Cả bọn chặt đủ số tre cần thiết thì từ phía lối mòn đi xuyên rừng tre, một tràng xì xồ phát ra. Tất nhiên là Vin hiểu tiếng Mông rồi. Người Tày mà ở gần người Mông thì cũng tự biết tiếng Mông thôi. Người chết xin mấy cây tre làm nhà mà nó kể lể. Rằng ông cụ nó, bà cụ nó trồng rừng tre này chứ không phải người Tày trồng. Vin bập rựa lên gốc một cây tre: Tao hỏi chúng mày nhá. Tre già thì mọc tre con, đất già đất có mọc đất con không? Nếu bọn tao không chặt tre hằng năm thì bây giờ tre của chúng mày mọc tới giữa bản tao rồi.
Nói xong, Vin gọi bọn kia kéo năm cây tre óng ả đi về.
Theo vận động của Nhà nước, người Tày bây giờ cũng theo hương ước văn minh, không để người chết trong nhà quá ba ngày mới chôn. Tuy nhiên, cái chuyện ăn uống say sưa thì vẫn không thay đổi mấy. Cỗ đám ma chú Khế to lắm. Gần trăm mâm rải kín hai ngày. Cái nhà mồ của chú trông khá nổi bật so với những cái nhà khác đã quá cũ và đổ sập xuống đợi ngày tan vào mưa nắng. Xong rượu nhưng chưa xong việc, Vin cũng cứ về nhà làm một giấc thật đã.
Tỉnh giấc lúc trời đã bừng sáng. Bước ra hiên, gặp ngay cơn gió nam, thấy lòng dạ cũng hiu hiu dễ chịu. Bà nội bảo gió nam thì biết, chứ Vin nào có biết gió nào với gió nào. Mái lá cọ lợp dài chùm gần hết hiên nhà sàn, ai biết gió từ hướng nào chui vào. Chỉ biết mát là gió nam thôi.
Tiếng bố Vin giục: Mày không sang đám nữa à? Vin gãi đầu gãi tai. Hoặc sang nhà đám thu dọn phông bạt, bàn ghế đem trả cho các nhà; hoặc ngồi đây nghe ông bố lẩm bẩm tra cứu sách vở về tướng số con người có liên quan gì đó đến ngày, tháng, năm sinh.
Mà tại sao ta không ra quán ngồi cho thoáng nhỉ? Bàn ghế không trả nay thì mai. Mọt đã đục hết ngay đâu mà sợ? Vin lấy lược chải tóc và thay quần áo cho tử tế rồi chỉ hai nhảy là hết cái cầu thang. Tết xong, người ta chán rượu, quán vắng tanh. Chị chủ quán trùm khăn kín đầu, hở hai con mắt dài dại như bà đẻ. Chị lắc đầu bảo trời vẫn rét, chưa có bia hơi. Tiếc cái công đi bộ cả đoạn dài ra đây, Vin làm chai bia con hổ uống tạm. Vừa được một ực thì đã thấy một đám người mặc áo chàm đứng trước mặt. Thằng dao quắm, đứa gậy, đứa búa, đứa thì hòn đá lăm lăm. Thằng đứng trên cùng gọi một cách xấc xược: Thằng kia, ra đây tao nói chuyện. Vin thong thả uống hết chai bia, cài cúc áo lại ngay ngắn rồi đứng dậy bước ra, cách mấy thằng kia chừng một mét thì đứng lại. Tao có một cái mồm thôi, nên tao cũng chỉ nói chuyện được với một cái mồm. Bọn kia xì xào với nhau một phút thì đẩy một thằng thấp bé nhưng già mặt nhất hội lên phía trước. Thằng kia sục tay vào cái đầu bù xù như tổ bìm bịp cào sồn sột mấy cái rồi lên tiếng: Hôm nay, bọn tao đến nói với mày hai việc. Việc thứ nhất, mày phải xin lỗi vì đã tự ý đi chặt tre mà không hỏi ai. Thứ hai là việc con Lan. Mày không được đến rủ nó đi chơi nữa. Con Lan sắp lấy thằng Dính người Mông bên này rồi, nhà nó nhận tiền cưới rồi...
Vừa nói, nó vừa chỉ tay sang một thằng con trai trạc hai mươi khá là cao lớn, dễ chừng cao hơn Vin cả nửa gang tay. Vin nhìn quanh, cả bảy thằng đều có vũ khí và đều sẵn sàng nhảy bổ vào Vin. Thì ra mấy cây tre chỉ là cái cớ. Vấn đề là bọn nó sợ Vin đến chơi với Lan. Vin đành xuống nước. Chú tao chết, hồn còn chưa về nhà dặn dò vợ con, chúng mày đã nhắc chuyện mấy cây tre làm nhà mồ. Vậy, tao xin thay mặt người đã chết để xin lỗi chúng mày. Còn chuyện Lan, tao chưa biết Lan định lấy thằng Dính. Nếu biết, tao cũng không đến nữa. Chúng mày nghĩ vùng này hết gái đẹp rồi à? Liếc đôi dép rách thằng Dính đang đi và cái áo chàm bạc phếch nó đang mặc, Vin quả quyết: Tao hứa không gặp gỡ nó nữa…
Vin nằm suốt ba ngày trên đệm. Nước mắt chảy đầy hố tai. Đau đớn và cay cú. Thế ra Lan đã có người dạm hỏi. Con gái người Mông là thế. Yêu cứ yêu, thích cứ thích. Nhưng lấy ai thì phần lớn là do người lớn quyết định. Khóc xong ba ngày là thôi. Đây là lần thứ ba Vin khóc tình như thế. Cả mấy lần, Vin đều thích phải những người không thể làm chủ đời mình. Thì phải chịu thôi! Vì nhà Vin cũng rất nghèo, không thể chạy đua với tục thách cưới của vùng này có từ rất lâu đời. Cái lý đơn giản là mày có bỏ ra cả gia sản để cưới con tao về thì mày mới đối đãi tử tế với con tao. Thế là đua nhau, có đám vừa giỏi vừa xinh, nhà trai phải bỏ ra cả trăm triệu đồng tiền lễ đưa sang nhà gái. Bao năm tháng qua đi, cái tục vẫn ở đó. Bao nhiêu đôi trai gái yêu nhau không lấy được nhau vì người con trai quá nghèo, muốn vay tiền cưới vợ mà không ai cho vay. Bao nhiêu đôi khi trước yêu nhau thế mà khi cưới về thì đánh chửi nhau vì nợ nần chồng chất từ đám cưới. Thế rồi không ít người con gái chết vì bị ép buộc lấy người mình không yêu. Cũng không ít người phụ nữ tìm đến lá ngón chỉ vì cuộc chung sống bất hạnh…
Mới đấy đã trăm ngày tình cũ, Vin lang thang suốt buổi sáng để thăm lại những kỷ niệm. Cũng cần nói với những nơi hai đứa từng đến, từng yêu thương vài lời sau cùng chứ! Nói rằng Vin sẽ không bao giờ cùng Lan trở lại nơi này nữa. Cỏ cây, lá hoa, dòng suối, tảng đá, khe nước… đừng có đợi và xin xóa đi bóng dáng hai người. Như thế để mỗi lần đi qua, Vin không phải ngại ngùng. Trên đường về, đến đúng lối rẽ đi bản Láng của người Mông thì Vin gặp mẹ Lan đi chợ về. Con ngựa đi tấp tểnh phía sau vì cái chân bị sưng vù. Ngựa bị đau móng sưng chân là bình thường. Đàn bà đi chợ xa một mình không có chồng con đi cùng cũng là bình thường. Vin giờ đây cũng cố để bình thường khi gặp nhau thôi. Nhưng cái lưng người đàn bà chưa đầy bốn mươi còng rạp xuống vì bao gạo quá nặng khiến Vin không thể dửng dưng bước qua. Bao gạo ấy đáng ra là của con ngựa, nhưng nó đau chân, nhìn ánh mắt rầu rĩ của nó, Vin biết nó đau lắm. Đau thì ráng chịu thôi. Ai bảo mày làm ngựa. Vin cất tiếng chào người đàn bà đang cõng nặng. Nhận ra tiếng người quen, người đàn bà vội quay nhìn, ngẩng đầu, dựa thồ gạo vào vách núi, hồ hởi: Vin đấy à, có khỏe không, lâu không thấy đến chơi?
Vin kêu bận bịu và hỏi cho có chuyện. Thế chồng cô đâu? Người đàn bà lau tay vào gấu váy rồi mới vén mái tóc lẫn vào trong chiếc khăn len đã quá cũ và nhàu nhĩ. Ối dà, nó bận uống rượu, bận say không đi chợ đâu. Cho nó ra chợ thì nó cũng chỉ say thôi. Vin đành họa theo: Ừ, say thì biết làm sao. Nhưng uống nhiều quá cũng không tốt đâu. Người đàn bà nói như thể thanh minh với Vin. Nó uống hết con dê cái nhà nước cho rồi. Nó cũng uống xong một nửa con Lan rồi. Nhà người ta cho bao nhiêu tiền cưới nó uống hết bấy nhiêu. Nó còn đang định uống cả con ngựa què này đấy. Qua tháng sau là con Lan đủ tuổi đi cán bộ đăng ký cấp giấy hôn nhân rồi, mà tiền làm cỗ thì hết. Còn hai đứa con gái rồi cũng trôi vào mồm nó hết thôi...
Vin giục: Cô về đi, trưa rồi. Người đàn bà quàng hai cái quai thồ bằng da ngựa lên lưng, hai cây cọc thồ bằng gỗ chắc bóng tì vào hai vai, bao gạo được cẩu lên một cách chậm chạp và chính xác. Vin nhẩm tính, từ giờ về đến bản Láng cũng cả giờ. Cô để cháu cõng đỡ một đoạn. Đằng nào cháu cũng vào trong ấy có việc. Nói thế thôi chứ Vin chả có việc gì trong ấy cả. Người đàn bà mừng quá vội vàng nhường cái thồ cho Vin. Hai người lũi cũi đi không nói gì cả. Lâu không cõng nặng, Vin thấy ê ẩm cả người nhưng đã trót làm tốt thì phải làm cho xong chứ. Đường thì xấu, dốc thì cao. Về gần đến cổng nhà Lan thì Vin trả lại bao gạo. Mẹ Lan mời Vin vào uống nước. Vin nhất định không vào. Đã khóc nhau rồi. Khóc là để quên chuyện cũ, khóc một lần thôi và không ai khóc lại cả!
Vừa ra đến đường, một bóng áo chàm nhảy xổ ra túm ngực áo Vin. Tại sao mày dám nuốt lời? Kèm theo câu hỏi là quả đấm thẳng vào giữa mặt. Máu mũi Vin ộc ra. Vin đưa tay chùi máu rồi cởi cái áo đang mặc ra, vứt xuống vệ cỏ. Mày tưởng chỉ có mày muốn đánh nhau thôi à? Hai thằng lao vào nhau nát nhừ đám cỏ xuân, mặt mũi bầm dập hết cả thì ông bố của Lan ở đâu về. Dáng đi khật khưỡng, điệu bộ say mèm. Chúng mày ở đâu đến đánh nhau ở cổng nhà ông thế? Nhận ra thằng con rể tương lai là Dính, ông vung chai cổ vũ. Giỏi quá! Con rể giỏi quá! Đánh chết nó đi! Thằng Dính vội vàng buông tình địch ra, chỉnh lại áo quần rồi ghé vai dìu ông bố vợ tương lai vào nhà. Việc này quan trọng hơn đánh nhau mà! Vin hối hận. Tại sao mình lại đánh nhau với một thằng tốt bụng như nó thế nhỉ? Vin có dám vay tiền ngân hàng về để cưới con gái của một ông nát rượu như nó không? Xem ra, cái thích không bằng cái yêu. Vin và Lan thích nhau. Còn Dính lại yêu Lan và muốn lấy Lan làm vợ.
Tiếng mẹ Vin cằn nhằn ngoài máng nước: Lại đi đánh nhau về đấy. Vào mà xem. Vin dỏng tai. Mẹ đang bảo ai vào xem mình nhỉ? Vin nhìn qua liếp, là đôi mắt một mí trông quen quen. Vin vờ nhắm mắt lại. Tiếng bước chân đi vào. Tiếng người ngồi xuống sàn. Rồi cảm giác bàn tay con gái đang chạm vào gan bàn chân. Anh Vin còn đau không? Vin mở mắt. Hóa ra cái Lý, em gái Lan. Chị em gái mà khác nhau quá. Chị dáng cao, trắng nõn. Em thấp lùn, ngăm đen. Chỉ có giọng nói và đôi mắt là một thôi. Mà đôi mắt ấy… thì Vin rất thích soi bóng mình vào đấy. Lý ngượng nghịu. Sao anh cứ nhìn em? Anh dậy bôi thuốc vào đi, anh Dính gửi đấy. Ờ, em có thằng anh rể tương lai tốt thật đấy! Đánh người xong lại mang thuốc cho xức. Vin hững hờ cầm lấy lọ thuốc, nheo mắt nhìn Lý. Lý bối rối chào về. Nó cũng mười bảy rồi thì phải. Vin vừa bôi thuốc vừa nhăn nhó sờ lên những chỗ sưng trên khuôn mặt và cánh tay. Tiếng mẹ Vin ở chân cầu thang tiễn khách: Cháu đi cẩn thận nhé. Trời tối lắm đấy!
Đã tối rồi sao? Nhanh thế nhỉ? Vin bật dậy, vớ cái áo, vừa khoác vào người vừa nhảy xuống cầu thang. Chạy ra cổng, bắt kịp cái dáng nhỏ bé của con Lý đang soi đèn dò dẫm bước đi. Để anh đưa về. Trời tối nguy hiểm lắm... Con Lý sau chút lưỡng lự thì đưa cây đèn pin cho Vin. Dù đi không, chả cõng thồ gì nặng như lúc trưa, đường thì dài nhưng hai đứa cũng không nói với nhau câu nào.
Về đến bãi cỏ nát, chỗ Vin đánh nhau với Dính hồi trưa, thì Vin trả đèn pin cho Lý. Lý hỏi: Sao anh Vin cười? Giọng Vin chất chưởng pha chút cay đắng: Thế em muốn anh khóc à? Anh chỉ khóc một lần thôi. Lý cúi đầu, ấp úng: Anh đừng giận chị Lan, đừng giận bố mẹ em. Mọi thứ rồi sẽ thay đổi, như bãi cỏ này rồi sẽ xanh trở lại... Vin cắt ngang: Anh cố chấp lắm, nhất định phải giận một ai đó thì anh mới thấy trong người dễ chịu!
Lý ngước nhìn Vin, đôi mắt một mí cười cười: Nếu thế… anh Vin cứ giận cái đứa vừa bắt anh đưa về đi!
Truyện ngắn của TỐNG NGỌC HÂN