Vàng ròng và hàng xi mạ
Trong chuyến công tác tại Singapore hồi đầu năm nay, tôi mua được một chiếc đồng hồ rất đẹp. Nhiều người không tiếc lời khen về chiếc đồng hồ “sành điệu”. Tuy nhiên, chỉ sau mấy tháng sử dụng, nó đã gặp trục trặc, quai và viền xung quanh mặt đồng hồ bị xỉn màu. Tôi đem ra tiệm sửa đồng hồ trên đường Lê Hồng Phong, quận 10, TP Hồ Chí Minh, chủ cửa hàng là một ông lão ngoài 70 tuổi, đã có hơn nửa thế kỷ làm nghề sửa chữa, buôn bán đồng hồ ở đất Sài Gòn. Biết tôi có ý định bán lại sản phẩm, ông cười lớn:
- Bây giờ chú bán may ra còn thu được 30% giá trị, để một năm sau, chỉ còn vài trăm nghìn đồng, để 4-5 năm nữa, cho không chưa chắc đã có người lấy!
Thấy tôi trố mắt, ông giải thích: Đây là dòng đồng hồ thời trang, làm bằng hợp kim xi mạ, nó được sử dụng như món đồ trang sức nhiều hơn là giá trị thực của một chiếc đồng hồ. Mỗi dòng sản phẩm chỉ được chú ý trong mấy năm. Khi model hết thời thì coi như đồ bỏ.
Chỉ vào những chiếc đồng hồ cũ kỹ trưng bày trong tủ kính, ông bảo: Những chiếc đồng hồ này càng để lâu giá càng cao. Có những chiếc được sản xuất từ 50 đến 70 năm trước, bây giờ giá cả chục triệu đồng. Vậy là do tôi thiếu kinh nghiệm và kiến thức về đồng hồ. Cần phải có trải nghiệm, học hỏi thì mới ngộ ra được nhiều thứ tưởng chừng rất đơn giản trong cuộc sống.
Bữa đến gặp NSND Thế Anh, một trong những cây đại thụ của điện ảnh cách mạng Việt Nam để phỏng vấn ông về nghệ thuật thứ bảy, tôi đem câu chuyện chiếc đồng hồ xi mạ kể mua vui. Trung úy Phương của phim “Nổi gió” năm nào cười, bảo: “Thế hệ mình bây giờ nói về lớp trẻ, nhiều người lại cho là phán xét này nọ không hợp thời. Nhưng công bằng mà nói, nhiều cháu bây giờ làm nghệ thuật hời hợt quá, chả chịu học hành, nghiên cứu gì, chỉ làm theo cảm hứng và trào lưu, dựa vào công nghệ lăng xê để nổi tiếng. Thực ra cái đó không phải là nghệ thuật. Nó chỉ là thứ hàng xi mạ thôi”.
Showbiz hiện nay cũng tương tự như thị trường trang sức. Bên cạnh những sản phẩm giá trị được các nghệ nhân kim hoàn chế tác từ vàng ròng, kim cương, đá quý… là thị trường hàng xi mạ được bày bán khắp nơi.
Showbiz những năm gần đây phát triển rất sôi động. Hàng loạt công ty truyền thông, tổ chức sự kiện ra đời. Sự tương tác, phối hợp giữa các đơn vị sản xuất chương trình, sản phẩm giải trí với mạng lưới truyền thông, nhất là các kênh truyền hình, youtube, mạng xã hội… ngày càng sâu rộng. Thị trường giải trí vì thế không tránh khỏi kiểu làm ăn chụp giật, sử dụng chiêu trò, tạo scandal… để lăng xê con người và sản phẩm. Để tạo sức hút đối với công chúng và tăng tính cạnh tranh, một bộ phận truyền thông và “ông bầu”, “bà bầu”, nhà sản xuất… đua nhau tung hô các nhân tố (thường gọi là “gà nòi”) của mình, gây nên tình trạng loạn danh xưng. Những cụm từ có cánh, kiểu như: “Ông hoàng”, “nữ hoàng”, “vua”, “diva”, “siêu sao”, “siêu mẫu”, “danh ca”, “danh hài”, “thần tượng”… được sử dụng để gắn trước tên tuổi của những “gà nòi”. Và để tăng độ “hot”, các nhân tố này thường được đặt nghệ danh theo kiểu nửa tây, nửa ta. Dù chỉ là những nhân tố nổi danh bằng công nghệ lăng xê, nhưng họ lại được một bộ phận truyền thông gắn mác “nghệ sĩ”, xuất hiện đầy chủ ý bên cạnh những tên tuổi lớn của các loại hình nghệ thuật Việt, khiến dư luận bị lập lờ đánh đồng vàng ròng với hàng xi mạ.
Những hệ lụy nhãn tiền
Khi công nghệ giải trí vận hành, phát triển theo quy luật cung-cầu của kinh tế thị trường, việc các nhà sản xuất chương trình, sản phẩm giải trí áp dụng các “chiêu” để quảng bá sản phẩm là chuyện khó tránh. Dù pháp luật không thể can thiệp, nhưng sự ảnh hưởng đến môi trường văn hóa-nghệ thuật lành mạnh là một hệ lụy từ kiểu làm ăn mang tính chiêu trò của một bộ phận trong showbiz Việt. Thành phần chịu hệ lụy đầu tiên chính là những nhân tố được lăng xê. Không ít bạn trẻ từng “làm mưa làm gió” thị trường giải trí những năm trước, đến nay đã “lặn không sủi tăm” khỏi showbiz. Đơn giản, vì trong mắt nhà sản xuất và các “ông bầu”, “bà bầu”, họ không còn giá trị sử dụng. Khi không còn độ “hot” trên truyền thông, họ bị loại ra khỏi cuộc chơi để dành vị trí cho những nhân tố mới. Khổ nỗi, khi người ta đã đứng trên đỉnh cao của sự “nổi tiếng”, thù lao mỗi suất diễn lên đến cả chục triệu đồng, cá biệt có người nhận cả trăm triệu đồng, nay lại trở về vạch xuất phát ban đầu, khó sống vô cùng. LT, một giọng ca đình đám của dòng nhạc thị trường 10 năm trước, buồn rầu cảm thán rằng, khi đã thành “sao” rồi, giờ cho dù là “sao tàn” thì cũng không ai dễ dàng chấp nhận được thực tế, quay trở lại cảnh sống thiếu thốn ban đầu. LT là người biết lo xa nên khi còn ở đỉnh cao, đã dành dụm tiền bạc để mở cửa hàng kinh doanh nên sau khi bị loại khỏi showbiz, anh ít bị hụt hẫng. Trên thực tế, không phải ai cũng có được cái hậu như LT. Chuyện “sao” showbiz, trong đó có những người đẹp từng đoạt giải cao tại một số cuộc thi hoa khôi, người mẫu, sau khi hết thời bị dính vào tệ nạn xã hội như: Ma túy, bán dâm, môi giới mại dâm… bị sa vào vòng lao lý, được truyền thông phản ánh thời gian qua là những bài học vô cùng đắt giá. Vụt thành “sao” nhanh chóng và cũng nhanh chóng lụi tàn khi tuổi đời còn quá trẻ, thiếu kỹ năng, kinh nghiệm, vốn sống khiến những bạn trẻ này vừa là chủ thể, vừa là nạn nhân của chính mình trong vầng hào quang sớm nở tối tàn.
Định hướng thị hiếu thẩm mỹ, việc không của riêng ai
Showbiz Việt sẽ tiếp tục phát triển mạnh theo xu hướng của ngành công nghiệp giải trí trong thời hội nhập. Bên cạnh mục tiêu thương mại, sự phát triển mạnh mẽ và nhanh chóng của công nghệ giải trí đã, đang và sẽ tiếp tục mang đến cho đời sống xã hội sự phong phú, đa dạng các sản phẩm, loại hình văn hóa-nghệ thuật. Sự cạnh tranh sẽ thúc đẩy phát triển. Showbiz Việt đang là điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư, các tài năng nghệ thuật đến từ các nền công nghiệp giải trí hàng đầu thế giới. Điện ảnh, âm nhạc là những lĩnh vực nhạy bén nhất. Sự xuất hiện của những bộ phim điện ảnh do các đạo diễn Việt kiều hợp tác với những nền điện ảnh nổi tiếng sản xuất trong thời gian qua đã góp phần quảng bá, khẳng định vị thế điện ảnh Việt trên trường quốc tế.
Bên cạnh những thành tựu to lớn, mặt trái của showbiz Việt cũng không hề ít. Tại cuộc Hội thảo “Nâng cao tính thẩm mỹ trong nghệ thuật biểu diễn” do Cục Nghệ thuật biểu diễn (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh tổ chức vừa qua, các đại biểu đều cho rằng, những thành tựu của showbiz Việt đạt được là vô cùng quan trọng đối với công cuộc xây dựng, phát triển nền văn hóa nước nhà và đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Tuy nhiên, những biểu hiện phản cảm, phản văn hóa và xu hướng dễ dãi, thương mại hóa trong hoạt động nghệ thuật đã ảnh hưởng trầm trọng đến môi trường văn hóa-nghệ thuật lành mạnh, tác động xấu đến thị hiếu thẩm mỹ, nhất là đối với lớp trẻ.
Ông Vương Duy Biên, nguyên Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho rằng, bên cạnh nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước đối với các hoạt động văn hóa-nghệ thuật, rất cần sự vào cuộc, quan tâm sâu sắc của các nhân tố từ nhà trường, gia đình, các cơ quan đoàn thể, đặc biệt là mạng lưới truyền thông nhằm định hướng thẩm mỹ tiến bộ, lành mạnh cho công chúng, nhất là với người trẻ.
Trên các diễn đàn tâm lý dành cho tuổi mới lớn, các chuyên gia tâm lý liên tục cảnh báo các bậc phụ huynh, cần định hướng thị hiếu thẩm mỹ và tâm, sinh lý cho con em mình một cách tỉnh táo, bài bản và hiểu biết. Sẽ rất nguy hại nếu con em mình nhầm tưởng rằng, chỉ cần phẫu thuật thẩm mỹ, bắt chước giọng hát, điệu bộ của ai đó cho thật giống là đã có thể kiếm tiền, có thể trở thành “sao” showbiz. Việc tôn vinh “sao” nọ “sao” kia trong showbiz làm “thần tượng” theo cảm tính và hội chứng đám đông rất dễ khiến con em mình bắt chước, làm theo chiêu trò, bỏ bê học hành, phai nhạt ý chí phấn đấu, hậu quả sẽ rất tai hại.
Quy luật sàng lọc khắc nghiệt từ môi trường showbiz sẽ cho thấy, đâu là chân giá trị của nghệ thuật đích thực. Nhìn vào những gương mặt nghệ sĩ tài danh, đóng góp xuất sắc cho nghệ thuật nước nhà trên các lĩnh vực, loại hình, ai cũng phải ngưỡng mộ. Có những giọng ca đã tuổi cao nhưng mỗi lần xuất hiện vẫn được khán giả yêu quý, săn đón. Có những diễn viên tuổi 60-70 nhưng tài năng của họ vẫn bảo đảm doanh thu cho phòng vé và là nhân tố tạo sức hút lớn cho phim truyền hình. Có những đạo diễn còn rất trẻ, nhưng kiên quyết nói không với scandal, chiêu trò. Phim của họ không cần “sao”, không có cảnh “nóng” mà vẫn cháy vé khi ra rạp, bởi họ biết thổi vào tâm hồn, cảm thức của công chúng những rung cảm đầy chất nhân văn. Có những ca sĩ rất trẻ nhưng luôn biết giữ hình ảnh trong mắt công chúng, dám từ chối những show diễn dù được trả nhiều tiền nhưng không phù hợp với thuần phong mỹ tục. Những mảng sáng đẹp trong showbiz Việt như vậy là rất, rất nhiều mà trong các bài trước, chúng tôi đã cùng bạn đọc dẫn chứng. Muốn có vàng ròng thì phải tôi luyện trong lửa. Muốn thành công và đủ sức đi đường dài trong môi trường nghệ thuật, ngoài năng khiếu bẩm sinh là phải được đào tạo bài bản, có thái độ lao động nghiêm túc, nhiệt huyết. Công nghệ lăng xê chỉ đóng vai trò là phương tiện mà thôi.
Mẫu số chung của tất cả các nhân tố tích cực, tài năng, những mảng sáng đẹp của môi trường showbiz là các nghệ sĩ, các nhà sản xuất dù làm đề tài gì, khai thác dưới góc độ, loại hình nghệ thuật nào cũng đều dựa trên nền tảng vốn văn hóa dân tộc, truyền thống tổ tiên, cha ông. Đó là bài học thành công. Suy đến cùng, nghệ thuật dù phát triển theo khuynh hướng nào thì sứ mệnh vẻ vang nhất của nó vẫn là giữ gìn hồn cốt, bảo tồn và phát triển bản sắc dân tộc.
THANH KIM TÙNG