Trước bối cảnh này, Nghị quyết 29-NQ/TW đã đặt ra vấn đề trọng đại: Đổi mới căn bản và toàn diện GD&ĐT. Tôi cho rằng, đổi mới căn bản nền giáo dục là tạo nên một cuộc cách mạng học tập, tạo ra mẫu người có ý thức và năng lực tự học suốt đời mà thế giới hiện đại gọi là những công dân học tập.

Nico Stehr, Giáo sư Trường Đại học Zeppelin (Đức), Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bền vững châu Âu, đã có vệt bài viết hay với chủ đề “Thế giới sinh thành từ tri thức”. Lịch sử phát triển của thế giới luôn dựa trên cơ sở những tri thức mới; thế giới đạt trình độ văn minh hiện nay hoàn toàn nhờ vào những tri thức mới hơn; thế giới thông minh ngày mai lại càng cần đến những tri thức mới hơn nữa. Những tri thức mới của loài người được giáo dục chuyển tải tới từng con người và đến lượt mình, con người sẽ nhào nặn những tri thức được tiếp cận, được hấp thu để thành những năng lực, những kỹ năng, những thái độ cần thiết cho sự phát triển bền vững của thế giới. Sự tiến hóa và cách mạng của thế giới, nói cho cùng cần đến con người làm chủ tri thức mới, trên cơ sở tri thức mà xây dựng những ý tưởng sáng tạo một thế giới mới hơn nữa. Những con người mang tri thức mới là những lao động tri thức (knowledge workers) mà mô hình về những lao động này được gọi là công dân học tập (learning citizen). Những công dân học tập có đủ năng lực làm việc ở phạm vi ngoài biên giới quốc gia gọi là những công dân toàn cầu (global citizen), sống trong ngôi nhà toàn cầu đang được dựng lên trên thế giới.

Việt Nam của chúng ta đang muốn đẩy nhanh tiến độ công nghiệp hóa đất nước. Nhưng dân chúng không được chăm lo học hành suốt đời thì công nghiệp của chúng ta chỉ đạt trình độ công nghiệp gia công mà thôi.

Việt Nam cần tiếp cận nhanh với những thành quả của kinh tế tri thức và mong muốn phát triển kinh tế tri thức trong nhiều lĩnh vực sản xuất. Song, không học tập chu đáo và nghiêm túc thì làm sao thoát nghèo tri thức? Mà nghèo nàn tri thức thì kinh tế của chúng ta sẽ luôn là khúc đuôi của kinh tế tri thức trên thế giới. Chúng ta muốn bắt kịp dòng chảy của Cách mạng công nghiệp 4.0. Song, học tập không tử tế, kém chất lượng thì chỉ hô khẩu hiệu về cách mạng công nghiệp mà loay hoay với một hệ thống sản xuất kém thông minh, sản phẩm thiếu những thương hiệu có uy tín.

Để chuẩn bị cho các em học sinh trở thành những công dân học tập-những người biết chăm lo cho việc học tập suốt đời với tư cách là những lao động tri thức ngay từ khi các em còn ngồi trên ghế trường phổ thông, chúng ta nên giúp các em trau dồi những năng lực sau: Năng lực học trên cơ sở phát huy tinh thần hiếu học; điều chỉnh hành vi để giữ gìn và thực thi kỷ luật học đường; sử dụng máy vi tính và những công nghệ học tập (càng sớm càng tốt); học ngoại ngữ, được học ngoại ngữ thật sớm (nếu gia đình có điều kiện thì cho con học ngoại ngữ từ lớp mẫu giáo); giao tiếp và chia sẻ với bạn bè, kính trọng ông bà, thương yêu em nhỏ, vật nuôi trong gia đình, giúp đỡ cha mẹ những việc có thể làm…; chọn trường, chọn nghề (từ lớp cuối cấp THCS), giúp các em tự tin, có tinh thần khởi nghiệp và lập nghiệp.

Khi các em học xong phổ thông, chúng ta sẽ yêu cầu thêm ở các em những năng lực khác nữa, gần với tiêu chí công dân học tập hơn.

GS, TS PHẠM TẤT DONG