ năng cần thiết bao gồm cả những kỹ năng mềm như: Làm việc nhóm, giải quyết vấn đề kỹ năng sáng tạo… Hiện nay, phần lớn lao động không được đào tạo tốt những kỹ năng này. Do vậy, người sử dụng lao động rất khó tìm được những lao động tay nghề cao với những kỹ năng việc làm cần thiết. Bên cạnh đó, nhóm kỹ năng tiếp theo mà chúng ta cần quan tâm trong kỷ nguyên số chính là khối khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM). Các nền kinh tế thành viên APEC cần củng cố các kỹ năng này đối với lực lượng lao động bằng việc đẩy mạnh việc giảng dạy những kỹ năng đó, đặc biệt là cho các nữ lao động. Theo tôi được biết, tỷ lệ phụ nữ học các ngành trong khối khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học ít hơn nam giới khoảng 10-15%.
Tại Việt Nam, ngành may mặc, da giày sẽ bị mất đi nhiều việc làm trong những năm tới do quá trình tự động hóa hệ thống sản xuất. Những gì chúng ta cần làm là bảo vệ, hỗ trợ những lao động trong lĩnh vực này bị thất nghiệp. Do đó, các chính sách an sinh xã hội, việc trang bị lại các kỹ năng và đào tạo lại cho người lao động đóng vai trò rất quan trọng.
PV: Ông đánh giá thế nào về khả năng dịch chuyển lao động giữa các nền kinh tế trong kỷ nguyên số? Việt Nam cần làm gì để nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường lao động?
Ông Đa-vít La-mốt: Tôi đã có cơ hội ở Việt Nam từ 13-14 năm trước. Hiện tại, tôi nghĩ rằng, Việt Nam đã phát triển vượt bậc. Chúng ta phải thừa nhận, quá trình toàn cầu hóa của nền kinh tế được phản chiếu trong quá trình toàn cầu hóa của thị trường lao động. Người lao động có xu hướng di chuyển đến nơi có việc làm tốt. Vì vậy, chính sách dịch chuyển lao động, chính sách về lao động nói chung và các chính sách phát triển kỹ năng là những lĩnh vực cần có sự hài hòa giữa các quốc gia. Ví dụ, liệu một kỹ thuật viên máy tính được đào tạo ở Việt Nam cũng có những kỹ năng tương tự như những kỹ sư từng được đào tạo ở Ô-xtrây-li-a, Mỹ hay chưa? Do vậy, sự hài hòa của chương trình giáo dục, sự dịch chuyển lao động, vấn đề đào tạo kỹ năng việc làm thực sự là những vấn đề quan trọng. Đặc biệt, đây không chỉ là vấn đề phát triển mà còn là các vấn đề về chính sách. Mặt khác, các chính phủ cần đưa ra những chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào thị trường lao động, tạo thuận lợi để các lao động được học kỹ năng việc làm tại các trường dạy nghề. Ngày nay, công tác đào tạo kỹ năng làm việc đã được xác định là rất cần thiết cho các doanh nghiệp. Việc này sẽ giúp hoàn thiện, nâng cao năng lực lao động và sáng tạo của nguồn lực con người trong doanh nghiệp, phù hợp với công việc trong hiện tại, thích ứng với sự đổi mới trong tương lai, góp phần nâng cao năng lực của doanh nghiệp.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
PHƯƠNG TRANG (thực hiện)