QĐND - Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà báo Hồ Chí Minh đã để lại cho gia tài báo chí thế giới và Việt Nam hơn 2.000 bài báo bằng các thứ tiếng Việt, Pháp, Trung Quốc, Anh, Nga với hơn 100 bút danh khác nhau, thực sự là kho di sản tinh thần, trí tuệ vô giá. Bác không chỉ trực tiếp viết báo mà còn là người sáng lập và chủ bút một số tờ báo nổi tiếng, là người mở đường, khơi nguồn, đặt nền móng vững chắc cho báo chí cách mạng Việt Nam phát triển và đạt thành tựu to lớn, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp cách mạng Việt Nam.

Suốt hơn nửa thế kỷ, Bác dành nhiều tâm huyết, thời gian cho hoạt động báo chí, lấy báo chí làm vũ khí sắc bén tiến công kẻ thù và là phương tiện hoạt động có hiệu quả trực tiếp, nhanh nhạy trong quá trình vận động cách mạng, lãnh đạo và chỉ đạo cách mạng.

Những tờ báo do Bác sáng lập như tờ Le Paria - Người cùng khổ ra số đầu tiên ngày 1-4-1922 ở Pháp, tờ Thanh niên ra ngày 21-6-1925 ở Quảng Châu, Trung Quốc, tờ Thân ái ra năm 1928 (chuyển từ Báo Đồng thanh) ở Thái Lan, tờ Việt Nam độc lập ra ngày 1-8-1941 ở Việt Bắc, Bác đều có các bài xã luận nói rõ tôn chỉ, mục đích, tuyên truyền, cổ động cho các tờ báo này, hoặc khuyên đồng bào mua báo, đọc báo, chẳng hạn như số đầu tiên Báo Việt Nam độc lập, Bác cho đăng bài thơ "Khuyên đồng bào mua Báo Việt Nam độc lập": Đế quốc thật là ác nghiệt/ Làm dân ta như điếc, như mù/ Làm ta dở dại, dở ngu/ Biết gì việc nước, biết đâu việc đời/ Báo "Độc lập” hợp thời đệ nhất/ Làm cho ta mở mắt, mở tai/ Cho ta biết đó biết đây/ Ở trong việc nước, ở ngoài thế gian/ Cho ta biết kết đoàn tổ chức/ Cho ta hay sức lực của ta/ Cho ta biết chuyện gần xa/ Cho ta biết nước non ta là gì/ Ai không chịu ngu si mù tối/ Ắt phải xem báo ấy mới nên/ Giúp cho báo ấy vững bền/ Càng ngày càng lớn càng truyền khắp nơi/ Khuyên đồng báo nhớ bấy nhiêu lời.

Sau khi ra Báo Le Paria, Bác có ý định ra một tờ báo tiếng Việt tại Pháp lấy tên là Việt Nam hồn nhằm khêu gợi, giáo dục và cổ xúy tinh thần yêu nước kiều bào ta ở Pháp và tuyên truyền về nước, Bác đã viết bài ca in thành truyền đơn, có đoạn: Chẳng đọc Pháp văn/ Không xem Pháp ngữ/ Việc đời hay dở/ Lành dữ mặc ai/ Tuy có mắt, tai/ Cũng không nghe thấy/ Phận mình đã vậy/ Phận nước thế nào/ Anh chị đồng bào/ Có hay chăng nhẽ/ Cũng vì nghĩ thế/ Tôi muốn làm ra/ Một báo tiếng ta/ Cho đồng bào đọc/ Chẳng nói khó nhọc/ Dám kể công trình/ Mong mỏi người mình/ Mở mày mở mặt.

Không chỉ có thơ tuyên truyền, cổ động cho báo, Bác còn có thơ tặng một số tờ báo. Tết Nguyên đán Bính Tuất 1946, Tết độc lập đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, nhân dân ta hồ hởi, sung sướng, tràn đầy phấn khởi, vui Tết, đón Xuân trong cảnh độc lập, tự do của đất nước. Báo Quốc gia, cơ quan ngôn luận của một nhóm nhân sĩ trí thức yêu nước ở Hà Nội, một tờ báo có xu hướng tiến bộ, yêu nước, phản ánh được nhiều tiếng nói của dân, ủng hộ cách mạng, đã có sáng kiến xin Chủ tịch Hồ Chí Minh một bài thơ để đăng báo số Tết độc lập đầu tiên của nước nhà. Chủ bút báo Lê Quang Thiều và phóng viên Lê Trương đã mạnh dạn đến Bắc Bộ Phủ đề đạt nguyện vọng tha thiết trên. Mấy ngày sau, nguyện vọng của bản báo đã được Bác đáp ứng, một chiến sĩ cảnh vệ ở Bắc Bộ Phủ đem một phong thư đến trụ sở tờ báo ở số nhà 67 phố Cửa Nam, nói là có thư Bác Hồ gửi. Mọi người trong tòa soạn vui mừng khôn kể, reo lên: Thư Bác Hồ! Chủ bút báo trân trọng, tay run run mở phong thư trong đó có bài thơ "Tặng Báo Quốc gia" được viết ở mặt sau của một tờ lịch. Mọi người vô cùng xúc động. Chủ bút đọc to: Tết này mới thực Tết dân ta/ Mấy chữ chào mừng Báo Quốc gia/ Độc lập đầy vơi ba chén rượu/ Tự do vàng đỏ một rừng hoa/ Mọi nhà vui đón Xuân dân chủ/ Cả nước hoan nghênh phúc cộng hòa/ Ta chúc nhau rồi ta nhớ chúc/ Những người chiến sĩ ở phương xa.

Lập tức bài thơ được in trên trang nhất với số phát hành gấp hai lần một kỳ. Hàng vạn tờ báoQuốc gia đăng bài thơ của Bác nhanh chóng bán hết, phải tiếp tục in thêm.

Bác Hồ tự đánh máy các bài báo của Người. Ảnh tư liệu

 

Vì sao hàng vạn số báo nhanh chóng bán hết? Trong nhiều lý do để lý giải, hẳn có một sự thực hiển nhiên, bài thơ Bác tặng cho một tờ báo nhưng tự bản thân nó, mọi người cảm nhận được không phải chỉ có một, mà đồng thời cho mọi người, cho mọi nhà, cho tất cả. Bởi trải bao năm trường nô lệ, cả dân tộc chìm đắm trong cảnh sống không có độc lập, tự do. Thì đây, Tết độc lập đầu tiên này, Bác khẳng định mạnh mẽ, rõ ràng, dứt khoát: Tết này mới thực Tết dân ta.

Ngày 19-12-1946, trước sự trở lại xâm lược lần thứ hai của thực dân Pháp, Bác ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến: "Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc". Tại thị trấn Ninh Giang thuộc huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương, các em thiếu nhi đã thành lập Đội thiếu niên giao thông của huyện để tham gia kháng chiến theo sức của mình. Trong quá trình làm nhiệm vụ, các em có sáng kiến, bàn bạc, thống nhất ra một tờ báo lấy tên là Báo Xung phong, với ý nghĩa xung phong làm mọi việc cho kháng chiến. Tờ báo được viết tay, vẽ bằng tay, tô màu với một số đề mục, phản ánh tin tức cuộc kháng chiến và hoạt động của thiếu nhi, học sinh. Các em chép ra nhiều bản đem dán ở các phòng, lớp học, các chòi thông tin ở các xã, xóm. Những người biết chữ, cả trẻ em và người lớn đều đọc Báo Xung phong. Nhận thấy tác dụng của tờ báo viết tay này, Thường vụ Tỉnh ủy Hải Dương đã cấp đá, giấy mực để báo được in li-tô ra nhiều bản. Xung phong chính thức trở thành tờ báo của trẻ em yêu nước tỉnh Hải Dương. Mỗi số báo in ra đều gửi một tờ kính biếu Bác Hồ. Một hôm, tòa báo nhận được một phong thư nhỏ, góc bì có ghi 15/MCH. Nét chữ chân phương, rõ ràng ghi: Kính gửi Báo Xung phong, cơ quan của trẻ em yêu nước tỉnh Hải Dương. Mọi người xúm quanh, cảm giác đây là một bức thư quan trọng, chú phụ trách không dám xé bì thư như mọi bì thư khác mà lấy mũi dao lách giữa lớp hồ dán để mở phong thư. Một danh thiếp nhã nhặn được lấy ra. Đó là tấm danh thiếp của Bác Hồ, mọi người reo lên vui mừng khôn xiết hô vang: Hồ Chủ tịch muôn năm! Trên tấm danh thiếp có 8 câu thơ lục bát tự tay Bác Hồ viết: Bác nhận được Báo Xung phong/ Cảm ơn các cháu có lòng gửi cho/ Các cháu nghe Bác dặn dò/ Phải biết yêu nước, phải lo học hành/ Siêng làm việc, siêng tập tành/ Phải giữ kỷ luật là thành cháu ngoan/ Bác yêu các cháu muôn vàn/ Bác gửi các cháu muôn ngàn cái hôn. Nghe thơ Bác, tất cả mọi người vui như Tết. Chiều hôm đó, chú Gia Khánh có sáng kiến nấu một nồi canh cà chua đập trứng để bữa ăn rôm rả, mừng đón thư Bác.

Thơ Bác được chuyển nhanh về các huyện, các xã, các lớp học, các đội thiếu niên. Không bao lâu, Báo Xung phong nhận được rất nhiều thư, tin của các bạn nhỏ làm theo lời Bác dạy. Năm 1948, Báo Xung phong được mời dự Đại hội báo chí miền Duyên hải Bắc Bộ. Năm 1951, Báo Xung phong được Trung ương Đoàn đem đi trưng bày ở Festival Thanh niên và sinh viên thế giới tại Béc-lin, Đức.

Như vậy, tờ báo Xung phong là một hiện tượng 3 lần đặc biệt, đặc biệt thứ nhất là một tờ báo do các em tự làm, là tờ báo của thiếu nhi ra đời sớm nhất trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp; đặc biệt thứ hai là Bác Hồ, người đứng đầu đất nước, bận trăm công nghìn việc trong hoàn cảnh nước nhà kháng chiến vẫn quan tâm, động viên, khuyên bảo các em, hẳn Bác đánh giá rất cao tờ báo Xung phong của trẻ em; đặc biệt thứ ba, tờ báo được quảng bá ra thế giới tại Festival Thanh niên và sinh viên thế giới.

Đầu năm 1947, năm mới Đinh Hợi đến, quân và dân ta đoàn kết thành một khối tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, bảo vệ thành quả của cách mạng, kiên quyết giữ vững nền độc lập, tự do đã đổ bao nhiêu xương máu mới giành được. Trong thơ "Chúc Tết Đinh Hợi 1947", Bác chỉ rõ, khẳng định và đúc kết ngắn gọn nhất đường lối kháng chiến trong một câu thơ chứa đựng một khẩu hiệu chiến lược toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến. Lúc này, hơn lúc nào hết, toàn dân đoàn kết, không kể già, trẻ, gái, trai, tôn giáo, đảng phái… cùng đồng tâm hiệp lực kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn. Ngày 8-1-1947, Bác cho đăng bài thơ "Tặng Báo Độc lập" nhân mùa xuân kháng chiến đầu tiên để động viên, cổ vũ cho Báo Độc lập của Đảng Dân chủ: Năm mới thế cho năm cũ/ Báo Độc lập của Đảng Dân chủ/ Kêu gọi toàn thể dân Việt Nam/ Đoàn kết và thắt chặt hàng ngũ/ Kiên quyết kháng chiến đến kỳ cùng/ Để giữ chủ quyền và lãnh thổ/ Chờ ngày độc lập đã thành công/ Tết ấy tha hồ bàn với cỗ. Vấn đề đoàn kết và kiên quyết kháng chiến đến cùng được nhấn mạnh và là tư tưởng chủ đạo của bài thơ: Đoàn kết và thắt chặt hàng ngũ/ Kiên quyết kháng chiến đến kỳ cùng/ Để giữ chủ quyền và lãnh thổ.

Sau này, Bác là người chỉ đạo trực tiếp những tờ báo lớn của Đảng như: Tiên phong, Cờ giải phóng, Sự thật, Nhân Dân. Bác cũng là người đặt tên cho Báo Quân đội nhân dân kèm lời dặn dò các nhà báo-chiến sĩ: “Nói những điều thật thiết thực, đúng đường lối chính trị, ít tếu, viết ngắn, giản dị, vẽ dễ hiểu, trình bày rõ ràng, ít tiếp sang trang khác”. Báo chí cách mạng Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ, phong phú, đa dạng và vững chắc, các nhà báo đang phấn đấu làm theo lời Bác dạy: Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết như thế nào? Để báo chí thực sự là vũ khí sắc bén phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc.

LÊ XUÂN ĐỨC