Phím đàn không tuổi

Người thầy đầu tiên

Nghệ sĩ, NGND Thái Thị Liên được biết đến là nghệ sĩ dương cầm hàng đầu Việt Nam với nhiều đóng góp to lớn cho nền âm nhạc nước nhà. Dành cả cuộc đời gắn bó với âm nhạc, đã có biết bao thế hệ học trò của bà thành danh, trở thành những nghệ sĩ có tên tuổi ở Việt Nam. Trong đó có cả 2 người con của bà là Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Đặng Thái Sơn-nghệ sĩ châu Á đầu tiên đoạt giải nhất Concours Chopin và GS, TS, NGND, NSND Trần Thu Hà-nguyên Hiệu trưởng Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Đáng nói hơn, bà là một trong những người đầu tiên sáng lập Trường Âm nhạc Việt Nam-tiền thân của Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam ngày nay.

Sinh ra trong một gia đình trí thức giàu có ở Sài Gòn, từ khi 4 tuổi, Thái Thị Liên đã được học piano. Có lẽ vì được học đàn một cách bài bản, cộng với năng khiếu và niềm yêu thích nên 16 tuổi, bà đã có buổi biểu diễn piano tại Sài Gòn.

Năm 1946, bà sang Pháp du học rồi kết hôn. Chồng bà, ông Trần Ngọc Danh, khi đó là Trưởng đoàn đại diện của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa tại Pháp. Sau đó, bà theo chồng chuyển đến sống tại Praha (Tiệp Khắc). Những năm tháng nơi đất khách quê người, âm nhạc vẫn luôn là người bạn chưa khi nào rời xa của nghệ sĩ Thái Thị Liên. Không ngừng học tập, bà trở thành người Việt Nam đầu tiên có bằng đại học tại Nhạc viện Praha danh tiếng.

Về nước cùng chồng tham gia kháng chiến ở Chiến khu Việt Bắc, bà về công tác tại Đoàn Ca múa Nhân dân Trung ương-nơi đã giúp bà được sống với âm nhạc, thỏa phần nào nỗi nhớ những phím đàn piano bằng việc dịch lời những bài hát kháng chiến sang tiếng Pháp để tuyên truyền địch vận hay hát cho mọi người nghe. Âm nhạc quan trọng với bà đến nỗi, khi cùng chồng từ Praha về Việt Nam, đường đi gian nan, vất vả, nhiều lần phải bỏ lại đồ dùng, áo quần, chỉ duy có sách, tài liệu về nhạc là bà ưu tiên giữ lại.

Trong những ngày kháng chiến gian khó ấy, bà cùng các nghệ sĩ khác đã nung nấu ước mơ về một trường âm nhạc. Tháng 11-1956, Trường Âm nhạc Việt Nam chính thức ra đời, là cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp đầu tiên của nước ta.  Ban lãnh đạo ban đầu: Nghệ sĩ Tạ Phước làm hiệu trưởng kiêm dạy đàn violon, nghệ sĩ Tô Vũ-sáng tác và nghiên cứu, nghệ sĩ Doãn Mẫn dạy lý thuyết âm nhạc và xướng âm, nghệ sĩ Lê Yên dạy sáng tác, nghệ sĩ Vũ Thuận dạy accordeon, nghệ sĩ Nguyễn Xuân Khoát dạy violoncelle, nghệ sĩ Phạm Văn Chừng làm giáo vụ và dạy sáng tác. Bà Thái Thị Liên là người nữ duy nhất và cũng là người duy nhất có bằng đại học về âm nhạc, được giao nhiệm vụ dạy piano. Tuy nhiên, lúc đó trường chưa có đàn, chưa có sách, tài liệu giảng dạy và chưa có đội ngũ giáo viên. Bà Thái Thị Liên làm chủ nhiệm đầu tiên Khoa Piano với nhiệm vụ ngay lập tức tìm được đội ngũ giáo viên piano… Đa số những học sinh khóa đầu sau khi tốt nghiệp được giữ lại trường làm giáo viên. Học sinh chưa có sách, tài liệu học nhạc nên thường phải chép tay từ cô giáo. Vì vậy, bà Thái Thị Liên cũng đã dành rất nhiều thời gian để nghiên cứu, biên soạn giáo trình sơ cấp piano và giáo trình ấy sau này được tái bản nhiều lần. Đặc biệt trong đó, phần lớn các bài được bà chuyển thể từ làn điệu dân ca, lấy yếu tố dân tộc như: "Trống cơm", "Cây trúc xinh"... Sau này, nhiều tài liệu, sách do bà nghiên cứu, biên soạn đã trở thành tài liệu không thể thiếu cho việc dạy và học piano ở nước ta.

Những ngón tay không tuổi

Năm 2016, tại Lễ kỷ niệm 60 năm thành lập Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, nhiều người ngỡ ngàng khi ở tuổi 99, nghệ sĩ, NGND Thái Thị Liên vẫn có thể chơi đàn nhanh nhẹn. Trong đêm nhạc “Trăm mùa thu vàng” diễn ra vào cuối tháng 11 vừa qua, khán giả lại một lần nữa vui mừng và khâm phục bà khi những ngón tay của bà vẫn lướt thuần thục trên phím đàn. Nhiều người cho rằng, nghệ sĩ Thái Thị Liên hiện là người châu Á duy nhất có thể chơi đàn dương cầm ở tuổi 100.

Tình yêu, tiếng đàn của nghệ sĩ Thái Thị Liên đã truyền cảm hứng cho tình yêu âm nhạc của biết bao thế hệ học trò và người yêu nhạc Việt Nam. Di sản lớn nhất mà bà tạo nên chính là những thế hệ học trò ưu tú. Trong đó có một người học trò đặc biệt chính là tài năng âm nhạc, NSND Đặng Thái Sơn, con trai của bà. 

Biết đàn từ khi chưa biết chữ, giờ đây, ở tuổi xưa nay hiếm, bà vẫn miệt mài tập đàn, không ngừng học hỏi. Bà vẫn say mê biểu diễn, vẫn xem các chương trình hòa nhạc, quan tâm chia sẻ với thế hệ sau. Được coi là người đặt nền móng cho nghệ thuật piano Việt Nam, nghệ sĩ, NGND Thái Thị Liên đã góp công vào việc phát triển nền âm nhạc Việt Nam. NSND Đặng Thái Sơn tâm sự: "Bà là một anh hùng!". Bà vừa nghiêm khắc, cương nghị, sắt đá, ý chí quyết liệt đến "hét ra lửa", vượt qua nhiều thăng trầm của cuộc sống nhưng cũng lại vừa lãng mạn, da diết. Thế nhưng, với nghệ sĩ Thái Thị Liên, bà luôn thấy mình là người mẹ hạnh phúc nhất vì có con chọn đi theo con đường âm nhạc và cũng là nhà giáo hạnh phúc nhất vì đã giúp nền âm nhạc nước nhà có được nhiều thế hệ học trò thành đạt. 

DƯƠNG THU