Ngày xuân chơi hội bài chòi

QĐND - Hội bài chòi được khai mạc từ tờ mờ sáng Mồng Một Tết. Những cụ già có vai vế trong làng làm lễ cúng thần linh, thổ địa, thành hoàng... cầu cho một năm mới gặp nhiều điều an lành, mùa màng bội thu, làng xóm trù phú. Trong khi đó, tiếng trống hội liên tục vang lên báo hiệu và thôi thúc dân làng đến chơi và nghe hô hát bài chòi. Nhân dân làng trên, xóm dưới trong những bộ trang phục đẹp nhất nô nức đến chơi bài chòi đầu năm tìm sự may mắn.

Hội chơi bài chòi ở làng Thanh Toàn, xã Thủy Thanh, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên-Huế.

Bài chòi là một loại hình nghệ thuật dân ca và trò chơi dân gian đặc trưng của ông cha xưa còn lại đến ngày nay ở miền Trung. Hát chòi thường được tổ chức thành một lễ hội. Người ta dựng 9 hoặc 11 chòi, chia thành 2 bên, mỗi bên 5 chòi, mỗi chòi cao độ 2-3m, rộng đủ vài ba người ngồi và một chòi trung tâm (chòi mẹ) ở giữa dành cho các vị chức sắc địa phương. Bộ bài để đánh bài chòi là bộ bài tam cúc cải tiến, gồm 33 lá, với những tên chuyển thành nôm na như: Nhứt nọc, nhì nghèo, ông ầm, thằng bí, lá liễu... vẽ trên giấy, dán vào thẻ tre. Mỗi thẻ tre dán 3 con bài, không trùng lặp nhau. Xưa kia, bộ bài được in tại làng Sình, còn có tên chữ là làng Lại Ân, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên - Huế. Về sau, do số lượng ít không đủ cung cấp nên một số nhà buôn Hoa kiều thấy bán chạy và có lời nên họ làm số lượng nhiều (in mộc bản) ở vùng Thanh Hà - Gia Hội, Huế và Hội An, Quảng Nam. 

Chia bài chòi.

Vào cuộc chơi, anh hiệu (tức người hô thai) xốc ống bài, rút ra một con và xướng tên con bài lên. Để gây thêm sự hồi hộp và bắt người chơi phải suy đoán, anh hiệu hô lên một câu thai hoặc một câu ca dao có tên con bài. Chòi nào trúng tên con bài thì gõ mõ để anh hiệu mang con bài đến. Trúng 3 con bài là chòi đó "tới", xổ một hồi mõ dài. Khi đó, anh hiệu cầm lá cờ nhỏ, bưng khay rượu tới trao phần thưởng cho người trúng. Lá cờ đuôi nheo bằng giấy cũng được cắm lên chòi để đánh dấu một lần thắng.

Để giúp vui cho cuộc chơi còn có một ban nhạc cổ gồm đàn cò, kèn, sanh, trống hòa tấu lên khi có chòi "tới".

Hai dãy chòi và chòi trung tâm.

Hội bài chòi vừa mang trong nó hơi thở nóng hổi của cuộc sống hiện đại, vừa chứa đựng vẻ dịu dàng, duyên dáng của một nét văn hóa truyền thống đầy ý nghĩa. Chính vì thế, hội bài chòi đã trở thành nếp sinh hoạt văn hóa, là món ăn tinh thần không thể thiếu được của nhiều tầng lớp nhân dân khu vực miền Trung, thu hút cả người già và lớp trẻ ở mọi vùng miền, không những trong dịp tết mà còn ở các lễ hội của địa phương.

Lời hô hát bài chòi truyền khẩu trong dân gian từ đời này qua đời khác, nó phản ánh tư duy thẩm mỹ bình dân của cư dân nông nghiệp. Sau này, cũng chính từ dân gian đúc kết lại để ra đời các làn điệu dân ca Nam Trung Bộ như: Xuân nữ, xàng xê, cổ bản, hò Quảng... cộng với ảnh hưởng của lối hát lối nói tuồng mà hình thành bộ môn Nghệ thuật sân khấu Kịch hát bài chòi rất độc đáo.