Bản sắc Cuba qua thơ ca, hội họa

- Thưa ông, thơ ca và hội họa của Antonio Guerrero Rodriguez có những giá trị gì đặc biệt?

- Nhà thơ, họa sĩ Antonio Guerrero Rodriguez là Anh hùng của Cuba, một trong những nhà tình báo xuất sắc, từng bị giam cầm hơn mười năm trong tù ngục. Đọc thơ ông, tôi thấy đó là những tác phẩm đầy ấn tượng về nghệ thuật thi ca, ngôn từ, tính biểu tượng… Tôi từng trò chuyện với Phó chủ tịch Hội Nhà văn Cuba cũng là nhà thơ, ông ấy thừa nhận tác phẩm của Antonio Guerrero Rodriguez tạo bất ngờ với chính các nhà thơ Cuba. Trong nơi giam cầm đầy bóng tối, thơ ca mở ra một đôi cánh rộng lớn, vô tận, mang vẻ đẹp không chỉ của người đấu tranh cho hòa bình mà của văn hóa, tình cảm, con người. Cách đây mấy năm, khi đón nhận tập thơ, Hội Nhà văn Việt Nam đã chủ trương dịch ra với bạn đọc. Thơ ca và hội họa của ông nói lên vẻ đẹp đầy bí ẩn huyền ảo của Cuba trên vùng biển Caribe và khát vọng hòa bình, đấu tranh cho công lý. Qua trường hợp này, tôi thấy, câu chuyện ấy vượt khỏi phạm vi một công dân Cuba, một nhà tình báo để trở thành câu chuyện về con người, dân tộc và nhân loại.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều

- Vậy cá nhân ông có những kỷ niệm gì về đất nước, con người Cuba?

- Tôi từng sống ở Cuba, đó là một đất nước đẹp trong cả thiên nhiên, văn hóa, con người. Nơi ấy có những khu rừng, khu vườn huyền diệu. Nhà thơ Antonio Guerrero Rodriguez đã không chọn biểu tượng gì quá lớn lao, cụ thể mà chọn những cánh bướm trong hội họa của mình như một sự mơ hồ, biểu tượng của cái đẹp biến ảo, đầy ký ức, vũ điệu, nắng gió, ái tình… Trước đó tôi biết đến ông qua báo chí và khi gặp ông tại Hội Nhà văn Việt Nam thì ông xuất hiện qua chân dung đầy bình dị, chân thành, mang theo những câu chuyện thơ ca. Sau này, chúng tôi tiếp xúc nhiều và sâu là qua thơ ca.

- Thơ ca nghệ thuật và văn hóa Cuba đặc biệt như vậy thì việc chọn lọc, giới thiệu các giá trị ấy vào Việt Nam đã được Hội Nhà văn, Nhà xuất bản thực hiện thế nào, thưa ông?

- Cách đây vài tháng khi tôi nhận chức Tổng biên tập kiêm Giám đốc Nhà xuất bản Hội Nhà văn, tôi đã gửi công văn gửi Đại sứ quán Cuba với mong muốn dịch những tác phẩm tốt nhất của đất nước này về với bạn đọc Việt Nam. Mối quan hệ đặc biệt giữa hai dân tộc, hai vùng đất, hai nền văn hóa Việt Nam-Cuba cần được biết đến nhiều hơn. Chúng ta từng dịch văn học Cuba như cuốn “Sự tráo trở của phương pháp” của nhà văn Alejo Carpentier và một số tác phẩm thơ ca. Tuy nhiên, đã một thời gian dài chúng ta không dịch. Đây là một nền văn học cần được tiếp cận một cách tích cực và chúng tôi sẽ làm.

- Ở vị trí của ông, ông đưa ra giải pháp gì cho vấn đề này?

- Chúng tôi đang tìm cách liên hệ qua các Đại sứ quán để giới thiệu một số nền văn học có đặc trưng mà chưa từng hoặc ít có tác phẩm xuất hiện tại Việt Nam. Là một thành viên thuộc Hội Nhà văn Á Phi-Mỹ Latinh, tôi nghĩ để tác phẩm văn học khai thác tốt nhất thì các nhà xuất bản phải coi đó như sứ mệnh, như sự hứng khởi. Trong quyền hạn, nhà xuất bản nơi tôi làm việc sẽ ra một số chuyên đề giới thiệu tác phẩm hay, mới của các nền văn học chúng ta biết đến ít nhất.

- Vậy ngược lại, các tác phẩm của nhà văn Việt Nam ra với công chúng nước ngoài đã được thực hiện đến đâu?

- Chúng ta có một nền văn học đặc biệt, trải qua chiến tranh, biến động. Vài năm trước, Hội Nhà văn Việt Nam đã phối hợp cùng một công ty truyền thông của Nhật Bản dịch một tập thơ mang tên “Mười thế kỷ thơ chiến tranh Việt Nam”. Đặc biệt ở chỗ, trong tác phẩm ấy không có súng đạn, chỉ có khát vọng về một nền hòa bình, những điều chia sẻ, tốt đẹp. Sau khi phát hành, tác phẩm này tạo được uy tín tại Nhật Bản. Hội nhà văn Colombia cùng trung tâm dịch thuật của Hội  Nhà văn Việt Nam dưới sự chỉ đạo của BCH Hội cũng đã dịch các tác phẩm văn học Việt Nam ra tiếng Tây Ban Nha, phát hành ở các nước Mỹ Latinh. Văn học Việt Nam có nhiều tác phẩm xứng đáng được thế giới biết đến. Có nhiều nước khi chưa có quan hệ ngoại giao với Việt Nam thì công chúng đã biết đến Việt Nam thông qua tác phẩm văn học. Do cách tổ chức và nguồn tài chính bị hạn chế nên chưa được như mong muốn.

- Ông trao đổi ở trên, nhà thơ-nhà tình báo Cuba không cần chọn biểu tượng gì quá lớn lao, cụ thể trong tác phẩm của mình để nói lên vẻ đẹp đất nước, con người Cuba. Nếu để chọn một biểu tượng cho vẻ đẹp Việt Nam, ông chọn điều gì?

- Để trả lời về điều này thật khó. Nhưng trong cách nhìn của tôi, đó chính là những cánh đồng. Đất nước chúng ta là nền văn minh lúa nước. Mỗi con người lớn lên từ những cánh đồng chứa đựng vẻ đẹp, đời sống, no ấm, sinh sôi, chứa đựng đời sống nông thôn làng xóm. Chiến tranh, bom đạn, hòa bình đều trải rộng dài khắp những cánh đồng. Đó là biểu tượng quan trọng trong văn học và thơ ca Việt Nam.

- Cảm ơn nhà thơ Nguyễn Quang Thiều!

Nhà thơ, họa sĩ, nhà tình báo Antonio Guerrero Rodriguez sinh năm 1958 tại Mỹ. Ông từng xuất bản nhiều tác phẩm nổi tiếng như: “Từ chiều cao của tôi”, “Những bài thơ tâm phúc”, “Kiên định và trữ tình”... và nhiều triển lãm về văn chương, hội họa. Nhận định về tập thơ “Sự thật đặt tên tôi” của ông vừa được Nhà xuất bản Hội Nhà văn phát hành, nhà tình báo Cuba René Gonzá Sehwerert đánh giá: “Chỉ một ý chí vượt bậc được nuôi dưỡng bởi sức mạnh đạo đức của một sự nghiệp mà chúng tôi bảo vệ mới cho Antonio sự kiên nhẫn để hằng ngày tập trung công sức tìm cảm hứng và làm thơ. Ý chí ấy và đạo đức ấy là những yếu tố cho phép chúng tôi vượt qua trải nghiệm này mà không để tinh thần của mình bị cuốn vào hận thù hoặc cay đắng”.

THÀNH NAM (thực hiện)