Có một vốn sống để viết khỏe, in nhiều như thế, Nguyễn Hiếu cho bạn đọc hai ấn tượng nổi bật về mình. Thứ nhất, đó là một vốn sống và trải nghiệm vô cùng phong phú, dồi dào. Thứ hai là một sức viết ghê gớm mà bạn viết không ngại phong cho Nguyễn Hiếu danh hiệu “lực sĩ”. Tôi lại muốn gọi anh là “chàng lực điền trên cánh đồng văn xuôi”. Gọi như thế vì anh sinh ở làng Chèm, ngoại ô Hà Nội và cái làng ấy đã thành làng Chiện trong hầu hết văn phẩm của anh. Những nhân vật mà anh thông thuộc, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc, là những nguyên mẫu trong ngôi làng lam lũ của anh.
Mười ba truyện ngắn trong tập thứ mười của Nguyễn Hiếu, người đọc vẫn có thể gặp những câu chuyện xoay quanh làng Chiện thời đô thị hóa. Có hai truyện ngắn Nguyễn Hiếu viết dưới dạng ghi chép của nhân vật. Đó là Ghi chép của người đàn bà bán bún chả có máu văn chương và Ghi chép của ông hoạn lợn nổi tiếng làng tôi. Thật ra, đây chỉ là một thủ pháp nghệ thuật mà thôi. Mặc dù trong ghi chép thứ nhất, Nguyễn Hiếu có xen vào lời của tác giả ở đầu và cuối truyện, lại thêm cả lời bình của Y Trang nữa cho rằng “ghi chép rất gần với thể loại ký của báo chí vì vậy dễ đọc mà cũng dễ quên”. Tôi cho rằng nhận xét này cần bàn lại. Bởi nếu không có lời bàn và không có lời tác giả thì những ghi chép của cô bán bún chả vẫn cứ là truyện ngắn sinh động như thường. Nhân vật cô bán bún chả, là một nhân vật độc đáo của Nguyễn Hiếu để lại ấn tượng mạnh. Mặc dù vậy, tôi coi lời thú nhận “Càng đọc, càng thấy cô bún chả viết hay hơn ối nhà văn trong đó có cả tôi” cũng là một cách thức để Nguyễn Hiếu thuyết phục rằng cô bún chả kia có thực trong đời. Còn truyện Ghi chép của ông hoạn lợn nổi tiếng làng tôi thì “ghi chép” có vai trò khiêm tốn hơn. Về dung lượng, nó chỉ gần một nửa số trang truyện ngắn. Về nội dung, nó chỉ là một phần trong bốn phần: Đám tang; Cuộc gặp; Ghi chép; Gặp lại Phềnh bàn bạc. Bởi thế mà nhan đề “ghi chép” và cả nội dung nữa, chỉ là một thủ pháp nghệ thuật để các truyện ngắn của Nguyễn Hiếu không đơn điệu mà thôi.
Tập truyện ngắn vừa ra mắt của nhà văn Nguyễn Hiếu.
Một thay đổi khác của Nguyễn Hiếu là nếu trước đây, truyện ngắn của anh thường sử dụng yếu tố giả tưởng và trào tiếu như một thủ pháp nghệ thuật căn bản, thì ở tập truyện mới này, chỉ có một truyện sử dụng yếu tố giả tưởng là Cặp nhân tình đất và một truyện khác (Vật quý ở quanh ta) viết theo giọng cổ tích. Tác giả đã đi thẳng vào những vấn đề bức xúc của đời sống và việc tha hóa đạo đức với những con người bình thường hoặc kỳ cục, nhưng là người có thật trong cuộc đời chứ không phải thông qua các nhân vật giả tưởng. Chúng ta sẽ gặp vị thẩm phán trước vụ trọng án mà người bạn thân đã chạy đủ các cửa, đã lo lót công phu. Tưởng là con tì hưu trị giá hàng tỷ đồng và tình bạn cố tri sẽ làm cho ông thẩm phán làm lệch cán cân công lý. Nhưng không phải thế. Kết thúc truyện có phần đột ngột nhưng hợp lý.
Hầu hết các nhân vật trong tập truyện ngắn này là những người không có địa vị cao, nhưng đều có một cái gì đó “bất bình thường”: Lão Phỗng hoạn lợn mà nhiều con rơi vãi. Lão Mạc ganh ghét mọi người thành ra một kẻ độc ác đến con gái cũng không chịu nổi phải gào lên: Tôi ghét bố! Anh chàng Lũi xấu giai, chả biết hát hỏng gì nhưng lại có chân trong đội cải lương, chủ yếu làm chân “vác tre bắc rạp”, may mà được cho đóng vai Phong Lai không phải hát nửa câu, chỉ hò hét là chính. Cô bán bún chả có máu văn chương thì nói đặc thứ ngôn ngữ chợ búa nhưng thực lòng thương bạn, thương chồng… Những sự bất bình thường ấy làm cho nhân vật có hồn vía riêng không lẫn vào những người bình thường vô danh vốn quá đông trong đời sống.
Trong các truyện ngắn mới của Nguyễn Hiếu, giọng điệu châm biếm, giễu nhại, phê phán của nhà văn có một sắc thái rất riêng. Những chuyện “ông ăn chả, bà ăn nem”, chuyện “đâm bị thóc, chọc bị gạo”, chuyện chạy án, chuyện hư hỏng chỉ vì muốn làm nghệ thuật, chuyện bày trò rước xách, chuyện cãi cọ nhau chỉ vì tiền… được phản ánh với thái độ phê phán mạnh mẽ. Nhưng không chỉ có thế, Nguyễn Hiếu vẫn tìm thấy những con người, việc làm tốt để ca ngợi và khẳng định. Đó là ông thẩm phán, là gia đình nghi phạm Hoàng Vĩnh Danh, đó là con bé Mai, là chị Lam, anh Quân, là cô Chả mà sau này đổi thành Sen…
Truyện ngắn của Nguyễn Hiếu thường ngổn ngang chi tiết, nhiều nhân vật và nhiều tình huống đan cài. Có người vì thế mà nhận xét rằng văn Nguyễn Hiếu xô bồ, ôm đồm, nhiều lời, bê nguyên xi những gì từ cuộc đời vào tác phẩm. Tôi không nghĩ như vậy. Đúng là có một số chỗ rườm rà, hơi hơi “cà kê dê ngỗng”, nhưng cái tạng của Nguyễn Hiếu là thế! Anh muốn đem hết những gì mình chứng kiến, mình biết vào tác phẩm. Như tác giả từng bộc bạch về chí nguyện của mình là “sẽ kể lại một cách trung thành nhất về đời sống này”. Nguyễn Hiếu không chỉ kể, mà anh còn tả, còn phân tích, còn dựng lại cuộc đời các nhân vật trong tác phẩm. Nhờ có cái duyên ấy mà những chuyện sở trường liên quan đến làng anh viết sinh động, cuốn hút. Ngay cả những mô típ đã thành nhàm như chuyện chàng lái xe và cô bán hàng bên sông thời đánh Mỹ trong Đêm cuối cùng bên sông, Nguyễn Hiếu vẫn có cách riêng để truyện của mình thuyết phục bạn đọc.
Nói cho công bằng, có lẽ tại viết nhiều, viết khỏe, như là một người đẻ quá nhiều cho nên Nguyễn Hiếu không có thời gian để chăm chút cho những đứa con tinh thần của mình. Thôi thì những đoạn rườm rà không cắt gọt có làm cho truyện bị lỏng lẻo một chút, cũng chẳng sao. Điều gây ức chế cho người đọc là những lỗi chính tả không đáng có. Rồi thì một số câu văn ra ngoài chuẩn mực văn chương. Lại nữa: Nhân vật thì đầu truyện là “con đĩ Liệu”, cuối truyện là con Liễu (Ghi chép của người đàn bà bán bún chả có máu văn chương). Rồi thì đầu truyện có cô Hanh xăm lông mày vợ Trung úy Thịnh, đến cuối truyện lại thành ra cô Hải (truyện Giống chó xoáy Phú Quốc). Rồi chuyện cô Oản hàng xóm của lão Phỗng thọt chân nhưng mà nhanh nhẹn, có khi nhảy tách đến ngay cạnh Phỗng thì cứ cho là được đi. Nhưng ngoắt người một cái đã nhảy tách qua hàng rào khúc tần về bên nhà mình thì họa chăng đó là một vận động viên nhảy cao, quyết không thể là cú nhảy của người đàn bà thọt… Những vụn vặt như thế ít nhiều ảnh hưởng đến cảm tình của người đọc. Thiết nghĩ với vốn sống và vốn trải nghiệm ngồn ngộn, phong phú như thế, nếu chăm chút hơn về văn chương, Nguyễn Hiếu sẽ gặt hái được nhiều thành quả hơn nữa. Nhưng điều này không đơn giản với Nguyễn Hiếu, vì cây bút đa năng này có vẻ như lúc nào cũng không đủ thời gian…
PGS, TS VŨ NHO