Ngày nay, đồi A1 thuộc địa phận phường Mường Thanh, TP Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên. Dù chiến tranh đã qua rất xa nhưng những chứng tích lịch sử vẫn còn đó, đủ để khách tham quan phần nào thấu hiểu được sự vất vả, gian khổ cũng như tinh thần anh dũng, quả cảm của các chiến sĩ để có được độc lập, tự do ngày hôm nay; đủ để tỏ rõ khí phách đấu tranh ngoan cường của dân tộc Việt Nam.
Ngược dòng thời gian, năm 1954, đồi A1 nằm ở phía đông của Sở chỉ huy Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, có hai đỉnh: Đỉnh Tây Bắc cao hơn 493m, đỉnh Đông Nam cao 490m. Đứng ở đỉnh đồi có thể nhìn bao quát lòng chảo Điện Biên. Vì thế, về vị trí quân sự, đồi A1 là cứ điểm quan trọng nhất trong dãy đồi phía đông, bảo vệ Sở chỉ huy Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Đồng thời cùng các điểm cao khác tạo thành một bức bình phong bảo vệ khu trung tâm Mường Thanh.
Tượng đài kỷ niệm Chiến thắng Điện Biên Phủ.
Giao thông hào phòng ngự của quân Pháp.
Xe tăng quân Pháp bị bắn cháy trưng bày tại đồi A1.
Hầm chỉ huy kiên cố nhất của địch.
Hố sâu do khối bộc phá tạo thành trên đồi A1.
Tầm quan trọng của đồi A1 được xác định là có ý nghĩa quyết định đến sự tồn vong của cả Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Do đó, nơi đây được tướng Đờ Cát bố trí một lực lượng đặc biệt tinh nhuệ, gồm: Tiểu đoàn 1, Trung đoàn số 4 bộ binh Ma-rốc; Tiểu đoàn 1, Bán lữ đoàn lê dương số 13; Tiểu đoàn dù thuộc địa số 6; Tiểu đoàn dù thuộc địa số 1… Cùng với đó là sự yểm trợ tối đa của máy bay, xe tăng, đại bác do Sở chỉ huy tập đoàn cứ điểm trực tiếp điều động. Lực lượng trấn giữ cứ điểm A1 được phân thành 3 tuyến. Tuyến 1 là tuyến phòng ngự chủ yếu. Tuyến 2 nhằm mục đích ngăn chặn. Tuyến 3 là tuyến cố thủ. Tất cả các tuyến đều có giao thông hào, lô cốt, ụ súng kiên cố và đặc biệt thuận tiện trong việc hỗ trợ, chi viện cho nhau giữa các tuyến. Ngoài cùng, quân Pháp bố trí 5 lớp rào dây thép gai dày hơn 100m với nhiều loại bom, mìn dày đặc... Quân Pháp đã biến A1 thành cứ điểm mạnh nhất trong tất cả các cứ điểm ở Điện Biên Phủ.
Tiêu diệt cứ điểm đồi A1 là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong Chiến dịch Điện Biên Phủ. Trung đoàn 174, Đại đoàn 316 và Trung đoàn 102, Đại đoàn 308 được giao nhiệm vụ đánh chiếm cứ điểm này. Hai trung đoàn đã thay thế, phối hợp chặt chẽ và anh dũng chiến đấu liên tục trong suốt 39 ngày đêm với 3 đợt tấn công và một đợt chủ động đánh phòng ngự. Vào ngày cuối của trận đánh, quân ta đã bí mật đào một đường hầm đặt khối thuốc nổ nặng 960kg và cho điểm hỏa vào đêm ngày 6-5-1954. Vụ nổ đã "thổi bay" lô cốt địch phía trên, gây chấn động toàn tuyến phòng thủ của địch trên đồi A1. Sáng 7-5-1954, ta làm chủ hoàn toàn cứ điểm A1. Tại đây, quân ta đã loại khỏi vòng chiến đấu 4 tiểu đoàn quân tinh nhuệ, đánh thiệt hại nặng 3 tiểu đoàn quân cơ động, diệt và bắn bị thương nhiều xe tăng, xe cơ giới của địch. Tiêu diệt và bắt sống 825 tên địch, đánh dấu ngày tận số của quân viễn chinh Pháp tại chiến trường Điện Biên Phủ.
Mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong chiến thắng lịch sử-Chiến dịch Điện Biên Phủ-nên từ sau ngày giải phóng, đồi A1 đã trở thành một trong những di tích của Quần thể di tích lịch sử Điện Biên Phủ. Di tích đồi A1 được bảo tồn, tôn tạo và tu bổ giữ gìn, một số hạng mục tiêu biểu đã được khôi phục nhằm tái hiện một phần cục diện cuộc chiến năm 1954: Hầm chỉ huy cứ điểm, hầm đại liên trên đỉnh đồi, lô cốt cây đa cụt ụ thằng người và 10 lô cốt khác trong tổng số 37 lô cốt của địch; hai hầm chỉ huy của bộ đội ta, hố bộc phá và đường hầm đặt bộc phá, 1.030m hào lộ thiên và 92m đường hào có nắp trong tổng số gần 4.000m đường hào của địch; 52m đường hào tiến công chiến đấu của quân ta; 7.155m2 hàng rào và 400m đường phản kích của địch…
Hôm nay, cùng Quần thể di tích lịch sử Điện Biên Phủ, di tích đồi A1 đã trở thành một điểm tham quan quan trọng, thu hút du khách từ mọi miền Tổ quốc, từ nhiều quốc gia trên thế giới, góp phần thúc đẩy ngành du lịch Điện Biên cất cánh.
Bài và ảnh: LƯU ANH