Phóng viên Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã có cuộc trao đổi với PGS, TS Nguyễn Thanh Hải, Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng ban Dân nguyện của Quốc hội về chủ đề này nhân dịp dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) đang được Chính phủ trình Quốc hội cho ý kiến.
Phóng viên (PV): Trên cương vị Trưởng ban Dân nguyện của Quốc hội, đề nghị đồng chí đánh giá những nét nổi bật về tâm tư, nguyện vọng của cử tri với tình hình và công tác phòng, chống tham nhũng hiện nay?
PGS, TS Nguyễn Thanh Hải: Qua công tác tổng hợp, tập hợp kiến nghị của cử tri gửi đến Quốc hội cho thấy, cử tri nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước cho rằng, Trung ương, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đã có nhiều nỗ lực trong công tác phòng, chống, phát hiện và xử lý tham nhũng, đặc biệt đối với các vụ tham nhũng lớn. Tuy nhiên, cử tri đánh giá số vụ việc phát hiện, xử lý về tham nhũng còn chưa tương xứng với tình hình mà dư luận và cử tri phản ánh. Việc xử lý hành chính, xử lý kỷ luật nội bộ còn nhiều; nhiều vụ tham nhũng lại được phát hiện qua đơn tố cáo của người dân, qua báo chí hoặc do mâu thuẫn nội bộ mà không phải qua hoạt động thanh tra, kiểm tra.
Đặc biệt, hiện tượng người dân vẫn phải chi “lót tay” để giải quyết công việc hay một số thủ tục hành chính còn xảy ra khá phổ biến ở nhiều cấp, nhiều ngành, trong phạm vi rộng và đang có chiều hướng diễn biến phức tạp, gia tăng, ảnh hưởng đến đời sống của số đông người dân và đặc biệt là sẽ ảnh hưởng xấu lên truyền thống văn hóa, đạo đức của xã hội.
PV: Thưa đồng chí, phòng, chống tham nhũng phải huy động được sự tham gia của đông đảo nhân dân thì mới có thể thu được thắng lợi. Người dân thì ai cũng ghét tham nhũng, nhưng trong thực tế cuộc sống lại có không ít người chủ động và tự nguyện tham gia vào các hành vi tham nhũng. Như người vi phạm giao thông thường chủ động hối lộ lực lượng chức năng để không bị xử phạt; người nhà bệnh nhân chủ động “đưa phong bì” cho bác sĩ, bác sĩ không nhận thì không yên tâm; thí sinh các cuộc thi tuyển công chức thường tìm cách tiếp cận ban giám khảo, ban tổ chức cuộc thi... Theo đồng chí, giải pháp nào cho vấn đề này?
PGS, TS Nguyễn Thanh Hải.
PGS, TS Nguyễn Thanh Hải: Như trên tôi đã nói, cử tri nhiều tỉnh, thành phố đang rất bức xúc với tình trạng tham nhũng “vặt”. Hiện nay, dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) đang được Chính phủ trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu. Tuy nhiên, trong nội dung của luật cũng chưa đưa ra được nhiều giải pháp cụ thể và khả thi để giải quyết dứt điểm thực trạng nêu trên. Ngoài ra, từ thực tế cũng cho thấy tâm lý của người dân trong một số trường hợp muốn giải quyết nhanh chóng công việc nên cũng sẵn sàng chi trả các chi phí không chính thức. Do vậy, theo tôi, giải pháp căn bản cho vấn đề này là hành lang pháp lý phải đầy đủ, có chế độ giám sát đối với những cán bộ đảm nhiệm các vị trí có thể phát sinh hành vi nhận hối lộ hoặc gợi ý người dân đưa hối lộ, khi phát hiện thì phải có chế tài xử lý nghiêm minh, công khai. Ngoài ra, xét cho cùng, cần có chế độ tiền lương hợp lý, bảo đảm cuộc sống khiến người thực thi công vụ không cần nhận hối lộ để bù đắp chi phí cho cuộc sống hằng ngày của họ. Cuối cùng, đó là phải tuyên truyền cho người dân hiểu về tác hại của việc đưa hối lộ và đưa hối lộ cũng là vi phạm pháp luật.
PV: Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nói trong phiên họp Chính phủ tháng 7-2016: “Tìm người tài chứ không tìm người nhà”. Trong công cuộc phòng, chống tham nhũng hiện nay, chống “tham nhũng quyền lực” đang là một trong các trọng điểm khó khăn nhất, với những biến tướng tinh vi nhất. Qua thực tiễn công tác ở Quốc hội, theo đồng chí, đâu là giải pháp đột phá cho vấn đề này?
PGS, TS Nguyễn Thanh Hải: Theo tôi, câu nói của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc: “Tìm người tài chứ không tìm người nhà” cũng đã phần nào đưa ra giải pháp để phòng, chống “tham nhũng quyền lực”. Vì, thứ nhất, để tìm được người tài thì rõ ràng người cán bộ lãnh đạo phải là người công tâm, bản lĩnh và có chuyên môn giỏi mới lựa chọn, đánh giá được ai là người tài, ai không và không bị nao núng trước những cám dỗ về vật chất. Thứ hai, để tìm được người tài thì phạm vi, đối tượng lựa chọn phải rộng rãi, thông tin cung cấp phải minh bạch và quá trình tuyển chọn phải khách quan. Nói vắn tắt, giải pháp đột phá là phải khách quan, minh bạch và công tâm một cách thực chất, không được làm hình thức như trong nhiều trường hợp bổ nhiệm cán bộ, công chức là người nhà, người thân trong thời gian qua. Có một câu nói như thế này: “Đi qua ruộng dưa thì chớ sửa giày”, ý muốn khuyên người đời chớ có những hành vi dễ gây hiểu lầm như đi qua ruộng dưa mà cúi xuống sửa giày thì người ngoài nhìn vào sẽ nghĩ là anh ăn trộm dưa. Chính vì vậy, việc bổ nhiệm người nhà, người thân cho dù có đúng quy trình, thủ tục thì cũng dễ gây hiểu nhầm và nghi ngờ trong dư luận.
PV: Người Việt Nam ta có câu “Một người làm quan, cả họ được nhờ”. Quan niệm đó đã vô tình tạo ra áp lực rất lớn lên đội ngũ cán bộ. Làm cán bộ mà không giúp gì được gia đình, dòng họ, bạn bè thường sẽ bị phê phán? Đồng chí có suy nghĩ gì về thực tế này?
PGS, TS Nguyễn Thanh Hải: Câu nói trên thì người Việt Nam nào cũng biết, và theo tôi nó chắc chắn tạo áp lực lên đội ngũ cán bộ. Tuy nhiên, tôi lại có suy nghĩ hơi khác một chút, theo một hướng tích cực, đó là anh làm “quan” thì cả họ sẽ được nhờ anh cái gì? Theo tôi, ý các cụ xưa còn muốn ám chỉ anh làm quan thì phải là một vị quan tốt, thanh liêm, đạo đức, công tâm, tạo ra hồng phúc cho nhân dân và do đó cả họ sẽ hãnh diện vì người làm quan đó, vì tiếng “thơm” của vị quan trong dòng họ đó mang lại. Chứ tôi lại không nghĩ là “được nhờ” ở đây là phải mang lại bổng lộc hay quyền thế cho mọi người trong dòng họ. Nếu ta suy nghĩ như vậy thì rõ ràng là ta phải cố gắng nhiều hơn trong công việc chuyên môn, trong rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, lối sống để làm rạng rỡ cho dòng họ.
PV: Trong cuộc chiến phòng, chống tham nhũng, văn hóa liêm chính thường được nhắc đến khi đề cập vai trò của đội ngũ cán bộ, công chức chứ ít nhắc đến việc người dân cũng phải xây dựng cho mình văn hóa liêm chính. Theo đồng chí, làm thế nào để văn hóa liêm chính lan tỏa trong toàn xã hội và thấm vào mỗi người dân?
PGS, TS Nguyễn Thanh Hải: Tham nhũng và đưa hối lộ là những hành vi phản văn hóa, mỗi người trong chúng ta đều không ai cổ xúy cho hành vi này. Tôi nghĩ rằng, văn hóa liêm chính là một nét văn hóa rất đẹp, mỗi công dân và toàn xã hội đều thấy rõ là cần tôn vinh những người như vậy, đúng như người xưa có câu “Đói cho sạch, rách cho thơm”. Trước đây, trong các cuộc kháng chiến, bảo vệ Tổ quốc, nhân dân ta đã xây dựng nên một xã hội liêm chính với tinh thần “con cá, chột nưa”, kể cả trong thời bao cấp thì văn hóa “cho không lấy, thấy không xin, xin không cho” vẫn lan tỏa trong xã hội như một nếp sống đẹp. Đến khi mở cửa, hội nhập với thế giới, phát triển kinh tế thị trường, chúng ta đã sớm biết rõ tác hại từ mặt trái của nó, nói một cách hình ảnh là khi ta mở cửa thì cùng với những làn gió tươi mới, mát lành cũng không thể tránh khỏi có cả những làn gió độc bay vào. “Văn hóa thực dụng” xuất hiện, dẫn tới nhiều cái xấu độc cũng bị ngộ nhận trở thành văn hóa. Đồng tiền chi phối cuộc sống khiến cho nhiều quan niệm văn hóa bị méo mó, lệch lạc. Ví dụ bây giờ có những cán bộ liêm chính mà tác phong, lối sống quá giản dị thì thường bị dư luận chê là nghèo, cổ hủ, lạc hậu. Hoặc có những cán bộ trong sạch, gương mẫu nhưng không được xung quanh ủng hộ, cùng lắm là được “kính nhi viễn chi”, được an ủi, động viên riêng lẻ chứ ít được ủng hộ công khai. Hay những người dân đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực lại bị chính người thân phản đối, ghẻ lạnh. Đó là những vấn đề khiến cho văn hóa liêm chính chưa lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.
Cho nên, theo tôi, trước hết cần phải coi trọng công tác giáo dục, truyền thông, vận động cho văn hóa liêm chính nổi bật lên trong đời sống tinh thần xã hội. Ví như các cơ quan truyền thông đại chúng chú trọng tuyên truyền văn hóa liêm chính; văn học-nghệ thuật chú trọng sáng tạo những tác phẩm tôn vinh văn hóa liêm chính; nhà trường đẩy mạnh giáo dục văn hóa liêm chính cho học sinh, sinh viên; các cơ quan công quyền đề cao văn hóa liêm chính; toàn hệ thống chính trị mà đặc biệt là Quốc hội, HĐND các cấp cũng như MTTQ và đoàn thể các cấp quan tâm, giám sát, phản biện để nâng cao sức sống cho văn hóa liêm chính.
Như ở trên tôi đã nói, điều rất quan trọng là phải có chế độ đãi ngộ để đội ngũ cán bộ, công chức sống được ở mức trung bình khá so với mặt bằng xã hội trở lên; cùng với các cơ chế thúc đẩy dân chủ, công khai, minh bạch thì người cán bộ, công chức “không muốn, không cần, không thể” tham nhũng nữa; khi “cầu tham nhũng” bị hạn chế thì nguồn “cung tham nhũng” từ phía người dân cũng khó hoạt động. Và đó là lúc văn hóa liêm chính sẽ phát triển, lan tỏa rộng rãi.
PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!
NHÓM PV (thực hiện)