Ra đời trong bưng biền

Năm 1947, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang sục sôi khắp miền Tây Nam Bộ, cán bộ, chiến sĩ khu 8, khu 9 ở Vùng căn cứ U Minh Thượng, U Minh Hạ, bưng biền Đồng Tháp Mười… đang ngày đêm chống trả các trận càn của địch, bộ phận tuyên truyền cổ động khu 8 ra đời với các tên tuổi như Huỳnh Nga (Nghệ sĩ Nhân dân Huỳnh Nga), Tám Danh… Trong rất nhiều loại hình nghệ thuật như: Ca vũ, kịch ngắn nhưng môn nghệ thuật không thể thiếu được ở vùng đất Nam Bộ này vẫn là ca cổ. Suốt những năm tháng đó, đội tuyên truyền mang những lời ca, tiếng hát của mình đi khắp các vùng căn cứ phục vụ bộ đội, lúc thì có mặt ở vùng Đồng Tháp Mười, khi lại vùng Gò Công Tiền Giang. Đội biên chế rất ít người nhưng cũng biểu diễn đủ các thể loại và di chuyển hết vùng căn cứ này sang vùng căn cứ khác để phục vụ bộ đội đánh giặc.

leftcenterrightdel
Các diễn viên của Đội Ca cổ đang biểu diễn trong vở "Phù sa đỏ"

Trong thời kỳ chống Mỹ, cứu nước, Đoàn Văn công khu 8, Đoàn Văn công khu 9 ra đời và đờn ca tài tử (ĐCTT) là bộ phận không thể thiếu của các đoàn nghệ thuật này. Những bài ca cổ ca ngợi các trận đánh, tình cảm quê hương, đất nước, tình yêu thương đồng đội, tình quân dân được các soạn giả sáng tác ngay bên những trận địa để kịp thời động viên, cổ vũ cán bộ, chiến sĩ. Trong suốt thời kỳ này, những bước chân của các nghệ sĩ có mặt ở các trận địa vùng sông nước Cửu Long và ngân vang những bài ca cổ ca ngợi những chiến công của quân và dân Nam Bộ…

Sau ngày đất nước được giải phóng, đoàn văn công cũng sáp nhập lại và mang tên Đoàn Văn công Quân khu 9. Nghệ sĩ Trúc Linh, một giọng ca vàng của Đoàn Văn công Quân khu 9 thời kỳ này nhớ lại: “Anh em nghệ sĩ háo hức lắm khi được về công tác tại Đoàn Văn công Quân khu 9, suốt ngày luyện tập để đi biểu diễn cho quân và dân Đồng bằng sông Cửu Long nghe. Hồi đó, cuộc sống còn khó khăn, anh em phải lội bộ cả buổi mới đến nơi biểu diễn, nhạc cụ cũng đơn sơ, chủ yếu cây đàn ghi ta và đàn ghi ta phím lõm… Nhưng với lòng nhiệt huyết và sự yêu mến của bà con nhân dân nên đêm diễn nào cũng đông bà con kéo đến, có những lúc không có chỗ ngồi còn leo lên cả cây để nghe hát”.

Thời kỳ này, sân khấu phát triển mạnh, có nhiều giọng ca tên tuổi như: Thanh Nhanh, Hồ Phong Nhã, Thanh Thoảng, Trúc Linh và đoàn đã xây dựng nhiều vở cải lương như: “Mưa nguồn”, “Mùa bông tràm”, “Hai dòng nước” của tác giả Ngô Hồng Khanh. Những năm cuối của cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam và giúp bạn ở Campuchia là thời kỳ đỉnh cao của đoàn với nhiều vở cải lương được khán giả hưởng ứng nồng nhiệt và đạt thành tích xuất sắc tại các kỳ liên hoan nghệ thuật toàn quốc.

Nỗ lực vượt qua khó khăn

Giữa những năm 2000, ĐCTT đi xuống, Đội Ca cổ cũng chung số phận khi phải hoạt động trong điều kiện thiếu biên chế, số lượng diễn viên chỉ đếm trên đầu ngón tay. Đại tá Nguyễn Thành Bính, Đoàn trưởng Đoàn Văn công Quân khu 9, tâm sự: “Diễn viên thiếu là một khó khăn rất lớn của đoàn. Thiếu diễn viên, anh em đi vào các tiết mục nhỏ lẻ, tự biên, tự diễn, chủ yếu dựng chập cải lương, ca những bài ca cổ đơn lẻ, diễn hài”. Diễn viên Hoàng Kha, một cây hài nòng cốt của Đội Ca cổ thì kể: “Vì quá ít người, chúng tôi đành phải vận dụng một số ca sĩ nhạc nhẹ tham gia vào chập cải lương. Đời sống anh em chủ yếu dựa vào đồng lương “ba cọc ba đồng. Thế mà vui, cũng từ đây nhiều chập cải lương ấn tượng ra đời như: “Dưới bóng cây thốt nốt” của Phan Hiếu Lễ; vở “Đôi mắt tình yêu” của Thành Bính… Hạnh phúc nhất để Đội Ca cổ vượt qua khó khăn đó là được cán bộ, chiến sĩ, nhân dân ủng hộ nhiệt liệt khi biểu diễn. Nhiều lần đi biểu diễn ở vùng sâu, bà con còn đóng góp gà, vịt để nấu cháo chiêu đãi khi đoàn diễn xong. Đó là động lực để chúng tôi giữ lửa với ĐCTT”.

Rồi thời kỳ “bi đát” cũng qua mau khi năm 2008, đoàn được đầu tư để dựng vở “Hai người mẹ” do nhạc sĩ An Thuyên chuyển thể từ truyện ngắn của nhà văn Anh Đức. Đây là vở nhạc kịch được đầu tư bài bản nhất từ trước đến nay, đánh dấu bước chuyển mình sang trang mới của Đội Ca cổ của Đoàn Văn công Quân khu 9. Đội ngũ diễn viên cũng được tuyển từ các đơn vị thực binh của Quân khu 9 và các đoàn nghệ thuật trong khu vực nên vừa có chất giọng tốt, vừa có trình độ kỹ thuật. Những nghệ sĩ nòng cốt tiếp tục phát huy truyền thống giữ hồn ĐCTT trong lực lượng vũ trang. Để chuẩn bị tham gia Hội diễn nghệ thuật toàn quân năm 2018 này, đoàn đang dựng vở “Phù sa đỏ”, một vở diễn ca ngợi chiến công của các chiến sĩ hải quân ở Đoàn tàu không số trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Có thể nói, ĐCTT là môn nghệ thuật không thể thiếu trong đời sống văn hóa, nghệ thuật của đồng bào Nam Bộ. Xuyên suốt chặng đường dài nghệ thuật của mình, những chiến sĩ Đoàn Văn công Quân khu 9 đã góp phần đồng hành, giữ lửa để bảo tồn môn nghệ thuật này. Họ đã đem đến cho khán giả những vở cải lương mang đậm hơi thở cuộc sống, ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương và người chiến sĩ, ca ngợi những chiến công anh dũng của quân và dân khu 9 trong chiến đấu cũng như trong lao động sản xuất hôm nay.

Bài và ảnh: NGUYỄN BÁ