Góc nhìn và cách tiếp cận

Lâu nay, tại các kỳ liên hoan phim toàn quốc, các nhà phê bình điện ảnh và phóng viên mảng văn hóa-nghệ thuật của các báo thường bày tỏ tiếc nuối khi phim Việt thiếu vắng những tác phẩm về đề tài CTCM và LLVT. Ngoài Điện ảnh Quân đội và một số đơn vị công lập, rất ít hãng phim tư nhân lựa chọn đề tài này. Điều này khác với môi trường điện ảnh những thập niên cuối thế kỷ 20. Đa số các tác phẩm điện ảnh gây tiếng vang trong nước và quốc tế thời kỳ này đều phản ánh trực diện đề tài CTCM và LLVT, trong đó, nhiều bộ phim đã trở thành tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam qua mọi thời đại. Những năm gần đây, hình tượng người chiến sĩ hôm nay xuất hiện không ít trong các phim truyền hình, song chưa có tác phẩm nào thực sự xuất sắc. Ở địa hạt điện ảnh, đề tài này hiếm hơn. Một số phim của các đạo diễn trẻ được đầu tư công phu, song nó vẫn chưa đủ sức bứt phá vượt lên so với tác phẩm của thế hệ đàn anh nên chưa đủ sức thuyết phục Hội đồng giám khảo.

Một trong những phim điện ảnh được đánh giá cao trong khoảng 5 năm gần đây là “Người trở về” của đạo diễn trẻ Đặng Thái Huyền (Điện ảnh Quân đội). Phim là câu chuyện cảm động, đầy kịch tính của người chiến sĩ trở về sau chiến tranh. Rời chiến trường trở về làng, người chiến sĩ không chỉ mang trên mình đầy thương tích của đạn bom mà còn bị mất mát hạnh phúc khi người yêu đã lấy người khác. Với sự đầu tư công phu, kỹ lưỡng đến từng câu thoại và khuôn hình, quy tụ dàn diễn viên có nghề cả trong Nam và ngoài Bắc, phim của Đặng Thái Huyền khiến người xem rơi nước mắt từ đầu đến cuối. Tuy nhiên, nó không được giải cao, chưa đủ sức thuyết phục các nhà chuyên môn, bởi câu chuyện Đặng Thái Huyền kể bằng ngôn ngữ điện ảnh vẫn thiếu tính đột phá. Kịch bản chuyển thể từ tác phẩm văn học của Sương Nguyệt Minh, góc nhìn hậu chiến tranh ấy, trước Đặng Thái Huyền đã có rất nhiều đạo diễn tập trung khai thác. Sự hy sinh, mất mát, thiệt thòi của người lính trở về từ chiến trường không chỉ là thân thể, máu xương mà còn là tình yêu, hạnh phúc và hành trình đầy rẫy khó khăn khi hòa nhập cộng đồng. Đặng Thái Huyền đã cố gắng khai thác sâu các tình huống, đẩy sự giằng xé nội tâm của nhân vật lên các cao trào để lấy nước mắt khán giả, song bấy nhiêu là chưa đủ. Dù nhân vật chính của “Người trở về” là nữ chiến sĩ, khác với những phim cùng đề tài trước đó thường lấy nhân vật nam chiến sĩ, song cách kể chuyện và diễn biến câu chuyện thì vẫn theo một mô tuýp cũ.

leftcenterrightdel
Cảnh trong phim "Sứ mệnh trái tim", khúc tình ca đẹp về người chiến sĩ hôm nay

Phải thay đổi góc nhìn để có cách tiếp cận mới về đề tài CTCM và LLVT, đó là đòi hỏi từ thực tế đời sống điện ảnh, nhu cầu công chúng trong thời đại bùng nổ thông tin và sản phẩm nghe, nhìn. Một cốt truyện dù hay, những khuôn hình dù được đầu tư kỹ xảo hiện đại, nhưng vẫn đi trên con đường quen thuộc nhiều người đã đi thì rất khó tạo đột phá…

Trình độ, nhiệt huyết và vốn sống

Với các nhà sản xuất, việc đưa một bộ phim ra rạp, yếu tố quan tâm hàng đầu là doanh thu. Tâm lý lo ngại làm phim về người chiến sĩ hôm nay phải đầu tư kinh phí lớn nhưng sẽ khó kéo khán giả đến rạp khiến các hãng phim tư nhân chưa thực sự sẵn sàng vào cuộc. Nhưng thực tế thì hình như các nhà sản xuất đã lo xa. Dù không nhiều nhưng việc một số hãng phim mạnh dạn thực hiện phim điện ảnh về người chiến sĩ hôm nay vẫn “cháy vé” ở các rạp là minh chứng cho thấy, mảng đề tài này thực sự hấp dẫn, nếu nó được khai thác đúng hướng, đúng thị hiếu thẩm mỹ của công chúng. Bộ phim điện ảnh “Sứ mệnh trái tim” của đạo diễn Đức Thịnh là một dẫn chứng điển hình. Phát hành cuối năm 2016, “Sứ mệnh trái tim” là bản tình ca lãng mạn của những cán bộ, chiến sĩ Bộ đội Công binh, thực hiện sứ mệnh rà phá bom, mìn, xử lý vật liệu nổ còn sót lại trong lòng đất sau chiến tranh ở Tây Nguyên. Với sự tham gia của dàn diễn viên trẻ, đẹp như: Võ Cảnh, Angela Phương Trinh, Mạc Anh Quân… phim được khán giả trẻ đón nhận nồng nhiệt ngay từ những suất chiếu đầu tiên. Là một đạo diễn, diễn viên nổi tiếng ở lĩnh vực hài, lần đầu tiên chạm ngõ với đề tài CTCM và LLVT, khai thác hình ảnh người chiến sĩ hôm nay, Đức Thịnh đã gặt hái thành công. Cái hay được giới trẻ đón nhận ở “Sứ mệnh trái tim” chính là thông điệp về một thế hệ trẻ trong quân ngũ giàu nhiệt huyết cống hiến, dám dấn thân, dám đương đầu với thử thách, hy sinh. Bên cạnh đó là khúc tình ca lãng mạn về tình yêu người lính với những nữ trí thức trẻ tình nguyện ở vùng sâu, vùng xa… Với thành công ấy, “Sứ mệnh trái tim” là một trong những phim được lựa chọn trình chiếu trong đợt phim kỷ niệm 73 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9 (1945-2018).

Điểm trừ đối với phim của Đức Thịnh chính là những “lỗi chính tả” không đáng có. Phim kể về một tiểu đội công binh, nhưng tiểu đội trưởng lại mang quân hàm… thượng úy. Ấy vậy mà trong nhiều phân đoạn, lời thoại của chiến sĩ lại gọi người chỉ huy của mình là… trung úy? Thêm nữa, việc Đức Thịnh quá đề cao vai trò của cán bộ, chiến sĩ công binh khiến phim có nhiều tình tiết phi thực tế. Người xem thấy hiện lên hình ảnh những người lính công binh võ nghệ cao cường, xử lý các đối tượng tội phạm, “xã hội đen” y như những trinh sát thực thụ. Thực tế, Bộ đội Công binh không có chức năng ấy. Lẽ ra Đức Thịnh có thể thêm vào kịch bản một vài nhân vật Bộ đội Biên phòng để lãnh “sứ mệnh” ấy thì tính thuyết phục của phim sẽ cao hơn.

Trong buổi chiếu ra mắt phục vụ báo chí, khi chúng tôi góp ý cho Đức Thịnh những “lỗi chính tả” ấy, anh vò đầu bứt tai mà rằng: “Tiếc quá! Giá như em gặp anh sớm hơn. Giờ phim ra rạp rồi, có muốn sửa cũng chịu. Em chưa trải qua môi trường quân ngũ nên thiếu những kiến thức quân sự”.

Thiếu vốn sống và kiến thức quân sự là nguyên nhân dẫn đến những sai sót của các nhà làm phim khi thực hiện các bộ phim về đề tài CTCM và LLVT. Trong lịch sử, các thế hệ đạo diễn, diễn viên thể hiện rất “ngọt” hình tượng Bộ đội Cụ Hồ, bởi đa số họ đều đã có những năm tháng lăn lộn trong khói lửa chiến trường. Họ là những nghệ sĩ-chiến sĩ thực thụ.

NSND Thế Anh, một trong những gương mặt gạo cội của điện ảnh Việt Nam tâm sự rằng, thời của ông, để thể hiện tốt một vai diễn, có khi ông phải trăn trở, nghiên cứu, luyện tập hàng nửa năm trời mới nhập tâm được. Nói về hình ảnh người chiến sĩ hôm nay trên màn ảnh, NSND Thế Anh cho rằng, thực tế rất phong phú, sinh động nhưng đưa lên phim thì đa phần là nhạt. “Lỗi chính tả” là do đạo diễn, nhà sản xuất, nhưng diễn xuất là công việc của diễn viên. Muốn thể hiện tốt vai diễn về cán bộ, sĩ quan QĐND Việt Nam, diễn viên phải có vốn sống, kỹ năng, có kiến thức về môi trường văn hóa trong quân ngũ. Đưa những anh chàng, cô nàng đẹp trai, xinh gái, hình thể chuẩn như người mẫu vào vai cán bộ, chiến sĩ nhưng bản thân diễn viên không có chút vốn liếng gì về môi trường quân ngũ thì làm sao diễn xuất tốt được. Thế nên hình ảnh sĩ quan, chiến sĩ trên phim nó cứ xa lạ, gượng gạo. Cán bộ sĩ quan là những người được huấn luyện, đào tạo bài bản trong các học viện, nhà trường quân đội và có kinh nghiệm chỉ huy ở đơn vị. Ngay cả khi hòa nhập với đời sống xã hội, phong cách của sĩ quan quân đội cũng rất chững chạc, đường hoàng. Làm gì có chuyện khi bước đi trên đường phố thì khuỳnh tay đút túi quần, tóc xịt keo, ưỡn ngực, lắc mông như người mẫu trên sàn diễn thời trang, dùng mũi giày đá vỏ chai nước trên hè phố như những anh chàng công tử nửa mùa…

Mấy năm trước, NSƯT Nguyễn Chánh Tín và Hãng phim Chánh Phương ấp ủ thực hiện một bộ phim điện ảnh hoành tráng về đề tài CTCM và LLVT, lấy vùng sông nước Bạc Liêu, Cà Mau làm bối cảnh, tái hiện quá khứ oai hùng của Việt Minh và đồng bào sông nước trong kháng chiến chống Pháp, đan xen với hiện thực sinh động của Bộ đội Cụ Hồ hôm nay. Ý tưởng chưa kịp thực hiện thì hãng phim gặp khó khăn về tài chính nên đành bỏ dở. Hãng phim Lý Huỳnh do NSND Lý Huỳnh làm giám đốc cũng đã bắt tay xây dựng kịch bản phim hành động võ thuật về đề tài CTCM và LLVT dựa trên những chiến công và sự hy sinh anh dũng của Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực và những chiến sĩ trinh sát dũng cảm, giỏi võ nghệ của LLVT Quân khu 9 hôm nay. Công việc đang dở dang thì ông mắc trọng bệnh nên đành gác lại. Sau thành công bước đầu của “Sứ mệnh trái tim”, đạo diễn Đức Thịnh cho biết, anh rất tâm huyết với đề tài này và ấp ủ một dự án phim hoành tráng trong tương lai gần. Bộ đội Đặc công, Cảnh sát biển, Biên phòng, trinh sát đặc nhiệm… những đề tài theo các đạo diễn là rất giàu tiềm năng và hấp dẫn, phù hợp với mảng phim hành động, võ thuật, chiến đấu… cần được đầu tư khai thác đưa lên màn ảnh.

Dù là nghệ sĩ gạo cội hay những gương mặt trẻ, tâm huyết với mảng đề tài tuy khó nhưng rất hấp dẫn này là rất đáng trân trọng. Khán giả vẫn chờ đợi một dự án điện ảnh xứng tầm thời đại về đề tài CTCM và LLVT với những góc nhìn mới, sâu sắc, hấp dẫn về người chiến sĩ QĐND Việt Nam hôm nay. Chất liệu từ đời sống quân ngũ là rất phong phú, sinh động. Đưa hiện thực lên màn ảnh như thế nào để phim vừa có giá trị nội dung, nghệ thuật cao, vừa có sức hấp dẫn để kéo khán giả đến rạp là “Sứ mệnh trái tim” của các đạo diễn và nhà sản xuất.

THANH KIM TÙNG