Thương hiệu và sứ mệnh bản sắc

Trước khi viết bài này, chúng tôi có cuộc tiếp xúc với một số lãnh đạo của ngành hàng không Việt Nam. Trong môi trường hội nhập quốc tế với hành trang của công nghiệp 4.0, hàng không là một trong những mũi nhọn của kinh tế và văn hóa quốc gia. Nói như vậy không chỉ bởi hiệu quả thương mại nó mang lại, mà còn bởi trong quan hệ quốc tế, cán bộ, nhân viên hàng không chính là những “sứ giả” quảng bá đất nước, con người, văn hóa Việt Nam với thế giới. Ông Lê Cao Thế, Tổng giám đốc Công ty TNHH MTV Dịch vụ mặt đất sân bay Việt Nam (VIAGS), nói: “Khi các đoàn khách quốc tế đến Việt Nam bằng đường hàng không, cán bộ, nhân viên của VIAGS là những người Việt Nam đầu tiên họ tiếp xúc. Vì vậy, khi xây dựng văn hóa doanh nghiệp, chúng tôi luôn đặt các tiêu chí chân-thiện-mỹ của văn hóa dân tộc lên hàng đầu. Biểu tượng nhận diện thương hiệu của VIAGS cũng được xây dựng dựa trên tiêu chí này. Trong hội nhập quốc tế, bản sắc dân tộc là thứ vũ khí bền vững và hữu hiệu để khẳng định nét riêng, vị thế của mình với đối tác”.

Theo lãnh đạo ngành hàng không, trong môi trường công nghiệp 4.0, sự phát triển kinh tế phải gắn chặt với hiệu quả xây dựng văn hóa doanh nghiệp. Càng hội nhập sâu rộng thì càng phải coi trọng yếu tố văn hóa truyền thống, trong đó tinh hoa nghệ thuật dân tộc là thành tố cốt lõi. Cán bộ, nhân viên, bên cạnh phải giỏi ngoại ngữ, có kỹ năng ngoại giao, đòi hỏi phải có kiến thức, sự am hiểu nhất định về nghệ thuật dân tộc. Các hoạt động hội diễn nghệ thuật quần chúng, hội thi, hội thao… của ngành là những sân chơi nghệ thuật truyền thống, văn hóa dân gian hấp dẫn, bồi đắp kiến thức và kỹ năng thể hiện nghệ thuật dân tộc cho mọi cán bộ, nhân viên.

leftcenterrightdel
Các nghệ sĩ Singapore biểu diễn nhạc dân ca Quan họ tại Hội nghị Tư lệnh Quốc phòng các nước ASEAN, tháng 3-2018. Ảnh: PHAN TÙNG SƠN

Nhắc một ví dụ như vậy để thấy, từ phạm vi một tổ chức, doanh nghiệp, địa phương cho đến phương diện quốc gia, dân tộc, kinh tế và văn hóa phải luôn được đặt song hành trong mối quan hệ phát triển. Với một doanh nghiệp, logo, hình ảnh nhận diện thương hiệu chính là lời chào thân thiện với các đối tác, khách hàng. Với quốc gia, dân tộc, bản sắc văn hóa, trong đó nghệ thuật dân tộc là thành tố cốt lõi khẳng định tình cảm, tiềm năng, vị thế, khát vọng hội nhập của đất nước với bạn bè quốc tế.

Trong các hoạt động ngoại giao, trao đổi đoàn giữa chúng ta với các nước, dù ở phạm vi, cấp độ nào, thứ mà chúng ta giới thiệu với bè bạn chính là những tinh hoa của văn hóa nghệ thuật dân tộc. Khi bạn nói về chúng ta, họ cũng bắt đầu từ những nét tinh hoa ấy. Mới đây, chúng tôi có mặt trong Đoàn cán bộ cấp cao Quân đội nhân dân Việt Nam tham dự Hội nghị Tư lệnh Quốc phòng các nước ASEAN tại Singapore. Trong chương trình dạ hội chào mừng, khi hai tiếng Việt Nam được xướng lên, các nghệ sĩ nước chủ nhà Singapore đã biểu diễn các bản nhạc theo làn điệu dân ca Quan họ Bắc Ninh rất ấn tượng. Hỏi chuyện một số nghệ sĩ trong dàn nhạc, họ nói rằng, rất yêu thích các loại hình nghệ thuật dân tộc, dân gian phong phú, đa dạng của Việt Nam, trong đó dân ca Quan họ là đại diện tiêu biểu…

Việt Nam chúng ta là quê hương của những di sản văn hóa nhân loại với hàng chục danh mục, loại hình đã được UNESCO công nhận. Đó là vốn quý của nền văn hóa dân tộc đậm đà bản sắc. Trong hội nhập quốc tế với công cụ công nghiệp 4.0, những giá trị bản sắc có sứ mệnh to lớn, vẻ vang, thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế nhanh chóng, ổn định, bền vững. 

Chân-thiện-mỹ và mối quan hệ “trong ấm ngoài êm” của văn hóa nghệ thuật

Ở lĩnh vực chính trị, ngoại giao, cụm từ “trong ấm, ngoài êm” đã được sử dụng khá phổ biến. Để các thế lực từ bên ngoài biên giới không có cớ can thiệp vào công việc nội bộ của đất nước, đấu tranh làm thất bại âm mưu chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, bảo vệ nền hòa bình và toàn vẹn lãnh thổ, bên cạnh các đối sách ngoại giao mềm dẻo, kiên trì, kiên quyết, chúng ta phải không ngừng củng cố sức mạnh đoàn kết thống nhất từ bên trong. Văn hóa nghệ thuật cũng vậy. Để bản sắc văn hóa dân tộc phát huy sứ mệnh vẻ vang trong hội nhập quốc tế, cần phải thực hiện thắng lợi chiến lược xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc trong đời sống nhân dân, đặc biệt là trong sáng tác, biểu diễn, phổ biến nghệ thuật dân tộc. Nhà văn, nhà biên kịch Văn Lê (TP Hồ Chí Minh) cho rằng, từ Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” đến nay, Đảng ta luôn khẳng định, phải chăm lo, phát triển vốn văn hóa nghệ thuật dân tộc trong đời sống nhân dân. Chủ trương của Đảng rất rõ ràng. Tuy nhiên, trên thực tế, việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật dân tộc, trong đó có những loại hình đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, đã và đang gặp rất nhiều khó khăn. Từ công tác đào tạo, xây dựng nguồn nhân lực cho đến hoạt động sáng tác, biểu diễn, phổ biến nghệ thuật dân tộc đang tồn tại nhiều bất cập. Với các loại hình giải trí hiện nay, dù chúng ta tiếp thu từ đâu, du nhập về Việt Nam theo phương thức nào, đáp ứng thị hiếu công chúng đến đâu… cũng đòi hỏi phải phù hợp thuần phong mỹ tục, không gian văn hóa chân-thiện-mỹ. Những biểu hiện thương mại hóa quá đà, những sản phẩm và biểu hiện phản cảm, dung tục, cổ súy lối sống thực dụng, xa rời truyền thống cha ông… phải được sàng lọc, loại bỏ trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân.

Sinh thời, cố GS, TS Trần Văn Khê, một trong những bậc thầy về nghệ thuật dân tộc, khi trả lời phỏng vấn Báo Quân đội nhân dân, đã khẳng định: “Nhiều người trong chúng ta có cách nhìn phiến diện về âm nhạc dân tộc Việt Nam nên trong một số diễn đàn cứ đề nghị nâng tầm âm nhạc dân tộc. Tôi nói thẳng, âm nhạc dân tộc của chúng ta chưa bao giờ thấp nên không có chuyện phải “nâng tầm”. Tại Pháp và một số nước châu Âu, khi chúng tôi phổ biến, quảng bá âm nhạc dân tộc Việt Nam, các giáo sư âm nhạc hàng đầu ở đây đều nhận định, tính hàn lâm trong âm nhạc dân tộc Việt Nam rất cao, không thua kém bất cứ nền âm nhạc nào trên thế giới. Cái chúng ta cần làm hiện nay là phải biết tận dụng tối đa lợi thế của công nghệ thông tin và môi trường hội nhập để giới thiệu, quảng bá cho thế giới hiểu đúng tầm vóc, giá trị của âm nhạc và nghệ thuật dân tộc Việt Nam. Đem ra thế giới một chuyến hàng thì nó chỉ có giá trị sử dụng trong một thời gian nhất định, nhưng đem nghệ thuật dân tộc của chúng ta đến với thế giới, được bạn bè cảm thấu, yêu thích thì sức sống của nó là vô giới hạn. Muốn làm được điều đó thì ở trong nước, chúng ta phải có chiến lược bài bản, đúng hướng để xây dựng, bảo tồn, phát triển nghệ thuật dân tộc trong đời sống nhân dân, lấy tính dân tộc, tính nhân dân định hướng cho sự phát triển của nền nghệ thuật nước nhà”.

 NSƯT Trần Minh Ngọc, người thầy của nhiều thế hệ đạo diễn sân khấu ở TP Hồ Chí Minh cũng cho rằng, trong môi trường công nghiệp 4.0, chúng ta đang lúng túng, bất cập ở khâu quảng bá. Nhiều tác phẩm nghệ thuật dân tộc có chất lượng tốt nhưng khi công diễn, chưa thu hút được đông đảo khán giả. Nhiều kênh truyền hình có lượng khán giả lớn, vì yếu tố thương mại nên luôn xếp các gameshow giải trí chiếm sóng khung giờ “vàng”. Các chương trình nghệ thuật dân tộc chỉ được phát ở những khung giờ rất ít người xem. Trên hệ thống truyền thông và mạng xã hội, nghệ thuật dân tộc cũng chưa có cách quảng bá tác phẩm và tiếp cận công chúng bài bản như những loại hình giải trí khác…

 Giá trị cốt lõi của nghệ thuật dân tộc là chân-thiện-mỹ. Nó hình thành từ cốt cách, tâm hồn, khí phách, khát vọng… của các thế hệ con Lạc cháu Hồng qua bề dày lịch sử và sự sàng lọc gắt gao của quy luật thời gian. Nó là nhân tố có sẵn trong huyết quản, trái tim, khối óc của mỗi người dân Việt Nam mà phần “gen” nổi trội dành cho các thế hệ văn nghệ sĩ. Nghệ thuật truyền thống không phải là thứ trang sức lòe loẹt để thương mại “bung hàng”, mà nó là những thỏi vàng trong “túi ba gang”. Chúng ta không phải vất vả như anh nông dân nghèo có cây khế trĩu quả để được chim trời cõng đến hoang đảo nhặt vàng, mà nó có ngay trong nhà, được gói ghém, bảo quản cẩn thận từ bàn tay, tâm huyết của tiên tổ, ông cha. Đó là thứ tài sản, gia bảo truyền đời. Công nghiệp 4.0 là thành tựu từ những bước tiến của văn minh nhân loại. Sự can thiệp, ảnh hưởng của công nghệ vi mạch, số hóa, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo… là sự tác động của yếu tố kỹ thuật, phương tiện. Muốn phát triển, không còn cách nào khác, chúng ta phải tận dụng thế mạnh của công cụ, phương tiện để phục vụ cho mục tiêu bảo tồn, xây dựng, phổ biến và quảng bá giá trị mà trước hết là khôi phục, phát huy sức sống của nó trong đời sống tinh thần của nhân dân. Đất nước sẽ phát triển phồn thịnh, bền vững trên nền tảng của nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và những chuẩn mực chân-thiện-mỹ trở thành phương châm, lẽ sống của mỗi người dân.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, để thành công trong môi trường công nghiệp 4.0, chúng ta phải khai phóng được nguồn tài nguyên vô hạn của đất nước, đó là năng lượng, là trí tuệ trong não mỗi người Việt Nam. Đã đến lúc chúng ta phải “nghĩ khác” và “làm khác” để bắt kịp bước tiến của thế giới. Nghệ thuật dân tộc, với sứ mệnh vẻ vang bảo tồn, phát triển bản sắc dân tộc, chắc chắn sẽ phải thay đổi tư duy, đổi mới cách làm. Cần sự chuyển động mạnh mẽ từ công tác quản lý nhà nước và tâm huyết, năng động của đội ngũ văn nghệ sĩ.

Thời gian qua, một số nghệ sĩ gạo cội như: NSND Trần Hiếu, NSND Hồng Vân, nghệ sĩ Quý Thăng, Câu lạc bộ Ca trù của nhà sử học Nguyễn Nhã (TP Hồ Chí Minh), NSƯT Trúc Linh (Cần Thơ)… đã tận dụng công nghệ thông tin để dạy nhạc truyền thống, hát dân ca, duy trì hoạt động sân khấu hiệu quả, được dư luận quan tâm. Sự tham gia của đông đảo công chúng và tâm huyết, cách làm sáng tạo của những nhân tố từ cơ sở cho thấy, để phát triển, quảng bá nghệ thuật dân tộc trong đời sống nhân dân không chỉ là sự thay đổi từ công tác quản lý nhà nước. Chính sự “nghĩ khác”, “làm khác” từ thực tiễn và đòi hỏi của cuộc sống mới là “chìa khóa” để mở cánh cửa đưa nghệ thuật vào môi trường công nghiệp 4.0.

THANH KIM TÙNG