Tôi đi bộ đội vào giữa tháng Giêng. Ngày nhập ngũ trong độ rét mùa xuân, mưa phùn. Tôi nhớ mùi Giêng Hai là bởi cái sự no, sự đói, cái kỳ vọng cho mùa màng mà bao đời nay người làng trên đồng ruộng cũng dành cho Giêng Hai sự trìu mến. Nếu trong tháng Giêng, ở miền Bắc và miền Trung có sấm ra sớm và mưa dông thì thường báo hiệu mất mùa. Nhưng chỉ âm ẩm mưa phùn lay phay thì lúa, ngô, khoai… cứ như ai lôi lên, tốt bời bời…
Dưới gió xuân hây hây nhẹ thổi, mưa xuân phơi phới bay. Cánh đồng làng quê nhìn xa như đám sương mù mênh mang. Đến gần, đưa tay ra hứng lại cảm nhận thật rõ những hạt nhỏ li ti rắc đều trên tấm thảm xanh của cánh đồng làng quê, tự lòng thấy bình yên thanh thản lạ. Tự lòng lại nhớ quay quắt và bất giác cất lên lời bài hát của nhạc sĩ Trần Hoàn: Em ơi em mùa xuân/ đã về trên cành lá/ tiếng chim kêu ngọt quá/ cho trời xanh xanh thẳm/ Mùi hương nào rất quen/ nghe như làn môi ấm/ nghe như từ sâu thẳm/ đất cựa mình sinh sôi… Trên tấm thảm xanh ấy, thảng hoặc lại thấy mấy cánh cò trắng phau dờn lên, sải những đôi cánh nhịp nhàng thành những vũ điệu da diết thôn trang. Vài cánh én chao liệng tìm mồi rập rờn xõa màu đen óng biếc dưới những hạt mưa bụi, trông như những con người cần mẫn trĩu đôi vai nặng gánh cả mưa bay. Vài người thăm đồng vai vác cuốc, tay cầm liềm bước chân chậm rãi trên bờ ruộng săm soi ụ mối, be bờ, nhổ cỏ, bón thúc, rẽ từng gié lúa xem lũ sâu bọ, rầy, những vị khách không mời mà đến có đánh chén lúa non hay không!? Lúa lúc này là thời kỳ phát triển mạnh, mướt mát như lên theo tay người chăm bẵm, người nông dân quê mình rạng rỡ nụ cười. Đồng quê lúc này khác nào bức tranh thủy mặc nhòa nhòa trong làn khói hơi sương, hơi nước, mưa phùn của Giêng Hai…
Năm ngoái, trước Tết Nguyên đán, cái rét như cắt da cắt thịt gần bốn mươi năm nay mới trở lại một lần nên dường như nhiều người không chủ động, không hiếm người lơ là trước những cảnh báo nguy hiểm. Người quê nói chưa năm nào lại giá rét như năm nay. Ngõ quê hun hút những đợt mưa phùn và gió bấc lạnh thấu xương, không ai dám lội xuống ruộng. Cây cối, rau quả trong vườn nhà cũng bị sương muối, bạc phếch trong giá lạnh. Cây na của mẹ lá đã rơi rụng hết, cành trơ trụi, quả cũng theo rét mà đi. Ngồi ngẫm ngợi cơ man những chuyện buồn, không biết rồi đây quê mình sống ra sao nếu mùa vụ không thể cấy hái, không thể gieo trồng? Vừa đi qua được mùa lạnh giá, lại lao đao trong hạn hán, hạn mặn… Rồi lũ lụt hoành hành đến áp Tết Nguyên đán Đinh Dậu, làm oằn đau cả khúc ruột miền Trung…
Ấy vậy mà quy luật muôn đời mùa xuân vẫn đến. Xuân đến làm thay da đổi thịt, vạn vật đổi thay, chồi non lộc biếc bừng dậy mỗi ngày. Dõi theo một nhành cây đêm trước, sáng ra có thể cảm nhận được sức vươn trong mắt lá, hé mở chồi, nụ vươn lên. Hạt giống tựa hồ cựa quậy như đang sắp mọc mầm từ trong lòng đất và mầm đã nảy trên khắp những ruộng nương, bờ bãi… Người nông dân xuống đồng, tranh thủ từng khắc từng giờ đắp đập be bờ lấy nước cày bừa, lấy nước gieo cấy. Đầu xuân xuống đồng làng quê như trẩy hội, tiếng người xe lao xao, tiếng trâu bò gọi nhau lan xa trong gió xuân. Những bãi đất trống, chim chìa vôi chẳng sợ người, cứ mon men đôi chân nhỏ trên những vai cày thong dong, mắt lúng liếng, đuôi nhún nhảy tìm giun đất trông thật thanh bình.
Nhớ lời mẹ nói có rét một tí nhưng rồi năm nay sẽ được mùa! Bây giờ ruộng đồng đã gieo cấy xong, mùa lúa đang lên. Màu xanh lúa non trên những cánh đồng như xanh thêm niềm hy vọng. Chợt ước mong mỗi kỳ nghỉ phép lại được đi trong gió thoảng trên đường quê thao thiết mùi Giêng Hai…
Tản văn của NGUYỄN MINH ĐỨC