Thành phố Hà Nội và các tỉnh: Bắc Ninh, Hà Nam, Hải Dương, Phú Thọ là những địa phương có số lễ hội nhiều nhất trong cả nước. Là dân Việt Nam chắc ít người không biết đến những lễ hội lớn nằm vào tốp đầu của nước ta, như: Lễ hội Đền Hùng (Phú Thọ) có khoảng 8 triệu lượt người tham dự, lễ hội miếu Bà Chúa Xứ (An Giang) có chừng 2,5 triệu lượt người đến, lễ hội xuân núi Bà Đen (Tây Ninh) và lễ hội Yên Tử (Quảng Ninh) có độ 1,5 lượt người tới, lễ hội chùa Hương (Hà Nội) có xấp xỉ 2 triệu lượt người về hằng năm.
Có lễ hội mang tính quốc gia nhưng cũng có lễ hội của vùng miền. Lễ hội là những sự kiện văn hóa mang tính cộng đồng gồm nhiều dạng thức như lễ hội dân gian, lễ hội lịch sử, lễ hội tôn giáo và lễ hội nhập từ nước ngoài vào. Dù ở dạng thức, quy mô nào thì nhìn chung lễ hội cũng gồm hai phần chính là lễ và hội. Phần lễ là hệ thống những hành vi, động tác biểu hiện lòng tôn kính, biết ơn thần linh, tổ tiên, các anh hùng có công với nước, với dân, những nhân vật huyền thoại... đồng thời cũng phản ánh khát vọng, ước mơ chính đáng của con người trước cuộc sống vốn nhiều thăng trầm, khúc khuỷu. Chính điều này đã thu hút, hấp dẫn người dân đến với lễ hội từ xưa đến nay như một huyền lực bí ẩn khó cưỡng lại. Hội là phần sinh hoạt văn hóa hoặc tôn giáo hay tín ngưỡng, nghệ thuật của cộng đồng, xuất phát từ nhu cầu của cuộc sống rất phong phú và đa dạng. Tính chất nguyên khởi của phần lớn các lễ hội ở nước ta là trong sáng, hồn hậu và thấm đẫm nhân văn. Tôi nghĩ, hầu hết các lễ hội ở Việt Nam không mang tính vụ lợi hay cổ xúy cái xấu, trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc. Lễ hội hầu hết hướng đến điều tốt đẹp, trong sáng, lương thiện của con người.
Trong mấy năm gần đây, lễ hội được quan tâm tổ chức ở nhiều nơi, thỏa mãn phần lớn nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân. Tuy vậy, lễ hội ở nước ta cũng đang còn có những mặt tối, sai lệch với tính chất, ý nghĩa nguyên bản của nó. Tính thực dụng, vụ lợi trong tổ chức lễ hội vẫn còn xảy ra ở nơi này, nơi khác. Vì cái gọi là ấn, là lộc, là may... mà những người đi dự hội có thể chen lấn, xô đẩy, tranh cướp nhau. Lòng tham và sự hiếu thắng quá đáng của con người vô tình bị kích hoạt trong những hoàn cảnh hỗn loạn như thế. Sự mê tín dị đoan mù quáng có xu hướng tăng dần lên và đã tới mức báo động ở nhiều lễ hội. Chẳng xa lạ gì cành đền phủ chùa chiền, di tích lịch sử, công trình tôn giáo khói hương vàng mã đốt nghi ngút, vừa tốn kém tiền của, vừa làm ô nhiễm môi trường. Có người đi lễ không bằng cái tâm trong sáng mà bằng những cầu vọng to lớn về quyền chức, tiền của. “Hối lộ thánh thần” là câu chuyện bi hài nhất trong các lễ hội hiện nay. Cứ nghĩ, dâng thần thánh mâm cao cỗ đầy, nhiều của ngon vật lạ, ắt sẽ được phù hộ, được ban lộc sum sê. Nếu có thánh thần thật thì chắc các ngài sẽ phật lòng trước những hành vi u mê như thế của con người. Chắc chắn những kẻ tham ô, phá nước, hại dân, những kẻ xấu sẽ bị các ngài trừng phạt đích đáng. Không ít trường hợp, tâm linh đã bị hiểu sai, làm sai theo hướng thô thiển, tiêu cực, ảnh hưởng xấu đến sự lành mạnh, trong sáng của xã hội. Hòm công đức đặt nhiều ở các cơ sở tâm linh, tôn giáo theo tôi cũng là điều không hay. Một ngôi chùa hay đền, đình, nhà thờ chỉ nên có một hòm công đức đặt ở nơi chính thôi. Đừng để mùi tiền bốc lên hay vây bủa các nơi rất cần sự tôn nghiêm, tĩnh tại ấy.
Lễ hội cũng phải được gạn đục khơi trong, những hành vi phản cảm nên được cắt bỏ cho phù hợp với tư duy thời đại hội nhập toàn cầu. Không phải không có lý khi dư luận từng lên tiếng phản ứng gay gắt về những lễ hội có hành vi ứng xử “dã man” với các con vật nuôi quen thuộc. Theo tôi, phải dũng cảm loại bỏ những lễ hội có tính bạo lực, thiếu thân thiện với loài vật, thiên nhiên.
Đó đây, công tác quản lý, tổ chức lễ hội cũng bộc lộ những lỏng lẻo, sơ hở đáng buồn và đáng trách. Vì sao ở nơi cửa Phật lại để mọc lên nhiều quán xá bày bán thịt rừng? Vì sao các cơ quan quản lý lại quá thờ ơ trước nạn sản xuất và đốt vàng mã quá mức như hiện nay? Vì sao ở những thắng cảnh, di tích tâm linh lại có những bàn thờ tự phát mọc lên? Vì sao có những biến thái tiêu cực ở một số lễ hội? Những người thay mặt Nhà nước quản lý, tổ chức lễ hội có biết không, hay biết mà nhắm mắt làm ngơ vì mình cũng được lợi trong đó? Điều này nữa, tiền thu từ những lễ hội được sử dụng, giao nộp như thế nào, có minh bạch và được kiểm tra chặt chẽ không? Có hay không biểu hiện của tham nhũng trong lễ hội? Đó là những câu hỏi mà xã hội đang quan tâm.
Đảng, Nhà nước đang chủ trương và có nhiều biện pháp ráo riết chống tham nhũng. Tham nhũng lớn hay tham nhũng vặt đều là những hành vi xấu xa nếu không muốn nói là tội lỗi, làm tổn hại tới lợi ích của đất nước và nhân dân, cần phải kiên quyết chống. Một xã hội tốt đẹp rất cần sự minh bạch, trong sáng, giàu tình thương và đủ niềm tin. Lễ hội vun đắp đức tin cho con người vào những điều cao cả, nhân ái, tốt đẹp. Vì vậy, lễ hội cũng rất cần sự trong sạch, lành mạnh. Mọi sự lợi dụng lễ hội để vơ vét cho đầy túi tham của ai đó cần được phát hiện, lên án và đưa ra ánh sáng. Ai cũng biết, lễ hội có sức hấp dẫn với nhân dân ta và đó cũng là một trong những nhân tố quan trọng để phát triển du lịch. Đồng thời với việc quảng bá lễ hội Việt Nam ra thế giới, ta phải làm trong sạch nó từ nội dung đến hình thức mà trách nhiệm đầu tiên thuộc về những cơ quan, đơn vị, địa phương và cá nhân được Nhà nước giao nhiệm vụ quản lý, tổ chức hoạt động này.
NGUYỄN HỮU QUÝ