Ông thẳng thắn cho rằng: Con người không ai bất tử. Chỉ có một sự bất tử tương đối, đó là sự duy trì trong ký ức về một con người qua một số thế hệ. Tuy nhiên, với sự nghiệp khoa học đồ sộ, đặc biệt là với Thuyết tương đối của mình, người ta dự đoán A.Einstein sẽ bất tử, vượt qua mọi không gian và thời gian, trường tồn cùng nhân loại.

A. Einstein không phải là một nhà tư tưởng, nhưng tinh thần nhân văn tuyệt vời trong con người ông lại khiến ông luôn được xem như một nhà tư tưởng vĩ đại của nhân loại. Một cuộc thăm dò ở nước Anh cho thấy, sinh viên xem ông là nhà tư tưởng hàng đầu của thế giới, cùng “top” với nhà tư tưởng của giai cấp công nhân – Karl Marx. Thậm chí, có người cho rằng, khoa học phát triển như vũ bão, rồi sẽ có lúc Thuyết tương đối của A. Einstein được hậu thế phát hiện ra những bất cập hoặc chưa hợp lý; nhưng tinh thần nhân văn của ông thì trường tồn với thời gian.

Vì sao A.Einstein lại được đánh giá cao về tinh thần nhân văn? Trước hết, là một nhà khoa học lỗi lạc, nhưng ông luôn sống rất giản dị. Ông cho rằng, phía trên của sự lỗi lạc chính là sự trở về của giản dị. Chuyện kể rằng, khi tên tuổi chưa nổi tiếng, có người hỏi ông, tại sao ông là nhà khoa học mà ăn mặc lại xuềnh xoàng đến vậy? Ông trả lời: Tôi là một nhà khoa học bình thường, có ai chú ý đến đâu mà phải để ý chuyện ăn mặc. Nhưng về sau, khi ông đã nổi tiếng khắp toàn cầu, ông vẫn giữ lối ăn mặc giản dị như trước. Một người lại hỏi chuyện này, ông đáp: Giờ tôi đã nổi tiếng rồi, đi đâu ai cũng chú ý cả thì cần gì phải chăm chút chuyện ăn mặc.

Luôn tìm ra cách trả lời giản dị nhất cho Thuyết tương đối cũng là phong cách của ông. Có người đã đến thắc mắc với ông là nên hiểu chuyện “nhiều, ít” trong Thuyết tương đối như thế nào? Ông dí dỏm: “Ồ, có gì đâu? Ví dụ thế này nhé, mấy nghìn sợi tóc trên đầu là ít, nhưng trong cốc nước lọc ông chuẩn bị uống thì chỉ vài ba sợi đã là quá nhiều!”.

Trung thực cũng là phẩm chất đáng quý trong A.Einstein. Vốn là người Đức, gốc Do Thái, ông bị những người bài Do Thái công kích. Họ phát tờ truyền đơn có tiêu đề: “100 tác giả chống lại Einstein”. Biết chuyện, ông mỉm cười và nói: “Không cần đến 100 người. Nếu tôi sai, chỉ cần một người là đủ”. Do trốn tránh Đức Quốc xã, A.Einstein đã sang cư trú ở Mỹ. Ông tham gia vào các nhóm cấp tiến, công khai tuyên bố ủng hộ chủ nghĩa xã hội, gây quỹ phản đối chiến tranh bằng việc bán đấu giá bản viết tay Thuyết tương đối hẹp… Ông cũng là người ký vào 3 bản tuyên ngôn hòa bình năm 1914, 1930 và 1955, yêu cầu ngăn chặn ngọn lửa chiến tranh tranh giành thị trường, lãnh thổ; ngăn chặn thế giới lao vào cuộc chạy đua vũ trang, sản xuất vũ khí giết người hàng loạt. Ông tham gia đấu tranh cho hòa bình cho đến phút cuối cùng của cuộc đời. Đó cũng là lý do mà người ta khẳng định ngay sau cái chết của ông rằng, ông sẽ bất tử với thời gian!

SONG HỒNG