Theo thống kê từ Trung tâm Điều phối Quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người thì năm 2014, cả nước có 265 trường hợp đăng ký hiến tạng sau khi chết, chết não; năm 2015 có hơn 3.500 trường hợp; năm 2017 là 11.853 và năm 2018 tính đến thời điểm hiện tại là hơn 17.600. Số người tình nguyện đăng ký hiến tạng đã ngày càng tăng, nhất là trong vài năm gần đây, cùng với tác động mạnh mẽ của báo chí truyền thông, nhận thức của người dân về việc hiến tạng đã dần thay đổi. Nhưng, so với tiềm năng và nhu cầu thực tế ở nước ta hiện nay, đây chỉ là con số rất khiêm tốn. Bởi trên thực tế, danh sách chờ ghép tạng hiện chỉ là con số rất nhỏ được tập hợp từ những trường hợp đăng ký ở các trung tâm ghép tạng. Trong khi đó, hầu hết số bệnh nhân cần ghép tạng không đủ khả năng tài chính hoặc không được chỉ định ghép nên không có trong danh sách chờ ghép.

Từ những năm 60, 70 của thế kỷ 20, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều sử dụng chính sách lựa chọn có để quản lý hoạt động ghép tạng. Tức là cơ sở y tế tiến hành lấy tạng phải có sự đồng ý bằng văn bản của người vừa qua đời hoặc gia đình, người giám hộ, đại diện pháp lý. Đến thập niên 1980, do số lượng tạng hiến không đủ nhu cầu nên một số quốc gia đã bỏ chính sách này để sử dụng chính sách lựa chọn không-cho phép cơ sở y tế lấy tạng khi không có ý kiến phản đối trước đó của người vừa qua đời, gia đình, người giám hộ, đại diện pháp lý. Kiểu lựa chọn này được áp dụng ở đa số các nước châu Âu như: Pháp, Bỉ, Áo... Ở một số nước, chính phủ quy định các cơ sở y tế có trách nhiệm hỏi tất cả các người cho tiềm năng (đáp ứng được các yêu cầu hiến tạng) về nguyện vọng hiến tạng và lưu lại trong hồ sơ bệnh án. Hoặc, các cá nhân khi làm hồ sơ cấp các giấy tờ tùy thân như hộ chiếu, bằng lái xe được yêu cầu phải trả lời lựa chọn có hiến tạng hay không? … Tất nhiên, theo chính sách nào đi chăng nữa thì điểm quan trọng nhất trong quản lý nhà nước đối với hoạt động hiến, ghép tạng là phải bảo đảm tính tự nguyện, công bằng và nghiêm cấm hành vi thương mại hóa mọi hoạt động hiến ghép tạng.

leftcenterrightdel
Hiến tạng là một nghĩa cử cao đẹp. Ảnh do Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia cung cấp

Được cho là ra đời hơi muộn so với các nước có nền y học tiên tiến, Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác của Việt Nam (ban hành năm 2006, có hiệu lực thi hành từ năm 2007), thuộc mô hình chính sách lựa chọn có. Ở nước ta cũng đang có hai hình thức hiến mô, bộ phận cơ thể là từ người cho sống và từ người cho chết não nhưng việc triển khai còn gặp nhiều khó khăn. Nguồn tạng từ người cho sống có nhiều ưu điểm nổi bật nhưng số lượng rất hạn chế, chỉ có thể tiến hành ở một số tạng và rất khó quản lý, bảo đảm tính tự nguyện, phi thương mại của hoạt động ghép. Nguồn cho tạng từ người cho chết não được coi là nguồn chủ yếu và tiềm năng nhưng người hiến vẫn còn ít. Tính đến hết năm 2016, nguồn tạng ghép nước ta vẫn chủ yếu lấy từ người cho sống, chiếm 92,3%. Điều này trái lại với xu thế chung trên thế giới, nhất là các nước có nền y học và ngành ghép tạng phát triển: Tạng hiến chủ yếu từ người cho chết não. Theo GS, TS, bác sĩ Trịnh Hồng Sơn, Giám đốc Trung tâm Điều phối Quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người, Việt Nam đang ở trong giai đoạn vàng của người cho tạng chết não (do tai nạn giao thông, tai biến mạch máu não...). Mỗi ngày có hàng chục ca chết não ở các cơ sở y tế trên cả nước nhưng con số này chưa được thống kê, báo cáo đầy đủ. Ngoài nguyên nhân không nắm được thông tin thì phần lớn những trường hợp không lấy được tạng từ người cho tiềm năng này là do nhân viên y tế không thể thuyết phục gia đình bệnh nhân đồng ý hiến tạng. Nếu được sự đồng thuận trước đó của người mất hoặc gia đình thì có thể cứu sống hàng trăm bệnh nhân cần ghép tạng.

Cũng theo các nhà nghiên cứu thì ngành ghép tạng Việt Nam hiện đang gặp phải hai vấn đề: Thiếu người hiến đặc biệt là người cho chết não và nhiều người không có liên quan huyết thống sẵn sàng hiến tạng nhưng có điều kiện tiền bạc. Đây là một vấn đề nhức nhối mà nếu không được giải quyết sẽ dẫn đến tình trạng mua bán tạng như đã xảy ra ở một số nước. Cùng với đó, ngành ghép tạng ở nước ta cũng còn rất nhiều khó khăn, vướng mắc cần khắc phục về các vấn đề như: Nhận thức của người dân về hiến, ghép tạng còn hạn chế, chi phí ghép tạng quá lớn so với thu nhập bình quân, hệ thống văn bản dưới luật quy định chưa đầy đủ và đồng bộ…

Với số lượng 18 cơ sở ghép tạng trên cả nước hiện nay, để ngành ghép tạng phát triển thì thời gian tới, con số này cần tăng cả về chất lượng và số lượng, đặc biệt khuyến khích các bệnh viện tư nhân đầu tư triển khai ghép tạng theo quy định của pháp luật. Việc này vừa giúp phát triển ngành ghép tạng cũng như phục vụ việc nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe người dân. Bên cạnh đó, trong điều kiện nguồn tạng hạn chế hiện nay, cần nghiên cứu điều chỉnh một số nội dung quy định như về độ tuổi của người hiến tạng (hiện yêu cầu chỉ lấy gan, thận của người dưới 60 tuổi; tim là dưới 35 tuổi)… GS, TS, bác sĩ Trịnh Hồng Sơn cũng cho biết, thời gian tới, Trung tâm Điều phối Quốc gia về ghép bộ phận cơ thể người cùng các cơ sở y tế sẽ có sự phối hợp chặt chẽ hơn, đặc biệt là xây dựng hoàn thiện được danh sách người cho và người hiến tạng với đầy đủ thông số quy định và danh sách chờ ghép quốc gia… Tất nhiên, để phát triển ngành ghép tạng lành mạnh thì cùng với giải pháp truyền thông vận động đang được thực hiện có hiệu quả, cần có sự điều chỉnh của các văn bản quy phạm pháp luật trong việc hiến mô, tạng theo kịp các nước tiên tiến và sự chung tay của toàn xã hội chứ không chỉ ngành y tế.

PGS, TS, Thầy thuốc nhân dân HOÀNG MẠNH AN,

Phó chủ tịch Hội Ghép tạng Việt Nam:

Cần có đội vận động hiến tạng

leftcenterrightdel
PGS, TS, Thầy thuốc nhân dân HOÀNG MẠNH AN

Trung bình mỗi năm nước ta có khoảng 6.000 người cần phải ghép thận, hơn 3.000 người cần ghép gan, khoảng 1.500-2.000 người cần ghép tim và một số lượng rất lớn cần ghép giác mạc. Để kỹ thuật ghép tạng phát triển tốt ở Việt Nam thì vấn đề lớn nhất hiện nay là cần tháo gỡ những khó khăn về nguồn tạng. Trong ghép tạng, chúng tôi xác định có 3 nguồn: Lấy từ người cho chết não, người cho chết tim và người cho sống. Người chết não có thể cho được tất cả các tạng; người chết tim có thể cho được thận, giác mạc và cơ xương, da… Mặc dù hằng ngày tại các bệnh viện lớn đều có những bệnh nhân đủ tiêu chuẩn để hiến tạng, tuy nhiên, hai nguồn này hiện vẫn hết sức khó khăn vì không phải gia đình nào cũng dễ dàng bằng lòng hiến tạng thân nhân của mình. Cần phải có những người làm công tác vận động hiến tạng hoạt động độc lập, không phải là thầy thuốc, được đào tạo bài bản, có kỹ năng vận động làm sao để việc hiến tạng thấm sâu vào mọi người dân trong xã hội.

Người sống có thể cho được 1 quả thận, 1 phần gan, 1 phần phổi từ người thân trong gia đình hoặc người không cùng huyết thống. Với người trong gia đình cho tạng nhau thì dễ hiểu. Nhưng với người cho tạng không cùng huyết thống lại là vấn đề rất khó minh bạch. Vì vậy, bác sĩ và bệnh viện thực hiện ghép tạng cũng cần phải tìm hiểu kỹ, thận trọng và chặt chẽ về mặt pháp lý để không vướng vào đường dây buôn bán tạng người…

MINH THÀNH (ghi)

THU HÒA