Ngồi trên cầu tàu bên bờ biển, ngắm sao trời lung linh, nhìn ra biển xa hướng về đất liền mà lòng chất chứa bao điều tâm sự. Sau lưng là thị trấn Côn Đảo đang chìm trong giấc ngủ bình yên. Dãy núi xanh mờ mờ ảo ảo im lìm trong đêm. Tất cả quá khứ kinh hoàng của “địa ngục trần gian” mà tôi cùng đoàn tham quan vừa thăm, vừa nghe hồi hôm đã chìm sâu trong đêm, nhường lại cho sự bình yên, tự tại của một Côn Đảo xanh tràn đầy sức sống.
    |
 |
|
Bên mộ liệt sĩ Võ Thị Sáu ở Nghĩa trang Hàng Dương |
Mặc dù đã viếng Nghĩa trang Hàng Dương, viếng mộ các anh hùng liệt sĩ, trong đó có mộ chị Võ Thị Sáu lúc sáng, nhưng mười một giờ đêm, chúng tôi vẫn quay trở lại nơi này. Người dân Côn Đảo cho biết: Viếng mộ cô Sáu phải đi vào lúc nửa đêm mới thấy hết sự thiêng liêng và cảm nhận được “đời sống cõi âm” của các anh hùng liệt sĩ ở Nghĩa trang Hàng Dương.
Không như các nghĩa trang khác trong cả nước, Nghĩa trang Hàng Dương ở Côn Đảo được xây dựng hoàn toàn trên cơ sở tự nhiên. Hài cốt liệt sĩ ở đâu thì xây mộ, dựng bia ở nguyên vị trí đó. Hàng ngàn ngôi mộ rải rác khắp nơi. Chỗ túm tụm năm, sáu ngôi, chỗ rải rác dưới tán cây, bìa rừng… Mộ ngay ven đường, cạnh lối đi, không hàng, không lối. Đi phải lựa bàn chân kẻo vấp vào bia mộ. Mỗi ngôi mộ một tấm bia khá đặc biệt, như cái cọc vát chéo ở trên. Trên mặt vát chéo đó người ta sơn đỏ có gắn ngôi sao vàng và đề tên liệt sĩ. Liệt sĩ nào có tên thì ngôi sao ở trên phần tên, liệt sĩ nào chưa rõ tên thì ngôi sao nằm chính giữa. Đa phần là mộ liệt sĩ không rõ tên. Có đến bốn, năm ngôi mộ tập thể mà số liệt sĩ (tù nhân bị đánh đập, giết chết cùng lúc) không biết là bao. Tượng đài Tổ quốc ghi công của Nghĩa trang Hàng Dương là hình ảnh phóng to của hàng ngàn cái bia mộ này, nó như một nén hương cháy đỏ dựng lên sừng sững giữa trời mây Côn Đảo...
Trăng giữa tháng lung linh huyền ảo. Có rất nhiều người đến nghĩa trang đêm nay cùng chúng tôi, trong đó có cả nam thanh nữ tú Côn Đảo dạo chơi dưới trăng. Du khách thì lỉnh kỉnh đồ lễ. Nam thanh nữ tú Côn Đảo thì khoác tay nhau nhẩn nha dạo trong nghĩa trang. Nhiều cụ già ngồi hóng mát trên những dãy ghế đá kê hai bên đường chính vào khu A. Mộ liệt sĩ ngay cạnh chỗ ngồi, đường đi... Không có cảm giác sợ sệt như ở giữa tha ma nghĩa địa. Đông người vậy nhưng rất yên lặng. Đi nhẹ, nói khẽ, thì thầm trong đêm... Chỉ có tiếng Nghệ sĩ Ưu tú Kim Tiến đang thuyết minh về sự đấu tranh kiên cường, bất khuất của các anh hùng liệt sĩ trong các nhà tù Côn Đảo, như Lê Hồng Phong, Võ Thị Sáu, Nguyễn An Ninh… phát ra từ hệ thống loa nằm rải rác dọc đường. Mỗi cái loa như một cái đèn bão đặt cạnh mộ, ngay sát lối đi. Đặc biệt, mỗi ngôi mộ có một ngọn đèn điện nhỏ xinh vừa đủ sáng khiến cho cả nghĩa trang như một đàn đom đóm trong đêm. Rất lung linh. Rất huyền ảo... Tiếng loa vang vọng đủ nghe cùng với tiếng sóng biển rì rầm ngoài khơi, tiếng gió hàng dương reo vi vút và tiếng rì rầm thì thầm của những đoàn người đang đi thắp hương từng ngôi mộ, khiến cho ai cũng có cảm giác như đang ở cõi âm, như đang nghe được lời người từ nơi chín suối...
Đến bên mộ liệt sĩ Võ Thị Sáu, chúng tôi thành kính thắp hương một lần nữa. Lúc đó đã gần nửa đêm. Khá đông người đứng quanh mộ chị. Kính cẩn đặt lễ, lòng thành dâng hoa. Tất cả chắp tay, cúi đầu khấn nguyện... Cầu cho cuộc sống bình an, cầu cho đất nước thanh bình, phát triển. “Mùa hoa lê-ki-ma nở…”. Tiếng ai đó khe khẽ cất lên. Tất cả chúng tôi, không ai bảo ai đều cất cao tiếng hát. Giữa đêm khuya, tiếng hát hòa vào gió, vào sóng, dưới trăng thanh gió mát cứ loang xa loang xa khiến cho Côn Đảo như đang bồng bềnh trong biển sương mờ ảo.
Gần một giờ sáng, chúng tôi về nhà nghỉ. Không tài nào ngủ được, tôi trở dậy tha thẩn dạo bộ một mình dưới trăng. Bước chân lãng du đưa tôi ra bến cầu tàu ngồi ngắm biển, hóng gió. Côn Đảo về đêm đẹp và thanh bình quá. Phố xá lặng yên. Công viên, đường phố, vườn hoa đẹp ngời ngời dưới trăng. Những cây bàng di sản vươn cao ưỡn mình đón gió biển. 19 cây hàng trăm tuổi này đã chứng kiến bao thăng trầm, khổ đau của Côn Đảo để bây giờ mới thật sự rung rinh cành lá hát reo. Vẫn còn đó, phía sau kia là hệ thống nhà tù của thực dân, đế quốc. Đó là di tích đặc biệt phải giữ gìn để con cháu muôn đời sau biết được tội ác của thực dân, đế quốc; hiểu được cái giá mà ông cha ta đã phải trả để có được độc lập, tự do hôm nay.
Đêm Côn Đảo bình yên. Lắng lại lòng mình trước bao xô bồ của cuộc sống với những bon chen thường nhật, trước những hy sinh vô bờ bến của các anh hùng liệt sĩ nơi đây mà bỗng dưng thấy mình nhỏ bé quá chừng. Côn Đảo ơi, một lần đến để thanh lọc hồn mình, để lòng ta trong sáng hơn. Xin các anh hùng liệt sĩ nơi đây chứng giám cho nỗi niềm này của tôi, để tôi cùng mọi người sống khác những ngày qua, sống đẹp những ngày tới, cho đất nước mãi trường tồn như ước nguyện của các chị, các anh, của bao thế hệ đã quên thân vì Tổ quốc!
ĐỖ XUÂN THU