Hà Xuân An là một người lính chiến thực thụ, sau bao lần đối mặt với bom rơi, đạn nổ nơi chiến trường kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, rồi làm nghĩa vụ quốc tế trên đất bạn, làm nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc nơi tuyến đầu biên giới, anh cũng đã vẹn nguyên trở về. Anh tâm sự: “Cuộc đời binh nghiệp của tôi là một vườn ký ức, hoài niệm, kỷ niệm thấm vào máu tim tôi”.
Ở tập “Đường về” này, Hà Xuân An đi theo “phom” thơ hoài niệm, để tự mình làm nên một nét riêng, đó là một tạng thơ về những gì mình đã sống, đã yêu, đã cho mình có ngày hôm nay sau quãng đường dài dằng dặc trên mọi miền Tổ quốc. Anh sáng tác thơ như để “trả nợ” cho một thứ thiêng liêng, cao quý: Đó chính là quê hương.
Ở một vị trí có thể coi là sự lựa chọn “ưu tiên”, bài mở đầu, anh đặt bài thơ mang tên “Về miền ký ức” để “tặng vợ thương yêu”. Đọc lên ai cũng phải vui lây với niềm hạnh phúc dịu ngọt để cùng sẻ chia với người phụ nữ đã chiếm trọn vẹn trái tim người lính ấy: Cuộc đời đã cho anh có em và thơ/ Sống chân chất những tháng ngày bình dị/ Lửa tình yêu có gì hơn thế/ Ký ức vàng mãi mãi thuộc về nhau.
Đọc những câu thơ này, ta cứ liên tưởng đến “Rất chân thật chia ba phần tươi đỏ… Phần cho thơ và phần để em yêu” mà Tố Hữu đã viết năm nào. Nhưng, nếu trong thơ Tố Hữu là “cho đi” (“dành riêng cho”) thì Hà Xuân An là “nhận lại”. Anh nhận lại cái may mắn ở cuộc đời này là đã cho anh một người phụ nữ để mà yêu thương, sẻ chia, gánh chịu bao gian khó, thậm chí cả hy sinh vì anh đến gần trọn đời mình. “Cuộc đời đã cho anh có em và thơ”. Câu thơ như một “tuyên ngôn” cho cả tập thơ này vậy. Hạnh phúc quá và yêu thương quá! Tình yêu, có lẽ vì thế là “chất xúc tác” cho anh ào ạt sáng tác thơ và cho ra đời nhiều bài thơ hay.
Bao năm đi xa, giờ sống giữa lòng Hà Nội, nơi phồn hoa đô hội, nhưng trái tim anh vẫn “Nhớ làng”: Qua bao năm tháng sống tha phương/ Nỗi nhớ quê hương, nỗi nhớ làng/ Chiếu chèo An Lễ vang tiếng hát/ Ngân nga làn điệu đón em sang…/ Đô thị phồn hoa, ta chẳng nhớ/ Rạo rực trong tim, chỉ nhớ làng. Làng An Lễ quê anh giờ đây là vùng ngoại ô thành phố Thái Bình, một ngôi làng mà như anh kể là một làng có truyền thống cố kết lâu đời và còn lưu giữ nhiều vốn văn hóa như hội làng với những làn điệu chèo như là thứ “đặc sản” không thể thiếu: Đường về quê mẹ đẹp tươi/ Cho tôi tìm lại những lời mẹ ru/… Điệu chèo man mác… đầy vơi/ Đưa chân tôi tới mọi nơi… đường về (Đường về). Hay như khi nhìn cái cổng làng mới được xây dựng lại thay cho cái cổng làng xưa, anh đã bùi ngùi: Cổng làng xưa, cổng làng nay/ Đơn sơ cánh cổng đổi thay phận người(Cổng làng). Đọc lên, ngẫm sâu, thấy cay cay nơi khóe mắt. Cái cổng làng bình dị ấy, khi khép, khi mở để người làng đi về là lẽ thường tình, nhưng đằng sau cái sự “mở”, “khép” ấy suy rộng ra là bao phận người đổi thay trước biến thiên của cuộc đời. Đây là sự phát hiện tinh tế của thơ anh. Nhờ đó đã làm cho câu thơ trở nên sâu sắc, đầy những sự liên tưởng, gợi mở.
Hà Xuân An sáng tác với nhiều thể thơ khác nhau, nhưng trong số bảy mươi bài của tập này thì số lượng lục bát khá nhiều, và có thể nói, thơ lục bát của anh đã neo lại trong lòng bạn đọc khi cầm trên tay cuốn sách này. Trong số những bài lục bát ấy, tôi thích bài anh viết về mẹ. Có lẽ khi viết bài này anh đã khó kìm được nước mắt. Mẹ chính là quê hương. Mẹ chính là ngọn nguồn nâng bước anh hành quân khắp rộng dài đất nước. Mẹ cũng là niềm đau khi anh nhớ về người đã khuất: Chợt nghe trời trở heo may/ Chạnh lòng nhớ mẹ ngập đầy nỗi đau/ Nổi chìm sông bãi vườn dâu/ Cả đời lận đận dãi dầu tấm thân/ Tảo tần kiếm miếng cơm ăn/ Thân cò lặn lội để dành nuôi con/ Đá kia mưa mãi cũng mòn/ Ngọn đèn dầu cạn hỏi còn được chăng?... (Mẹ tôi).
Phạm vi một bài viết nhỏ khó có thể kể hết những bài, những chi tiết thơ hay và giàu cảm xúc như thế trong tập thơ “Đường về” của Hà Xuân An, nên để nhường cho bạn đọc cùng thưởng thức và cảm nhận!
Hà Nội, Thu 2017
NGUYỄN HOÀNG SÁU