Có thể nói, để hình dung về chất lượng của những tác phẩm trong cuộc thi, người ta có thể đọc tuyển tập này. Bởi, ở đây có các tác phẩm đoạt giải cao của cuộc thi. Không những thế, trong quá trình đọc lại tuyển tập, chúng tôi nhận thấy ngoài những bài thơ đã được giải còn có những bài thơ, câu thơ rất ấn tượng. Đó là những câu thơ đã đánh động tâm hồn người đọc, từ lần gặp gỡ đầu tiên…
Một triết gia người Pháp đã từng nhấn mạnh vai trò của trực giác như là con đường ngắn nhất để tiếp cận bản chất của hiện tượng. Quả thực, nơi ấn tượng đọng lại, những ngọn nắng bay lên của Nguyễn Thị Anh Đào như đọt non xanh gợi một mùa cây lá, như vòm mây ửng sáng phía cuối cơn mưa, như mắt thời gian đã khô đi những va vấp vụng dại, cho nỗi đời cất lên niềm vui sau ô cửa tháng Tư: Thêm một phiến lá rêu phong/ Ngày đi qua ngưỡng gió/ Bậc tam cấp bước vào tim/ vấp một nỗi đời/…/ Ký ức đi qua ô cửa tháng Tư/ Bóng mình lăn trên gió/ Đôi bàn chân xanh/ Lật bàn tay ngậm đắng. Những câu thơ khiến người ta mỉm cười và thấy lòng thanh thỏa. Vì sao? Ai nỡ chất vấn một niềm vui hồn nhiên đến thế. Cứ như là gió, là mây, là những điều không toan tính bao giờ, ngẫu nhiên đậu lại trên ngày tháng. Thơ cũng như thế, đọng lại giữa hồn người một niềm xúc cảm, một lan tỏa, một rung vang, một chìm lắng: Cuốn lại mùa đi không ngủ/ Trăng níu giữ khoảng chơi vơi/ Hạt nắng mọc cánh/ Đậu trên mắt thời gian/ Tháng Tư thắp lửa hoa loa kèn/ Trắng muốt/ Một bó cho cả chuỗi ngày nhạt nắng/ Tỏa sáng góc phòng đêm(Những ngọn nắng bay lên). Vậy thôi, như ánh sáng của bó hoa đầu hạ, hồn nhiên nơi góc căn phòng bé nhỏ. Cứ thế, ánh sáng níu giữ những cảm giác của con người về sự sống, để sớm mai kia, thành ngọn nắng bay lên. Trực giác dừng lại, để lắng nghe một nỗi niềm đang lan tỏa.
Có danh ngôn rằng, mộng mơ là nẻo về của thi ca. Có lẽ, triết lý của niềm mơ mộng này muốn nói đến những xúc cảm dệt bay trên đôi cánh của niềm mơ tưởng. Vậy nên, trong tuyển tập này, ta còn gặp những giấc mơ như thế. Đó là bài
Sang mùa của Trần Thị Hồng Hạnh, khi tác giả nhắc lại bao mộng mơ trên rẻo cao:
Sang mùa/ lá thay màu xanh cũ/ lòng như cây mận đắng bên sàn/ dòng nhựa ấm cuồn cuộn từ gốc rễ/ đợi mưa về/ hoa nở trắng miên man. Những câu thơ “không cần phiên dịch”, lưu lại chút không khí của mùa yêu bằng váy áo thung thăng xuống chợ, bừng hơi men rượu rừng, chơi vơi tiếng khèn tìm nhau. Sự dung dị của cảm xúc, câu chữ như màu má em bên lửa hồng, như môi ấm, như vạt cải cay đã lấm tấm hoa vàng, tự nhiên mà khiến ta rung động.
Bài Ngày về của Lê Nguyệt Minh, dù không thực sự thuyết phục trên phạm vi toàn bài, nhưng đôi dòng thơ lại khiến lòng người chênh vênh: Không về lại căn phòng ấy/ Cúc thật gầy đã rụng chưa/ Căn phòng thiếu đôi người đôi ngả/ Chưa bao giờ chia tay. Có cần nói nhiều đâu trong lặng im của căn phòng cũ, thiếu vắng, xa xôi, dù chưa lần nào nói chia tay. Chênh vênh, buồn vì những điều mơ hồ xa lạ giữa chốn thân quen: Cả mưa cũng xa lạ đến vậy/ Tiếng rơi làm khăn áo rùng mình. Ở đây, nếu quan niệm thơ là cảm giác trong khoảnh khắc thì những câu thơ của Lê Nguyệt Minh mang được nhiều cảm giác, nhất là khi trở về “Gặp lại bóng của mình ngày cũ”. Còn nỗi buồn nào buồn hơn thế? Gặp lại mình, cũ kỹ, tù đọng, chán chường. Ngày về, hóa ra lại chính là một kết cục, một thất bại sau lần nào đó đã quả quyết ra đi…
Không phải không có những liên tưởng hợp lý khi người ta nói rằng, nếu ngôn ngữ giao tiếp đời thường là bước đi thì ngôn ngữ thơ là múa. Điều gì làm nên sự khác biệt ấy? Đó chính là ngôn ngữ thơ thường giàu cảm xúc, giàu hình ảnh, có tính khơi gợi rất cao. Những từ - ngữ này, khi được lựa chọn để kết hợp trong cấu trúc thơ, thường tuân thủ những nguyên tắc như vần, luật, nhịp điệu, nhạc tính… để biểu đạt những cảm xúc, rung động, ngân vang trong tâm hồn thi sĩ: Bây giờ/ anh/ nhặt thời gian rơi vãi/ gom về cho mai sau/ đo buổi chiều bằng ngón tay đau/ rải thang âm gọi đêm về tĩnh tại/ Bây giờ/ anh/ một vòng đời khôn dại/ một hòa âm di vĩ/ một mù khơi… (Guitar 2 - Bùi Phan Thảo). Ngôn ngữ thơ không chỉ đúng mà còn phải trúng, không chỉ trúng mà còn phải hay, không chỉ hay mà còn phải giàu nhạc tính. Thơ, nếu không ngân vang, không giàu nhạc tính, giàu nhịp điệu, hình ảnh sẽ chẳng khác gì lời nói thông thường. Như đó đây trong tuyển tập thơ này, ta bắt gặp những cấu trúc đầy ngân vang: Hà Nội là anh, sấm đầu mùa rất trẻ/ Hà Nội là em, mắt thu đùa vui thế (Hà Nội - Phạm Thị Phương Thảo); ta đợi gì triền cỏ hoang nở hoa hoang dại/ biết gọi tên nào cho thuở đôi mươi (Đò ơi - Bùi Kim Anh); mùi xôi nếp thơm về bản cũ/ sót lại trong mưa chút váy Mèo (Đỉnh mưa - Nguyễn Thị Kim Nhung)...
Nhưng, thơ đâu chỉ giúp lòng ta dịu nhẹ hay thanh thỏa, thơ còn khiến tâm hồn người xao động, bức bối, u uất hay giận dữ. Có những bài thơ khiến mắt người nhòa lệ. Cuộc mưu sinh lầm lụi, những phận người tha phương, những trẻ thơ vắng bàn tay chăm chút, những vợ chồng thanh xuân đợi nhau qua ngàn lá mục: Thương thằng bé chiều chiều bò ra ngõ/ Em dỗ con, cha sắp trở về rồi/ Tấm áo cũ người đi còn hơi ấm/ Gió lạnh về em đắp giấc đưa nôi/…/ Ta nằm lại cuối trời như lá mục/ Thương mùa thu thổi rỗng tiếng thở dài/ Em gầy guộc ôm chồi trong cữ rét/ Giấu nỗi buồn đi suốt tuổi ban mai (Lời một người đi đào vàng - Bình Nguyên). Thơ ở đấy trong những khắc khoải về kiếp người, bằng một nỗi buồn đau thăm thẳm.
Nếu ai đó hỏi rằng, thế nào là một bài thơ hay? Câu trả lời chỉ có thể là: Đó là bài thơ mà anh thấy hay. Nó, trước hết là một kinh nghiệm cá biệt. Tuyển tập Thơ từ cuộc thi thơ Văn nghệ Quân đội 2015-2016, có thể sẽ được đọc bằng một kinh nghiệm khác, phương pháp khác, một hệ quy chiếu khác… Và vì thế sẽ có những bài thơ hay khác theo lý lẽ của riêng nó. Một vài mô tả, diễn giải trên đây, chỉ đơn giản là khoảnh khắc trực giác ngập ngừng nơi con chữ - những con chữ muốn sống đời thơ ca trên đôi cánh mộng mơ.
TS NGUYỄN THANH TÂM (Tạp chí Văn nghệ Quân đội)