Vốn là một bác sĩ thành danh ở Pháp, Nguyễn Khắc Viện được nhà sử học Pháp Charles Fourniau đánh giá là người có vốn văn hóa phương Đông và phương Tây “dường như vô hạn”. Là người sớm tham gia Đảng Cộng sản Pháp, làm Chủ tịch Hội Người Việt Nam tại Pháp, ông đã đấu tranh không biết mệt mỏi cho nền độc lập của nước nhà. Khi bị trục xuất khỏi Pháp năm 1963, ông trở về nước và có những đóng góp đặc biệt xuất sắc trên các lĩnh vực chính trị, văn hóa và y tế. Ông đã sử dụng khối lượng kiến thức khổng lồ của mình để chứng minh một cách khoa học về vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với sự phát triển của xã hội; đồng thời, ông cũng có nhiều kiến nghị với Đảng trong đổi mới phương thức lãnh đạo; đổi mới mạnh mẽ công tác cán bộ, coi trọng việc tu dưỡng đạo đức cán bộ, mở rộng dân chủ, lắng nghe ý kiến nhân dân, xem văn hóa là nền tảng cơ bản để phát triển bền vững.

Có lần, sau Đại hội V của Đảng (1982), trong một cuộc trao đổi với Hữu Thọ, Nguyễn Khắc Viện đã nhấn mạnh: Khủng hoảng kinh tế của đất nước có thể khắc phục trong vài ba năm, nhưng nếu để khủng hoảng về văn hóa, suy thoái đạo đức xã hội thì phải mất nhiều thế hệ mới sửa chữa được. Ông cũng khẳng định, trường học có thể đào tạo ra thạc sĩ, tiến sĩ và nhà nghiên cứu văn hóa nhưng không thể đào tạo được nhà văn hóa... Tất cả những điều này, nhà báo lão thành Hữu Thọ đã nhắc lại khi Đảng ta có Nghị quyết Trung ương 4, khóa XI.

Nguyễn Khắc Viện là tấm gương tiêu biểu của một trí thức đã tìm thấy ý nghĩa cuộc đời trong phục vụ đất nước, dân tộc. Ông là người luôn đi đầu trong đấu tranh với các hiện tượng tiêu cực trong xã hội và cũng là người có một niềm tin bất diệt vào chủ nghĩa xã hội. Khi Liên Xô và các nước XHCN ở Đông Âu tan rã, trong cuốn hồi ký “Ước mơ và hoài niệm”, ông viết: “Đứng trước bao nhiêu cảnh tượng tan hoang, nhiều người không khỏi phân vân: Phải chăng thế giới đại đồng, tự do, bình đẳng, bác ái là không tưởng? Riêng phần tôi, dù thời thế biến động xoay vần, mặc cho ai hoài nghi chế giễu, tôi vẫn hướng suy tư và mọi việc làm theo mơ ước ấy. Đó là đạo lý của lòng người từ thuở sơ khai”.

Nhớ về Nguyễn Khắc Viện trong những ngày tháng Tám lịch sử là nhớ đến một nhà văn hóa có niềm tin tuyệt đối vào lý tưởng cao đẹp của Đảng Cộng sản Việt Nam.

NGUYỄN HỒNG