Anh không muốn tranh giành nên tách ra tìm một lối đi riêng. Giờ là một doanh nhân thành đạt nhưng Doãn vẫn giữ nếp sống giản dị. Anh không thích đám trọc phú mới nổi ưa chém gió. Ngay cái công việc anh gắn bó và thành công mười năm qua cũng cần nền nã, có chiều sâu: Nghề dựng lại nhà cổ.
*
* *
Mười năm trước, nhiều vùng nông thôn phởn phơ giàu. Các ngôi nhà cổ bị đốn hạ, nhường cho nhà cao tầng mọc lên. Quá trình đô thị hóa và lột xác thô bạo đã diễn ra nơi làng quê của Doãn, một vùng ngoại thành từng được trầm trồ khen êm đềm có đủ đầy bến sông, cây đa, sân đình với những con ngõ lát gạch nghiêng diễm lệ e ấp. Thế rồi mọi thứ ùn ùn thay đổi. Chim chóc bay hết. Trên nền trời bói chẳng có cánh cò nào bay lả bay la cuối chiều. Làng anh giờ trơ khấc mỏi mệt vắng cây xanh. Đất đai hiếm hoi, không đập cái cũ xây hai ba cái nhà ống chia cho con thì làm sao con có chỗ ở. Cũng may gia đình Doãn không đến nỗi thiếu đất ở, nhưng quan trọng hơn anh hợp với bố về cách nghĩ. Nhà cổ đời xưa để lại phải được gìn giữ. Trong khi làng trên xóm dưới xôn xao phá dỡ nhà cổ thì Doãn bàn với bố mình là cụ Đoàn Bá Hùng tìm cách sửa chữa và giữ nguyên vẹn những chi tiết, họa tiết của ngôi nhà. Cụ Đoàn Bá Hùng cũng nhọc lòng vận động người làng giữ nhà cổ nhưng không ai nghe. Họ dỡ ra bán đi. Cái nào không bán được thì chất làm củi đun trong khi nhiều nơi lại có mốt dựng nhà cổ bằng gỗ. Doãn hì hụi tiếc. Mặt anh giãn nở. Trong nỗi ê chề thất vọng vì bạn lừa, loay hoay vì việc riêng chưa thành, Doãn chộp được ý tưởng dựng nhà gỗ cổ cho các đại gia có nhu cầu. Đó cũng là cách “trồng hoa lấn cỏ dại”.
Ấy thế đừng tưởng bở. Công việc đòi hỏi tâm huyết và mạo hiểm. Cụ Đoàn Bá Hùng bảo vậy khi con trai hỏi ý kiến. Cụ bảo: “Đó là nghề đòi hỏi tâm huyết, khó gấp ba bốn lần việc con làm tư vấn thiết kế. Bố biết con sống nghiêm túc, nhìn vấn đề cũng nghiêm túc, nhưng tuổi còn trẻ”.
Doãn xin bố yên tâm. Anh nhạy với làng cổ và cũng khéo léo nhận ra nhiều người thích trang trí mình bằng nhưng ngôi nhà gỗ làm sang. Những kẻ có tiền thiếu cả hiểu biết lẫn khả năng bài trí, họ sẽ cần những người như anh.
Với kiến thức học được, Doãn cũng bàn với hai người bạn có kiến thức và yêu vốn cổ hùn vốn lập xưởng chế tác, phục vụ nhu cầu xã hội. Anh được chấp thuận. Một trở ngại đã vượt qua, nhưng bắt đầu như thế nào đâu có đơn giản. Thời gian đó, những người trẻ như anh gặp khá nhiều khó khăn trong lập nghiệp. Làm sao để khách hàng biết đến mình đặt hàng, gây dựng uy tín là điều không đơn giản. Kỹ thuật và vốn văn hóa về nhà cổ anh có, nhưng lấy đâu ra thợ và hợp đồng? Nhất là thợ có kỹ năng và kiến thức.
Nghĩ mãi, Doãn tìm đến làng Chàng, một làng mộc cũng có tiếng tăm trong vùng. May thay anh gặp lão nghệ nhân Lê Kiên có kiến thức về nhà cổ, cũng mới nhận đơn hàng phục dựng cho hai “đại gia”. Tâm sự, cụ Lê Kiên điềm nhiên cười:
- Anh tìm đúng địa chỉ rồi đấy. Tôi cũng đang bí về họa tiết thời Lê. Đám trẻ ở làng nghề này chỉ ăn xổi. Tôi rất vui khi được gặp một kiến trúc sư trẻ tâm huyết như anh.
- Vậy xin cụ khơi mở cho nhãn quan của cháu.
- Người ta biết tiếng làng Chàng. Nhiều nơi về tìm tôi nhờ dựng lại nhà cổ. Tôi già rồi mà các con tôi lại không thạo. Thành ra lực bất tòng tâm. Cậu có tâm huyết như vậy, hãy tham gia với tôi. Nghe cậu nói thì đúng là một người ham học và hiểu biết.
Doãn nhận ra chính làng Chàng sẽ là nơi giúp anh khởi nghiệp. Bởi nơi đó tập trung những người thợ mộc lành nghề, nhưng còn thiếu kiến thức về phục dựng. Chỉ cần anh hợp tác với họ. Kiến thức kết hợp kỹ năng sẽ tạo nên hiệu suất cao.
- Vâng. Xin nhờ cụ chỉ dạy và cho cháu được tham gia.
Càng làm càng thấy bể đời mênh mông. Công việc không đơn giản. Qua những khách hàng này, Doãn nắm bắt được nhu cầu thật sự của thị trường rất lớn. Chỉ có điều cung không đủ cầu. Nhất là nhiều người lắm của nhiều tiền, đất rộng không thích xây những cái biệt thự bê tông lạnh ngắt, thiếu vắng màu xanh. Qua trao đổi với các đối tác, Doãn dễ dàng có cùng lúc bốn đơn hàng. Đây là thời điểm thuận lợi để anh khởi nghiệp. Một cơ hội trời cho.
Doãn bàn với hai người bạn đồng chí hướng. Quả nhiên khi bàn, anh được ủng hộ. Doãn tin ở hai người bạn này. Họ mê quá khứ và sống nội tâm nên sẽ khó lòng phản bội anh như người bạn trước. Anh không tin họ sẽ ủ mưu.
Để làm giàu có kho tàng kiến thức, mẫu mã nhà cổ, Doãn tìm hiểu khắp trong Nam ngoài Bắc, đo, vẽ thiết kế, học cách dựng nhà chuyên nghiệp hơn. Đúng là chỉ cải tạo, làm lại một vài cái kèo, cái cột, bức phù điêu trong nhà mình đã khó. Nay phải hoàn thiện cả ngôi nhà với ba gian hai chái, hệ thống cột kèo, dui, mè và những bức phù điêu gỗ mít… người thiết kế phải làm chủ được ngôn ngữ của nhà cổ. Đã không làm thì thôi, mở xưởng ra thì phải thể hiện độ chuyên nghiệp nhất định. Nhất là muốn tạo dựng tiếng tăm một doanh nhân-kiến trúc sư thì thời gian, tâm huyết bỏ ra phải nhiều hơn nữa. Đúng như bố anh chia sẻ. Kể cả nơi chưa có người đi, chúng ta cũng sẽ tạo ra những con đường.
*
* *
Ngôi nhà cổ đầu tiên Doãn kết hợp với nghệ nhân Lê Kiên làng Chàng gặp sự cố. Đó không phải lỗi kỹ thuật mà “đại gia” chủ nhà bị trả thù nên trong lúc thi công gần xong nhà thì bị phóng hỏa. Người ta chất rơm đốt. Hàng xóm láng giềng phát hiện dập được lửa thì một góc nhà đã bị cháy. Cháy thì phải sửa. Một phần tư số kèo cột liên quan phải thay. Tiến độ công trình sẽ bị chậm lại vài tháng. Điều anh lo nữa là nếu việc trả thù không chấm dứt thì ai dám chắc khi anh thi công lại gần xong, chẳng xảy ra một vụ đốt nữa?
Anh bàn với chủ nhà phải nhờ công an can thiệp. Nên đầu tư tâm huyết điều tra xem ai là thủ phạm. Kế hoạch là thế. Khi bàn thêm có người bảo: Không nên nhờ công an, bởi khi thủ phạm bị đưa ra ánh sáng, sẽ lại có hình thức trả thù khác. Vậy phải dừng lại, theo kiểu “ngậm miệng ăn tiền”? Trong lúc bế tắc thì chủ nhà thông báo, đã tìm được thủ phạm, đôi bên đã dàn xếp để không ai được làm phương hại đến nhau nữa. Từ đấy, đội của Doãn mới an tâm làm việc. Ác thay, làm đi đã khó, sửa lại khó gấp đôi. Cứ thay mới toàn bộ đã đành, đằng này phải tận dụng phần chưa cháy cho chủ nhà để anh ta chịu được mức chi phí. Khi toàn bộ công trình ngạo nghễ đứng trong không gian khá hợp lý trên mặt bằng gần nghìn mét vườn, Doãn mới yên tâm. Anh ước giá làng mình có những đại gia, dám dựng nhà cổ trong ngôi làng từng khá cổ kính này.
Công trình thứ hai đang diễn ra suôn sẻ thì một công nhân bị ngã gãy tay. Đã thế chủ công trình lại muốn hoàn thiện gấp, trong khi phải chia ra một số công trình tu sửa nhỏ lẻ khác. Anh thiếu thợ lành nghề trầm trọng. Trong vài năm cũng chưa chắc khắc phục được ấy chứ. Doãn phải căng mình ra. Thậm chí đứng đục đẽo chính, làm việc gần 20 tiếng một ngày. Cổ mỏi. Mình mẩy đau nhức. Đi viện, bác sĩ chẩn đoán thoái hóa đốt sống cổ. Lại điều trị. Nhóm bạn đồng cam cộng khổ động viên: “Tuổi trẻ thì phải hành động”. Doãn cười. Thì rõ. Đúng ngày leo lên công trình thì Doãn ngã. Công nhân kỹ thuật hôm gãy tay chưa tháo bột thì Doãn bị trẹo chân. Chân anh phải bó bột. Đang quay như chong chóng lúc này thành người què, ngồi một xó, buồn thiu…
Công trình thứ ba có thuận lợi hơn chút, nhưng khách đặt muốn có đôi câu đối thể hiện sự ham học. Anh này từng là dân chơi có số có má của họ Vũ làng Đông. Làng Đông nổi tiếng ham học. Săn tìm đâu ra đôi câu đối theo yêu cầu của gia chủ là điều không đơn giản. Không phải thức gì có tiền cũng có thể mua. Doãn đánh tiếng với nhóm bạn sưu tầm đồ cổ nhờ vả. Hơn hai tháng giời hỏi han chưa có tin tức. Chủ nhà sốt sắng muốn có nhanh. Anh ta có đôi mắt to đen mơ màng. Doãn gọi bằng anh xưng em. Mãi sau khi làm được một thời gian, Doãn phát hiện gia chủ có cô con gái học năm cuối đại học Kiến trúc khá vừa mắt. À không, phải nói là xinh. Doãn ưng bụng lắm. Anh tính cách hỏi han. Việc đầu tiên là đổi cách xưng hô với gia chủ. Năm ấy, Doãn đã ngoài ba mươi, cái tuổi tính toán vợ con cũng là vừa vặn. Điều khiến Doãn ưng cô gái này, không chỉ vì tìm được người có hiểu biết về kiến trúc mà trong đôi mắt của cô gái, có cái gì đó hoài cổ cuốn hút. Doãn đã thành công. Sau khi cô gái ra trường một năm thì tổ chức đám cưới. Doãn không chỉ cưới được vợ xinh mà còn được ông bố vợ trẻ, chỉ hơn mình ít tuổi.
*
* *
Thấm thoắt đã mười năm anh gắn bó với nghề, với đủ chuyện vui buồn, nỗi nhọc nhằn và sự hưng phấn. Mỗi ngôi nhà gỗ giả cổ đều toát lên cái hồn và công phu của người thợ, các nghệ nhân và bàn tay cũng như khối óc của Doãn. Công ty Doãn Tân của vợ chồng Doãn đã có thương hiệu trong giới dựng nhà gỗ giả cổ. Người ta gọi anh với cái tên trìu mến “Doãn nhà cổ”, “Doãn ký ức” hay “Doãn nhà gỗ”. Còn anh vui với nghề dựng lại ký ức và mừng vì mình vẫn giữ được nhà cổ. Anh nghe ký ức rủ xuống lòng mình, nói với mình nhiều điều xưa cũ nhưng là vốn truyền thống cha ông. Bố anh vẫn hằng ngày chăm hoa, nuôi chim trong không gian bình yên ấy. Càng mừng vì làng anh đã có thêm người dựng một cái nhà gỗ giả cổ. Hôm nay có phóng viên gọi điện nhờ anh trả lời phỏng vấn. Họ hỏi: “Kiến trúc sư, nhà thơ, giám đốc Doãn ạ? Anh ăn nên làm ra quá. Anh am tường nghệ thuật truyền thống, mong xuất hiện để chúng em thơm lây”. Doãn cười hóm hỉnh, nói: “Hẵng cứ gọi tôi là anh Doãn, hay Doãn gỗ là được”.
Truyện ngắn của NGUYỄN VĂN HỌC