Trong thực tiễn bề bộn của đời sống văn học-nghệ thuật, điều khiến nhiều văn nghệ sĩ tâm huyết, đau đáu là văn nghệ hiện nay quá thiếu vắng cái đẹp. Cái đẹp là một phạm trù cơ bản và là trung tâm của mỹ học. Cái đẹp của các tác phẩm nghệ thuật có sức mạnh xã hội to lớn hơn cả những binh đoàn hùng mạnh. Sức mạnh cải tạo và cổ vũ của cái đẹp giúp con người chinh phục được những đỉnh cao của cuộc sống, vượt qua mọi hiểm nguy trước muôn vàn bão tố và thử thách của cuộc đời. Tác phẩm “Thép đã tôi thế đấy” của A.N.Ostrovsky đã cổ vũ hàng triệu, hàng chục triệu, thậm chí hàng trăm triệu thanh niên nam nữ noi theo tấm gương đầy nghị lực của chàng trai Pavel vươn lên vượt qua mọi khó khăn, hiểm nguy, đóng góp cho cuộc sống rất nhiều chiến công. Cái đẹp của nghệ thuật đã đi vào đời sống con người, cảm hóa con người và tạo ra những con người cao đẹp, hay nói như nhân vật Santiago trong “Nhà giả kim” của Paulo Coelho: “Cái đẹp thường quyến rũ con người nhiều nhất”. Cái đẹp mang đến lòng say mê và những rung cảm tột cùng cho mọi công việc sáng tạo. Vì cái đẹp, người ta đã lao động không biết mệt mỏi.

Cái đẹp có vai trò rất lớn trong các hoạt động sáng tạo nghệ thuật. Người ta không chỉ nói “nghệ thuật sáng tạo theo quy luật của tình cảm”, mà còn nói “nghệ thuật sáng tạo theo quy luật của cái đẹp”. Quy luật của cái đẹp là quy luật làm cho mọi hoạt động lao động trở nên hoàn thiện. Sở dĩ lao động nghệ thuật tạo nên những sản phẩm đẹp là do nó đã tổ chức và sử dụng những phương thức biểu hiện của cái đẹp.

Cái đẹp là một giá trị có tính chất phổ biến nhưng nó luôn gắn với dân tộc, giai cấp, thời đại. Đi sâu nghiên cứu cái đẹp, người ta không chỉ biết rõ trình độ và năng lực của các cá nhân mà còn hiểu nó được sản sinh ra từ dân tộc nào, thời đại nào. Đời sống xã hội của cái đẹp rất phong phú, bản thân nó ra đời cùng với thời đại, mang dấu ấn của thời đại và vận động cùng với sự thăng trầm của thời đại. Đời sống xã hội của cái đẹp gắn bó chặt chẽ với nhu cầu về cái đẹp của con người. Con người đã sản sinh ra cái đẹp của thời đại và cái đẹp ấy lại thúc giục các nhu cầu để con người sản sinh ra nhiều cái đẹp mới cho thời đại. Do đó, cái đẹp luôn là vấn đề thiết thực của thời đại.

Trước sự xuống cấp của đạo đức xã hội hiện nay, các văn nghệ sĩ không thể vô can. Chừng nào tầng lớp tinh hoa này còn để cho sự tầm thường, dễ dãi ám ảnh mình, nhìn đời bằng góc nhìn chật hẹp, thậm chí coi văn nghệ chỉ đơn giản như là thú vui giải trí hoặc một cuộc chơi, một đam mê tầm thường thì cái đẹp khó xuất hiện. Cái đẹp chỉ hiện hình khi giới văn nghệ sĩ có khát vọng lớn lao, lý tưởng cao cả, hòa nhịp đập trái tim mình với nhịp đập trái tim toàn dân tộc, lăn lộn với thực tiễn phong phú, sôi động của cuộc sống nhân dân. Muốn có “cái đẹp quyến rũ con người” thì trước hết các văn nghệ sĩ, những chủ thể sáng tạo cái đẹp trong văn nghệ phải thấy được “cái đẹp quyến rũ” trong nhịp sống sôi động đương thời.

PGS, TS NGUYỄN THU NGHĨA