Động đất ngày càng xuất hiện dày đặc, gây thiệt hại nặng nề đối với người và tài sản tại khắp các quốc gia trên thế giới. Những nhà khoa học đang tiếp tục nỗ lực dự báo nguy cơ xảy ra thảm họa này.
Động đất được coi là một trong những thiên tai khủng khiếp nhất đối với loài người. Có 3 nguyên nhân cơ bản dẫn tới động đất. Thứ nhất là nguyên nhân nội sinh. Động đất do sụp lở các hang động ngầm dưới mặt đất và động đất do các vụ trượt lở đất đá tự nhiên với khối lượng lớn. Thứ hai là nguyên nhân ngoại sinh do thiên thạch va chạm vào Trái Đất. Cuối cùng là nguyên nhân nhân sinh do hoạt động làm thay đổi ứng suất đá gần bề mặt, đặc biệt là các vụ thử hạt nhân, nổ nhân tạo dưới lòng đất hoặc tác động của áp suất cột nước của các hồ chứa nước, hồ thủy điện.
    |
 |
|
Quang cảnh hoang tàn sau liên tiếp 3 trận động đất với cường độ mạnh tại Lombok, Indonesia. Ảnh: The Diplomat |
Những trận động đất với cường độ mạnh từ 7 độ richter trở lên có thể phá hủy hầu hết các công trình xây dựng thông thường, thậm chí làm thay đổi địa hình trên diện rộng. Đặc biệt, động đất là nguyên nhân chính gây ra sóng thần, có khả năng tàn phá nặng nề cuộc sống con người. Vì thế, việc dự báo động đất luôn được các nhà khoa học quan tâm trong nhiều thập niên qua. Trong đó, tiến bộ đáng kể nhất gần đây là việc dự báo qua sự biến động của không khí. Theo nghiên cứu của Giáo sư Dimitar Ouzounov, Trường Đại học Chapman, California, Mỹ, mật độ điện tử trong tầng điện ly và bức xạ hồng ngoại tăng lên trong những ngày trước khi động đất xảy ra. Giáo sư Dimitar cho biết, nguyên nhân là đường đứt gãy giải phóng nhiều khí radon hơn so với lúc bình thường. Quá trình này giải phóng nhiệt và các nhà khoa học có thể phát hiện lượng nhiệt đó bằng máy dò bức xạ hồng ngoại.
Ý tưởng dự báo động đất mới nhất vừa được các nhà khoa học thuộc Phòng nghiên cứu Địa chấn Berkeley, Mỹ, đưa ra là phát triển một phần mềm đặc biệt để biến hàng triệu smartphone trên thế giới thành công cụ dự báo địa chấn. Theo họ, phần lớn smartphone ngày nay đều sở hữu gia tốc kế-một cảm biến có khả năng phát hiện các chuyển động của tay. Và nguyên lý hoạt động của gia tốc kế có thể giúp các nhà khoa học thu thập dữ liệu về động đất. Các nhà khoa học thuộc Phòng nghiên cứu Địa chấn Berkeley đang phát triển một phần mềm để có thể gửi dữ liệu về chuyển động của mặt đất tới một trung tâm. Nếu nhiều điện thoại trong một khu vực nào đó phát hiện chuyển động bất thường của đất, rất có thể động đất sẽ xảy ra ở khu vực ấy và các nhà khoa học sẽ phát thông điệp cảnh báo. Do người sử dụng điện thoại thông minh sống ở khắp nơi nên các nhà khoa học có thể dự báo nguy cơ động đất trên những khu vực rộng lớn. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là smartphone không phân biệt được chuyển động của người với chuyển động của mặt đất. Vì thế, các nhà khoa học sẽ tạo ra một thuật toán có khả năng phân biệt các hành động của người với các dạng chuyển động khác.
Một phương pháp dự báo động đất khác được các nhà địa chất thuộc Đại học Stockholm (Thụy Điển) nghiên cứu cũng cho kết quả khả quan. Theo các nhà địa chất Thụy Điển, nồng độ của một số khoáng chất trong nước bắt đầu tăng trước thời điểm xảy ra động đất khoảng 4 đến 6 tháng. Diễn biến này được ghi nhận trong trận động đất cường độ 5,6 độ Richter vào tháng 10-2012 và lặp lại trước một trận động đất khác cường độ 5,5 độ Richter vào tháng 4-2013 tại Iceland.
Trước khi ứng dụng các công nghệ cao vào việc dự báo động đất, nhiều nhà khoa học địa chất đã nghiên cứu phản ứng của các loài vật. Động vật được cho là có khả năng phát hiện một số âm thanh hoặc thay đổi nhất định trước khi xảy ra thảm họa. Nhờ đó, chúng có thể cảm nhận được những mối nguy hiểm sắp tới. Chim hồng hạc, voi, tê giác… có khả năng cảm nhận sóng hạ âm-loại sóng được tạo ra ở giai đoạn đầu của hiện tượng động đất, sóng thần-trong khi người bình thường không nghe được. Vì vậy, chúng có thể cảm nhận được thảm họa sắp tới và nhanh chóng tìm nơi trú ẩn. Một nhóm nghiên cứu quốc tế do Tiến sĩ Rachel Grant thuộc Đại học Anglia Ruskin (Anh) đứng đầu đã tiến hành phân tích dữ liệu thu thập được từ hàng loạt camera trong Công viên quốc gia Yanachaga ở Peru. Họ phát hiện các thay đổi lớn về hành vi của động vật bắt đầu 23 ngày trước trận động đất Contamana mạnh 7 độ Richter tấn công khu vực này. Vào một ngày bình thường, các camera sẽ ghi được 5-15 cảnh tượng khác nhau về các động vật. Tuy nhiên, trong 5-7 ngày ngay trước cơn địa chấn dữ dội, các camera không ghi được bất kỳ hoạt động của động vật-một việc vô cùng bất thường đối với khu vực đồi núi xen lẫn rừng mưa nhiệt đới này. Theo Tiến sĩ Grant, các con vật gặm nhấm dường như đặc biệt nhạy cảm và chúng biến mất hoàn toàn 8 ngày trước trận động đất.
HOÀNG OANH (theo Livescience)